Włodzimierz Mich

W obliczu wywłaszczenia. Kwestia reformy rolnej w publicystyce ziemiańskiej 1[zasłonięte]918-19

Lublin 2001
210 s., 24 cm
stan dobry


Spis treści
Wstęp............................................................ 7
Część I. Fałszywa reforma rolna
ROZDZIAŁ I. Promotorzy reformy ..................................... 9
Chłopi i ludowcy................................................. 9
Mieszczanie.................................................... 28
Wrogowie zewnętrzni ........................................... 36
ROZDZIAŁ II. Bezsensowność reformy ................................ 43
Niepotrzebna................................................... 43
Nierealna...................................................... 61
Nieskuteczna................................................... 69
Niesprawiedliwa ............................................... 72
Szkodliwa ..................................................... 85
Część II. Prawdziwa reforma rolna
ROZDZIAŁ III. Naprawa ustroju agrarnego............................ 99
Wytyczne polityki agrarnej ....................................... 99
Upełnorolnienie................................................ 117
Komasacja.................................................... 126
Melioracja .................................................... 132
Niepodzielność gospodarstw chłopskich............................ 134
ROZDZIAŁ IV. Parcelacja polskich majątków prywatnych............... 141
Pożyteczność parcelacji ......................................... 141
Przeciwko ograniczeniom parcelacji............................... 146
Dopuszczalne ograniczenia parcelacji prywatnej..................... 149
ROZDZIAŁ V. Wzrost gospodarczy................................... 165
Intensyfikacja produkcji rolnej ................................... 165
Likwidacja przeludnienia wsi .................................... 183
Sfinansowanie „prawdziwej reformy".............................. 191
Zakończenie...................................................... 197
Bibliografia...................................................... 199
Indeks nazwisk................................................... 205
Wstęp
W dotychczasowych badaniach nad propozycjami rozwiązania kwestii re­formy rolnej w II Rzeczypospolitej, tak jak w odniesieniu do całości problema­tyki wsi polskiej, koncentrowano się na ogół na stanowisku ludowców, samo zagadnienie najczęściej rozpatrując poprzez pryzmat interesów chłopskich. Przez długi czas pomijano natomiast ziemiański punkt widzenia tej kwestii. W ostatnich latach powstało wiele prac łagodzących dysproporcję między sta­nem zaawansowania badań nad dziejami „dworu" i „wsi", w których w szer­szym lub węższym zakresie poruszano również tę kwestię. Nadal jednak jedy­nie w najogólniejszych zarysach przedstawiono stanowisko ziemian wobec re­formy. Jest to tym bardziej rażące, że był to jeden z centralnych elementów publicystyki ziemiańskiej. Ziemianie uważali wywłaszczenie, obok paupery­zacji, za podstawowe zagrożenie, stąd poświęcili mu wielką część swych pub­likacji. Można wręcz powiedzieć, że było ono osią, wokół której koncentrowały się przemyślenia i działalność publiczna ziemian.
Próbę przynajmniej częściowego zapełnienia tej luki podejmuję w niniej­szej pracy. Omawiam w niej formułowane przez ziemian oceny reformy rolnej opartej na wywłaszczeniu, a także wysuwane przez nich kontrpropozycje, ry­sujące program „prawdziwej" reformy rolnej. Ograniczenie zakresu chronolo­gicznego pracy do lat 1[zasłonięte]918-19 wynika z faktu, iż właśnie wtedy realna sta­ła się groźba wywłaszczenia ziemian, rysująca się już wcześniej, co najmniej od 1905 r. Wtedy też ziemianie najszerzej określili swoje stanowisko w tej materii.
Podstawą źródłową opracowania jest publicystyka ziemiańska - wydawa­na w prasie ziemiańskiej (firmowanej przez organizacje ziemiańskie) i kon­serwatywnej w formie artykułów, w największym stopniu artykułujących opi­nie ziemian, a także w formie broszur. Uwzględniłem również publikacje lu­dzi niebędących ziemianami, ale współpracujących z ziemiaństwem i pragnących się przyczynić do realizacji jego interesów. Stanowią one jednak znikomą część materiału będącego podstawą książki. Wykorzystałem też pamiętniki ziemian oraz materiały archiwalne dotyczące działalności organizacji zie­miańskich i partii konserwatywnych. Posiłkowałem się również opracowania­mi naukowymi, ciągle niestety nielicznymi.
Praca składa się z dwóch części. W pierwszej omawiam krytyczny stosu­nek ziemian do reformy rolnej opartej na idei przymusu wywłaszczeniowego. Piszę o promotorach tak pojętej reformy, wyjaśniając, jakimi - zdaniem zie­mian - kierowali się motywami. Następnie przedstawiam sumaryczne zesta­wienie argumentów, formułowanych przez ziemian w walce z przymusem wywłaszczeniowym, składających się na tezę o bezsensowności takiej metody rozwiązywania problemów agrarnych.
Część druga poświęcona jest koncepcjom rozwiązania problemów wsi for­mułowanym przez ziemian, określanym przez nich jako „prawdziwa" reforma rolna i mającym być alternatywą dla propozycji wrogów ziemiaństwa. Przed­stawiam najpierw ziemiańskie propozycje naprawy struktury agrarnej, po­tem analizuję stosunek ziemian do kwestii parcelacji własności folwarcznej. Tę część pracy kończą rozważania poświęcone zagadnieniom wykraczającym poza ramy wąsko pojętej polityki agrarnej, warunkującym jednak — zdaniem ziemian— skuteczność „prawdziwej" reformy rolnej.
W niniejszej pracy rozwijam tezy przedstawione w książce Ideologia pol­skiego ziemiaństwa. Pierwotnie miała to być wręcz integralna część Ideolo­gii.... Jednak ze względu na zbytnią objętość rozprawy i w związku z tym nie­uchronność powtórzeń przy omawianiu kolejnych kwestii z punktu widzenia racji bytu ziemian, zagrożeń przed jakimi stanęli i sposobów w jakie mieli bronić swej egzystencji, zdecydowałem się wyłączyć prezentowany materiał i potraktować go jako kolejną publikację. Obie prace, w pełni samodzielne, układają się więc w pewną całość. W Ideologii... omawiam formułowane przez ziemian - w decydującej mierze w obliczu wywłaszczenia - uzasadnienia racji bytu własności folwarcznej i warstwy jej właścicieli, a także propozycje dzia­łań mających udowodnić społeczeństwu przydatność ziemian, pozyskać im sympatię innych warstw. W niniejszej pracy omawiam argumenty, za pomocą których ziemianie próbowali zneutralizować groźbę wywłaszczenia.



Słowa kluczowe: