Eugeniusz Łapiński

Psychologiczne podstawy działalności pedagogicznej nauczyciela w szkole

Akademia Rolniczo-Techniczna im. M. Oczapowskiego w Olsztynie

Wydaw. ART, Olsztyn 1998

Wyd. 3

183, [1] s. : 2 wykr. ; 23 cm

Oprawa miękka lakierowana

Nowa

Od autora

Celem każdego kształcenia zawodowego jest wyposażenie osoby kształcącej się w niezbędną wiedzę teoretyczną o przedmiocie lub podmiocie oddziaływań zawodowych oraz w umiejętności pozwalające na poznawanie i kształtowanie tegoż przedmiotu lub podmiotu.

Gdy podmiotem jest żywy organizm, a szczególnie gdy jest nim człowiek, istotnym elementem wykształcenia zawodowego staje się wiedza psychologiczna i umiejętności z nią związane.

Takim właśnie przypadkiem jest wykonywanie zawodu nauczyciela.

Specyfikę tego zawodu określa m.in. to, że niezależnie od wyuczonej specjalności zawodowej (matematyk, fizyk, biolog, filolog itd.),

każdy ma do czynienia z będącą w stanie ciągłego rozwoju istotą ludzką.

Istota ludzka, rozumiana powszechnie jako całość psychosomatyczna, tworzy pajęczą sieć powiązań ze środowiskiem przyrodniczym i społecznym, determinujących jej funkcjonowanie i rozwój.

Skuteczne realizowanie celów zarówno dydaktycznych, jak i wychowawczych przez nauczycieli na wszystkich szczeblach kształcenia jest niemożliwe bez znajomości chociażby elementarnej wiedzy o funkcjonowaniu psychiki człowieka, praw rządzących jej rozwojem oraz jej roli w procesie nabywania wiedzy teoretycznej i kształtowaniu umiejętności zawodowych różnego rodzaju (praktycznych, lokomocyjnych, manipulacyjnych, umysłowych, np. rozwiązywanie problemów itp.).

Wiedza psychologiczna w kształceniu zawodowym nauczyciela powinna być traktowana instrumentalnie, tj. jako środek (narzędzie), bez którego nie można realizować najprostszych celów dydaktycznych i wychowawczych.

Świadomość tych faktów nie jest głęboka i upowszechniona nie tylko u tych, którzy organizują proces kształcenia zawodowego nauczycieli, ale także u nauczycieli.

Stąd jej różny zakres w różnych formach kształcenia zawodowego.

Skrypt Psychologiczne podstawy działalności pedagogicznej nauczyciela w szkole jest adresowany przede wszystkim do studentów akademii rolniczych, zdobywających w różnych formach kształcenia kwalifikacje pedagogiczne uprawniające do pracy w zawodzie nauczyciela.

Zakres i układ treści skryptu jest dostosowany do opracowanego przeze mnie autorskiego programu nauczania psychologii na użytek i potrzeby studentów przede wszystkim Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie, a także Wyższej Szkoły Pedagogicznej.

Dokonany w skrypcie dobór treści jest obciążony subiektywizmem autora.

Jest to nieuniknione, jeżeli uwzględnimy różnorodność, rozległość i złożoność całokształtu wiedzy psychologicznej, spośród której dokonywano selektywnego wyboru.

Wiedza ta jest rozproszona w rozlicznych publikacjach.

Oddając do rąk Czytelnika-studenta ten skrypt, mam nadzieję, że ułatwi on nie tylko proces studiowania tej niełatwej dziedziny wiedzy o człowieku, ale przede wszystkim rozbudzi zainteresowania.

Jest to bowiem konieczny warunek procesu samokształcenia, jedynej skutecznej drogi prowadzącej do mistrzostwa i kunsztu zawodowego.

Spis treści:

Przedmowa

I. DO CZEGO JEST NAM POTRZEBNA PSYCHOLOGIA?

1. Każdy człowiek “uprawia” psychologię

2. Rola psychologii naukowej w kształtowaniu „świadomości psychologicznej” człowieka

3. Psychologia jako wiedza powszechnie użyteczna

II. SYTUACJE DYDAKTYCZNE I WYCHOWAWCZE JAKO GŁÓWNE TŁO DZIAŁALNOŚCI ZAWODOWEJ NAUCZYCIELA

1. Środowisko i sytuacja a funkcjonowanie człowieka

2. Rodzaje i typy sytuacji

3. Sytuacje dydaktyczne i wychowawcze jako główne tło (kontekst) działalności zawodowej nauczyciela

Cechy działalności zawodowej nauczyciela

Cele działalności zawodowej nauczyciela

Rodzaje czynności nauczycielskich

Wyniki działalności zawodowej nauczyciela

Psychologiczna wiedza o zawodzie jako podstawa diagnozowania sytuacji dydaktycznych i wychowawczych

