W niniejszej monografii kompleksowej analizie została poddana - pod kątem jej znaczenia dla ochrony uprawnień, które jednostki wywodzą z prawa unijnego - procedura pytań prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Zbadano w szczególności, czy w ramach procedury prejudycjalnej jednostkom przysługuje prawo do sądu i czy procedura ta może zostać uznana za efektywny środek ochrony prawnej.Praca zawiera obszerne omówienie przepisów prawa polskiego i unijnego, poglądów doktryny, a także orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz sądów krajowych - tak polskich, jak i zagranicznych. Ma ona w dużej części charakter pragmatyczny, wskazując propozycje rozwiązań, które powinny być w danej sytuacji zastosowane przez sędziów czy pełnomocników procesowych.

Wykaz skrótów
Wstęp
Rozdział I
Zakres przedmiotowy art. 267 TFUE
1. Pytania prejudycjalne dotyczące wykładni przepisów prawa unijnego
2. Pytania prejudycjalne dotyczące ważności aktów prawa pochodnego
Rozdział II
Procedura prejudycjalna a unijny system ochrony praw jednostki
1. Jednostka w prawie unijnym
2. Środki ochrony uprawnień wynikających z prawa unijnego - uwagi ogólne
3. Prawo do sądu w świetle prawa unijnego
3.1. Treść unijnego prawa do sądu
3.2. Prawo do sądu a obowiązek zapewnienia efektywnej ochrony sądowej
3.2.1 Adresat obowiązku wynikającego z art. 47 KPP
3.2.2. Pojęcie efektywnego środka ochrony sądowej
4. Sądowe środki ochrony uprawnień jednostki w prawie unijnym
4.1. Ochrona praw jednostki przed sądami unijnymi
4.1.1. Systematyka środków ochrony prawnej przed sądami unijnymi
4.1.2. Właściwość sądów unijnych
4.1.3. Bezpośrednie środki ochrony sądowej
4.2. Ochrona praw jednostki przed sądami krajowymi
4.2.1. Pojęcie sprawy z elementem unijnym
4.2.2. Zasady dostępu jednostek do sądów krajowych w sprawach z elementem unijnym
4.3. Rola procedury pytań prejudycjalnych w unijnym systemie ochrony prawnej
4.3.1. Kontrola legalności aktów prawa unijnego
4.3.2. Wykładnia i jednolite stosowanie prawa unijnego
4.3.3. Kwestionowanie zgodności z prawem unijnym aktów prawa krajowego
4.3.4. Kształtowanie europejskiego i krajowego porządku prawnego
Rozdział III
Procedura pytań prejudycjalnych a prawo do sądu
1. Prawo do sądu a prawo do postępowania prejudycjalnego przed Trybunałem Sprawiedliwości
1.1. Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
1.2. Stanowisko Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
1.2.1. Etap postępowania przed sądem krajowym
1.2.2. Etap postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości
1.3. Stanowisko sądów konstytucyjnych państw członkowskich
2. Pozycja prawna jednostki na etapie wszczęcia postępowania prejudycjalnego
2.1. Stosowanie procedury prejudycjalnej przez sądy krajowe - uwagi ogólne
2.2. Kompetencja sądu krajowego do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym
2.2.1. Pojęcie sądu w rozumieniu art. 267 TFUE
2.2.2. Kompetencja sądu do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym z punktu widzenia prawa krajowego
2.2.3. Kompetencja sądu krajowego do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym z urzędu
2.3. Obowiązek sądu krajowego wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym
2.3.1. Pojęcie sądu, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu
2.3.2. Zwolnienie z obowiązku przewidzianego w art. 267 akapit 3 TFUE
2.4. Wystąpienie przez sąd krajowy z pytaniem prejudycjalnym
2.4.1. Forma i treść pytania prejudycjalnego
2.4.2. Moment wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym a konieczność wysłuchania stron w postępowaniu
2.4.3. Zawieszenie postępowania głównego
2.4.4. Stosowanie środków tymczasowych
2.4.5. Zaskarżalność decyzji o wystąpieniu z pytaniem prejudycjalnym
2.5. Odmowa wystąpienia przez sąd krajowy z pytaniem prejudycjalnym
2.5.1. Decyzja sądu krajowego o odmowie zadania pytania prejudycjalnego
2.5.2. Środek odwoławczy w przypadku odmowy zadania pytania prejudycjalnego
3. Pozycja prawna jednostki na etapie postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości
3.1. Uwagi wstępne
3.2. Status stron postępowania głównego w postępowaniu prejudycjalnym
3.3. Pełnomocnik w postępowaniu prejudycjalnym
3.4. Język postępowania
3.5. Faza pisemna
3.6. Faza ustna
3.7. Opinia rzecznika generalnego
3.8. Wydanie i doręczenie wyroku prejudycjalnego
3.9. Koszty postępowania prejudycjalnego
3.10. Pomoc prawna
4. Pozycja prawna jednostki po wydaniu orzeczenia prejudycjalnego przez Trybunał Sprawiedliwości
4.1. Wiążąca moc orzeczenia prejudycjalnego
4.1.1. Związanie sądu krajowego orzeczeniem prejudycjalnym w danej sprawie
