PWN 1990
302 str., wys. 20 cm
stan dobry


Spis treści

Przedmowa............................... 5
Wprowadzenie............................. 15

Część I
Nowożytny renesans indyjski a wychowanie ................ 21
1. Odrodzenie w Indiach ...................... 22
2. Kultura jedno- i dwuwarstwowa.................. 32
3. Źródła indyjskiej myśli pedagogicznej................ 35
4. Monologi i dialogi dwóch kultur................. 45
5. Wychowawc7.e konsekwencje dialogu między Wschodem i Zachodem ... 52
6. Nadzieje i obcość......................... 58
7. Nowe relacje między tradycją a nowoczesnością ........... 61
8. Jedność indyjskiej duchowości ................... 67

Część II
Zrozumienie siebie i wychowanie dla Zacności życia ............ 77
1. Rabindranath Tagore — poszukiwanie prawdy i piękna w wychowaniu ............ 70
2. świadomość praw życia...................... 88
3. Przemyślenia o spełnieniu powinności................ 99
4. Wychowanie i jego dwoistość.................... 114

Cześć III
Szkoła Poety (1[zasłonięte]901-19) ........................ 125
1. Między światem poezji a światem wychowania ........... 126
2. Zapowiedź rozszerzenia pojęcia wychowania w Szkole Poety..... 135
3. Aktualizacja tradycji kultury pedagogicznej.............142
4. Wychowanie w świadomości pełni życia .............. 151
5. Nauczyciele — rozdroża świadomości i postaw zawodowych ..... 159
6. Postawa Rabindranatha Tagore wobec dharmy...........171
7. Udział Rabindranalha Tagore w oświatowym programie społeczeństwa .......... 181
8. Szkoła Poety — wychowanie w duchowej wolności ......... 199
9. Wychowanie dla życia aktywnego i kontemplacyjnego........ 215
10. Synteza życia w poetyckiej konwencji wychowania........ 231

Zakończenie .............................. 257
1. Wkład Rabindranatha Tagore w wychowanie dla Zacności życia..... 258
2. Percepcja twórczości Rabindranatha Tagore w Polsce (1[zasłonięte]913-19) .... 269

Słowniczek............................... 282
Bibliografia............................... 285
Indeks nazwisk............................. 292
Contents................................ 295
Оглавление ............................. 297
Table des matieres ........................... 299