III. ADAPTACJA DO ZMIENIAJĄCEJ SIĘ SYTUACJI JAKO WSKAŹNIK ROZWOJU I MOŻLIWOŚCI CZŁOWIEKA (UCZNIA)

1. Adaptacja jako stan czy proces?

2. Mózg i jego czynności jako źródło i wyznacznik możliwości adaptacyjnych człowieka

Mózg a umysł

Czynności mózgu jako źródło możliwości adaptacyjnych jednostki

3. Humoralna regulacja czynności organizmu

4. Reaktywne i świadomościowe (psychiczne) mechanizmy adaptacyjne (regulacyjne)

Zachowania reaktywne

Zachowania sterowane świadomością

Istota i znaczenie pojęcia „świadomość”

IV. PSYCHICZNE MECHANIZMY REGULACJI ZACHOWANIA CZŁOWIEKA I ICH ZNACZENIE W KREOWANIU I FUNKCJONOWANIU SYTUACJI PEDAGOGICZNYCH

1. Procesy poznawcze

Procesy spostrzegania lub sensoryczne

Spostrzeganie, spostrzeżenie, spostrzegawczość

Poznanie sensoryczne (zmysłowe) jako mechanizm regulacji zachowań człowieka

Spostrzeganie zmysłowe jest zawodne

Czynniki wpływające na przebieg procesu spostrzegania

Procesy myślenia

Myślenie jako psychiczny mechanizm poznania

Myślenie jako psychiczny mechanizm przystosowania

Struktura czynności myślenia w sytuacji problemowej

Technologia procesu wytwarzania informacji

Pamięć jako podstawa kształtowania się doświadczenia osobniczego

Czym jest pamięć?

Jak zapamiętujemy?

Przebieg procesu odtwarzania

2. Procesy emocjonalne jako specyficzna klasa psychicznych mechanizmów regulacyjnych

Sposoby ujmowania zjawisk emocjonalnych

Zjawiska emocjonalne jako specyficzny rodzaj procesów fizjologicznych

Emocje jako regulator działania

Emocje jako forma odzwierciedlającej i regulującej funkcji mózgu

Procesy emocjonalne jako odrębna klasa procesów regulacji

Emocje a motywacja

Frustracja i jej źródła

Frustracja a stres psychologiczny

3. Osobowość jako centralny system regulacji i integracji czynności

Współczesne teorie osobowości (główne tezy i założenia)

Osobowość jako system regulacyjny

V. OSOBOWE RÓŻNICE INDYWIDUALNE JAKO ŹRÓDŁO ZRÓŻNICOWANYCH ZACHOWAŃ NAUCZYCIELA I UCZNIA W SYTUACJACH PEDAGOGICZNYCH

1. Teoretyczne i pragmatyczne aspekty psychologii różnic indywidualnych

Temperament jako źródło dynamicznych różnic w zachowaniu człowieka

Inteligencja jako źródło różnic w sprawności i efektywności działania człowieka

2. Geneza różnic indywidualnych

VI. PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY KREOWANIA SYTUACJI PEDAGOGICZNYCH PRZEZ NAUCZYCIELA

1. Charakterystyka najczęściej występujących sytuacji dydaktycznych z uwzględnieniem psychologicznego kontekstu tych sytuacji

Przekaz wiedzy (informacji) jako złożona interakcja społeczna w układzie: nauczyciel-uczeń

Mówienie jako podstawowa umiejętność zawodowa nauczyciela

Słuchanie jako czynność poznawcza i przejaw zachodzących interakcji w sytuacji dydaktycznej

Czytanie i jego rola w działalności dydaktycznej ucznia

Pisanie jako czynność dokumentująca efekty uczenia się

Ocenianie i ocena szkolna jako atrybut sytuacji dydaktycznej

Psychologia oceny szkolnej

Ocenianie i ocena

Czemu powinna służyć ocena szkolna?

2. Sytuacje wychowawcze i ich psychologiczny kontekst

Rozwijanie i kształtowanie zainteresowań

Przebieg procesu kształtowania nowych zainteresowań

Rozwijanie twórczego myślenia jako jeden z głównych celów rozwoju umysłowego ucznia

Myślenie twórcze jako proces rozwiązywania problemów

Możliwości i warunki rozwijania twórczego myślenia

VII. TRUDNOŚCI DYDAKTYCZNE I WYCHOWAWCZE JAKO PRZEJAW NIEDOSTOSOWANIA UCZNIA DO SYTUACJI PEDAGOGICZNYCH W SZKOLE

1. Niedostosowanie jako przeciwieństwo przystosowania

2. Trudności dydaktyczne, czyli trudności w uczeniu się szkolnym

Biologiczno-psychologiczne przyczyny trudności i niepowodzeń szkolnych

Lęk jako źródło trudności i niepowodzeń dydaktycznych ucznia

Objawy trudności i niepowodzeń szkolnych jako przejaw zaburzeń funkcjonowania systemu pedagogicznego w szkole

3. Trudności wychowawcze, ich geneza i charakterystyka

4. Zasady diagnozowania trudności dydaktycznych i wychowawczych

Diagnoza pedagogiczna – postępowanie badawcze czy intuicja?

Bibliografia

Zapraszam również na inne moje Aukcje!!!