4.1.2. Moc wiążąca orzeczenia prejudycjalnego w innych sprawach
4.2. Obowiązywanie orzeczenia prejudycjalnego w czasie
4.3. Skutki orzeczenia prejudycjalnego dla podmiotów indywidualnych
4.3.1. Skutki dla stron w danym postępowaniu
4.3.2. Skutki dla stron w innych postępowaniach
4.3.3. Orzeczenie prejudycjalne a wznowienie postępowania
5. Czas trwania procedury prejudycjalnej a prawo do rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie
5.1. Prawo do sądu a czas trwania postępowania prejudycjalnego
5.2. Możliwości skrócenia czasu oczekiwania na orzeczenie prejudycjalne
5.2.1. Procedura uproszczona
5.2.2. Tryb przyspieszony
5.2.3. Pilna procedura prejudycjalna
5.3. Propozycje reform
6. Pozycja prawna jednostki w przypadku naruszenia przez sąd obowiązków wynikających z art. 267 TFUE
6.1. Postępowanie przeciwko państwu członkowskiemu o naruszenie zobowiązania ciążącego na mocy traktatów
6.2. Odpowiedzialność odszkodowawcza
7. Podsumowanie
Rozdział IV
Procedura prejudycjalna a ochrona praw jednostki w postępowaniach przed sądami polskimi
1. Pytania prejudycjalne a pytania prawne w prawie polskim
1.1. Pytania prejudycjalne a pytania prawne do Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego
1.1.1. Pytania prawne do Sądu Najwyższego
1.1.2. Pytania prawne do poszerzonego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego
1.1.3. Podobieństwa i różnice
1.1.4. Konkurencja pytań prawnych do SN lub NSA i pytań prejudycjalnych do TS
1.2. Pytania prejudycjalne a pytania prawne do Trybunału Konstytucyjnego
1.2.1. Podobieństwa i różnice
1.2.2. Konkurencja pytań prawnych do TK i pytań prejudycjalnych do TS
2. Procedura prejudycjalna a prawo do sądu w świetle prawa polskiego
2.1. Prawo do sądu w świetle Konstytucji RP
2.2. Konstytucja RP a dostęp do sądu w sprawach z elementem unijnym
2.2.1. Dostęp do sądu polskiego jako sądu unijnego w znaczeniu funkcjonalnym
2.2.2 Dostęp do TS w ramach procedury prejudycjalnej
2.2.2.1. Niewystąpienie z pytaniem prejudycjalnym jako naruszenie prawa do rozpatrzenia sprawy przez właściwy sąd
2.2.2.2. Niewystąpienie z pytaniem prejudycjalnym jako naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy
2.2.2.3. Niewystąpienie przez sąd z pytaniem prejudycjalnym a skarga konstytucyjna
3. Postępowanie prejudycjalne a ochrona praw jednostek w świetle polskich przepisów proceduralnych
3.1. Uwagi ogólne
3.2. Polskie organy jako sądy w rozumieniu art. 267 TFUE
3.2.1. Organy uprawnione do kierowania pytań prejudycjalnych do TS
3.2.2. Sądy ostatniej instancji w świetle prawa polskiego
3.2.2.1. Postępowanie sądowoadministracyjne
3.2.2.2. Postępowanie cywilne
3.2.2.3. Postępowanie karne
3.3. Rola stron na etapie wszczęcia procedury prejudycjalnej
3.4. Decyzja procesowa o wystąpieniu z pytaniem prejudycjalnym lub jego odmowie
3.5. Skierowanie pytania prejudycjalnego a zawieszenie postępowania
3.5.1. Wystąpienie przez sąd polski z pytaniem prejudycjalnym a konieczność zawieszenia postępowania
3.5.2. Podstawy prawne zawieszenia postępowania przez sąd występujący z pytaniem prejudycjalnym
3.5.3. Zawieszenie postępowania w związku z wystąpieniem z pytaniem prejudycjalnym przez sąd w innym postępowaniu
3.6. Zaskarżalność postanowienia sądu o zwróceniu się z pytaniem prejudycjalnym
3.7. Zaskarżalność postanowienia sądu o niezwróceniu się z pytaniem prejudycjalnym
4. Skutki orzeczenia prejudycjalnego w postępowaniu przed sądami polskimi
4.1. Moc wiążąca orzeczenia prejudycjalnego
4.2. Zastosowanie orzeczenia prejudycjalnego przez polski sąd
4.3. Orzeczenie prejudycjalne a wznowienie postępowania przed polskimi sądami lub organami administracyjnymi
4.3.1. Wznowienie postępowania podatkowego
4.3.2. Wznowienie postępowania administracyjnego
4.3.3. Wznowienie postępowania sądowego
5. Konsekwencje naruszenia przez sąd polski obowiązków wynikających z art. 267 TFUE
5.1. Naruszenie art. 267 TFUE jako podstawa wniesienia . środka odwoławczego
5.2. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa za niezgodne z prawem unijnym orzeczenie sądu polskiego
6. Podsumowanie
Wnioski końcowe
1. Znaczenie procedury prejudycjalnej dla ochrony praw jednostki. 337
2. Procedura prejudycjalna a prawo jednostki do sądu
3. Procedura prejudycjalna a kompletność unijnego systemu ochrony prawnej
Uwagi de lege lata i de lege ferenda
1. Stosowanie art. 267 TFUE przez sądy krajowe
2. Skrócenie czasu oczekiwania na orzeczenie prejudycjalne
3. Problem luk w unijnym systemie ochrony prawnej
3.1. Wprowadzenie skargi konstytucyjnej
3.2. Zmiana kryteriów dopuszczalności skargi . z art. 263 akapit 4 TFUE
3.3. Środki dostępne przed sądami krajowymi
Wykaz orzeczeń
Bibliografia