Przedmowa

Od pierwszej dekady XX wieku Europejczycy przejawiają zainteresowanie dziejami Indii i dokonującymi się tam przemianami ideowo-gospodarczymi. Pomimo nic słabnącego zainteresowania tą cywilizacją chyba nie doić dokładnie uświadamiamy sobie, z jakich powodów absorbuje ona nasz intelekt, intuicję, wyobraźnię i wrażliwość. Być może w podskórnym nurcie naszej zbiorowej jaźni oczekujemy na wyartykułowanie przez tę starą cywilizację takich takich filozoficznych treści, które usatysfakcjonowałyby naszą świadomość. Treści odsłaniające wschodni charakter tycia duchowego i głębszy sens życia zostały tam określone przed wiekami. Oczekujemy tylko rozszerzenia naszej zdolności twórczego ich zrozumienia i zinterpretowania w sposób inspirujący nasza kulturę. Co jakiś czas ponawiane są wysiłki ponownego odczytywania pewnych pojęć i problemów, a każde pokolenie odkrywa nowe zasoby treści, które dotychczas uchodziły uwagi humanistów.
Jednym z autorów najnowszego scenariusza historii Indii jest Rabindranath Tagore (1861 - 1941), wszechstronnie uzdolniony przedstawiciel dojrzałego renesansu indyjskiego. W historii renesansu indyjskiego rodzina Tagore zajmuje wyjątkowa pozycję. Jej członkowie wykreowali świat ważny sam w sobie. Byli inspiratorami wielu doniosłych artystycznych i społecznych wydarzeń w życiu Bengalu. Najmłodszy syn w tej rodzinie - Rabindranath był artystą, myślicielem, pedagogiem i gospodarzem. Jego syntetyczny umysł oraz cechy osobowego rozwoju pozwoliły mu na łączenie różnych uzdolnień i doświadczeń. Był pierwszym Indusem, który doprowadził
do twórczego zbliżenia między Wschodem i Zachodem w atmosferze wzajemnego szacunku. Wyrazem lego było nadanie mu przez Anglików tytułu szlacheckiego, którego zrzekł się po tragicznej rzezi dokonanej przez kolonialistów w Amritsarze.
Rabindranath Tagore był wyrazicielem poglądu, że każda cywilizacja wnosi swoiste jakości do kultury ogólnoludzkiej. Ludzka wspólnota może być, jego zdaniem, budowana tylko w atmosferze poszanowania wartości kultury i tożsamości różnych społeczeństw. Tagore, jako Indus, rozumiał ten program w kategoriach pedagogicznych, a nie politycznych. Pokładał on większe nadzieje w procesach wychowania człowieka niż w politycznych uzgodnieniach. Z dużą odwagą bronił swoich poglądów na przekór wielu nowo przyswojonym wartościom, które spychały i nadal spychają wychowanie na dalszy plan życia społecznego. Tagore proponował wprowadzenie jakościowych zmian w relacjach między ludźmi, w skali małej i ogólnoludzkiej wspólnoty, przez zreformowanie wychowania człowieka, przez doskonalenie życia duchowego.
Różne obrazy własnego dzieciństwa i okresu brahmacarja pozwoliły Rabindranathowi Tagore na sformułowanie teorii wychowania rozumianej jako poszukiwanie prawdy (satja) i piękna (ananda) — podstawy sił duchowych. Jego zainteresowania rozwojem i dojrzewaniem osobowym człowieka nie ograniczały się do teoretycznych przemyśleń. Jako spadkobierca bramińskiego wzoru osobowości przez 40 lat prowadził w Śantiniketan (Przybytku Pokoju) szkołę dla dzieci, nazywaną przez niego Szkołą Poety.
Szkołę tę założył w 1901 roku i do 1918 roku niestrudzenie podejmował w niej nowe eksperymenty. Teoretyczne i praktyczne doświadczenia, zebrane przez niego w ciągu około 20 lat prowadzenia szkoły zgodnie ze staroindyjskimi ideałami, stanowiły podstawę otwarcia w 1913 roku międzynarodowego uniwersytetu — Viśva-Bharati.
Przedstawiona praca dotyczy pierwszrego okresu pedagogicznych doświadczeń Rabindranatha Tagore w poszukiwaniu prawdy i piękna w teorii i praktyce wychowania w latach 1901—1918.
W przyjętej przeze mnie cezurze czasu w życiu Tagorego szczególnie doniosłą rolę odegrały procesy formowania się jego stosunku do Tradycji (smryti) oraz kształtowania się jego samoświadomości
(ahamkara). Treści Tradycji (pisanej dużą literą), przekazane w tekstach religijno-filozoficznych i społecznych, wywarły wielki wpływ na określenie jego stosunku do bramińskiej powinności — nauczania. Obok wspomnianej wyżej treści Tradycji na sformułowanie przez Tagorego teorii wychowania i sposobu jej urzeczywistniania wpłynęło także wspomnienie własnego dzieciństwa i okresu brahmacarja, w których doświadczał dwóch modeli wychowania i stylów światopoglądowych.
Uproszczeniem byłoby traktowanie indywidualności Tagorego jako jedynej podstawy naszych rozważań. Jego osobowość ma dwoiste zakorzenienie — w głębokich związkach z wielką tradycją wed i Tradycją (smryti) oraz w niektórych ideach nowożytnej kultury zachodniej. Owa wielorakość i złożoność treści kultury wycisnęła piętno na jego osobowości, co w połączeniu z jego talentem i syntetycznym umysłem sprzyjało sformułowaniu przez niego niezależnej teorii wychowania, która do dnia dzisiejszego nie została w swej treściowej zawartości do końca zrozumiana, spożytkowana i przyswojona przez praktykę pedagogiczną.
W Polsce Rabindranath Tagore znany jest jako artysta o bogatych możliwościach wyrazu w różnych dziedzinach sztuki. Mniej natomiast jest znany jako twórca systemu pedagogicznego. Dotychczas, poza odnotowaniem faktu powołania przez niego instytucji wychowawczej w Śantiniketan, nikt w Polsce nie zajmował się badaniem pionierskiego wkładu Tagorego w teorię wychowania. Nikt także nie prowadził badań na temat jego praktyki wychowania, które zmierzało do urzeczywistnienia w społecznej wspólnocie prawdy i piękna w połączeniu z poetyką życia.
W książce tej podejmuję próbę określenia, na czym polegała oryginalność sformułowanej przez Rabindranatha Tagore idei wychowania dla zacnego życia i sposób jej urzeczywistniania w jego szkole — w atmosferze sympatii, radości i miłości, prowadzących do wyciszenia agresji i egoizmu. Odsłonięciu i przybliżeniu Czytelnikowi tej idei służy analiza przyjętych przez niego filozoficznych założeń, celów, treści i metod wychowania, które pozwalały zarówno uczniom, jak i nauczycielom stale na nowo stawać się — a nie tylko zmieniać — w twórczym procesie samodoskonalenia. Przy ogólnym żywym zainteresowaniu osobą Tagorego i jego twórczością literacką uszedł...

Słowa kluczowe: