|
|
e-księgarnia antykwariat
PARALALA
tel.+48 [zasłonięte]692520
[zasłonięte]@poczta.onet.pl
|
|
|
|
|
|
KATEGORIE - kliknij i wybierz:
|
|
|
|
|
|
47 1020 [zasłonięte] 5[zasłonięte]0110002 [zasłonięte] 002439
57 1140 [zasłonięte] 2[zasłonięte]0040002 [zasłonięte] 609236
tytułem: nick i nr aukcji
|
|
|
|
|
|
I. PRZEDPŁATA NA KONTO:
*1 książka - priorytet 8,50 zł
*2 książki - priorytet 9zł
*3 i więcej - priorytet GRATIS !
II. PRZESYŁKA POBRANIOWA (przy odbiorze):
* 1 książka
- ekonomiczna - 12,50 zł
- priorytet - 15,50 zł
* 2 książki
- ekonomiczna - 14,00 zł
- priorytet - 17,00 zł
*3 książki i więcej
- ekonomiczna - 16,00 zł
- priorytet - 19,00 zł
|
|
|
|
|
|
|
E. Cieślak
Walki ustrojowe w Gdańsku i Toruniu oraz niektórych miastach Hanzeatyckich w XV w
Stan dobry +
Format B-5
Okładka miękka
stron: 375
rok: 1960
______________________________________________________________-
WSTĘP - SPIS TREŚCI - OPIS:
WSTĘP
Kilka uwag o stanie badań nad dziejami Związku Miast Hanzeatyckich
Bliższe zainteresowanie się nauki polskiej dziejami Hanzy stało się sprawą pilną chociażby tylko z uwagi na Takt, że liczne miasta polskie jak Gdańsk, Toruń, Elbląg, Braniewo, Chełmno, Malbork, Szczecin, Kołobrzeg i inne wchodziły w skład Związku Miast Hanzeatyckich i odgrywały w nim niejednokrotnie doniosłą rolę. Nawet Kraków i Wrocław należały do Hanzy, chociaż tylko okresowo i bardzo rzadko aktywnie uczestniczyły w jej pracach. Szczególnie ważne znaczenie w dziejach Hanzy miał Gdańsk, który po wysunięciu się od początku XV w. na czoło miast pruskich, tworzących oddzielną grupę miast z własnymi zjazdami, prowadził niejednokrotnie samodzielną politykę, często sprzeczną z inte¬resami i posunięciami hanzeatyckimi. Natomiast w XVI w. Hon!cndrzv wraz z Gdańskiem zajęli czołową pozycję w handlu bałtyckim, po chylącym się ku upadkowi Związku Hanzcatyckim.
Wprawdzie dosyć liczne grono autorów polskich jak M. Małowist1, K. Lepszy", L. Koczy-;, W. Konopczyński1, K. Górski, M. Biskup", G. Labuda' i inni zajmowało się niektórymi zagadnieniami hanzeatyckimi, czynili lo jednak raczej marginesowo, w ramach prac o innej tematyce. Z mono¬graficznych opracowań przedwojennych historiografia polska posiada jedynie przestarzały już dzisiaj obszerny artykuł B. Janowskiego Polska a Hanza do r. 141P oraz pracę M. Magdańskiego Hanza na Pomorzu'3. Dopiero po wojnie można było zauważyć większe zainteresowanie proble¬mami hanzeatyckimi na łamach „Przeglądu Zachodniego", „Zapisek To¬warzystwa Naukowego w Toruniu", „Zapisek Historycznych" i „Czaso¬pisma Prawno-Historycznego"11*.
W przeciwstawieniu do nauki polskiej, posiadającej niewiele opracowań w tym zakresie, nauka niemiecka wykazać się może imponującym ilościo¬wo dorobkiem. Niemcy mieli liczny sztab uczonych, specjalizujących się w zagadnieniach hanzeatyckich. Przykładowo można wymienić E. Dac-nella, D. Schafera, W. Steina, O. Biumckogo, F. Brunsa, L. K. Goetza, Th. Kiesselbacha, G. von Roppa, H. G. Rundstaedta, F. Roriga i wielu innych. Wynikiem ich pracy były między innymi liczne wydawnictwa źródłowe jak; Hanserecesse, Hansisches Urkundenbuch, „Hansische G2-schichtsąuellen", Codex diplomaticus Lubecensis, Bremisches Urkunden¬buch, Haviburgisches Urkundenbuch, Lxv-, Est- und Kurlandisches Ur-kundenbuch, Pommersches Urkundenbuch itp. Stanowią one niewątpliwie
trwaly i cenny dorobek nauki niemieckiej. Zastrzeżenia budzi natomiast część opracowań monograficznych, zarówno spośród licznych artykułów ogłoszonych w specjalnych niemieckich czasopismach naukowych (np. „Hansische Geschichtsblatter") jak i oddzielnie wydawanych książek i rczpraw. Zdradzają one nastawienie nacjonalistyczne. Trzeba jednak prz2nuć, że wkład historyków niemieckich do poznania dziejów Iianzy jest ogromny, zwłaszcza w zakresie sumiennego zebrania bogatego materiału źródłowego przez wielu autorów.
Zainteresowania historyków niemieckich skupiły się specjalnie na dziejach politycznych Hanzy. Pojawiały się nawet wśród nich głosy (D. Sehaier), że w tym zakresie właściwie możliwości badawcze zostały już wyczerpane, zwłaszcza w oparciu o opublikowane zbiory dokumentów hanzeatyckich. Wydaje się jednak, że można jeszcze sięgać do nieopublikowanych archiwaliów; niewątpliwie jednak wydano już większość dokumentów, zwłaszcza z okresu do końca XV w. Z drugiej strony, jak słusz¬nie podkreślił F. Rórig11, udostępnione drukiem archiwalia hanzeatyckie czekają jeszcze na pełne wykorzystanie w zakresie problematyki gospodarczej. Niewątpliwie to samo można powiedzieć o potrzebie opracowania ■dziejów społecznych Hanzy i jej miast-członków, które to dzieje znalazły uwzględnienie w nauce w stopniu jeszcze mniejszym aniżeli zagadnienia gospodarcze. Z tych względów, jak i z uwagi na działalność Hanzy na znacznym obszarze ziem polskich, zachodzi konieczność podjęcia szerszych badań nad nią przez historyków polskich. Niejednokrotnie bowiem za¬istnieje potrzeba dyskusji czy polemiki z dawnymi lub nowszymi opracowaniami niemieckimi1-". Po pewnej przerwie w czasie wojny i po jej za¬kończeniu, w Niemczech, głównie w NRF, ponownie podjęto badania hanzeatyckie i to na .szeroką skalę. Wznowiono wydawanie ,,Hansische Geschichtsblatter"i:;, opublikowano szereg monografii14 i kontynuuje się popularyzację dziejów Hanzy, wzbogacając już i tak liczne pozycje przed¬wojenne15.
Oprócz historyków niemieckich i polskich dziejami Hanzy interesowali sio również historycy innych narodów, zwłaszcza tych krajów, gdzie Hanza prowadziła .swoją działalność. Oczywiście w pierwszym rzędzie przedmiotem studiów były stosunki własnego kraju z Hanzą. Stąd opra¬cowania takie jak np. M. Biereżkow, O torgowle Rusi z GanzojlG, N. A. Kozakowa, I z historii snoszenii Nowgoroda z Ganzoj w XV w.l' M. Postan, The economic and political relations oj England and ihe Hanse from- 1400 to 1475V6, K. Kumlien, Sverige och hanseaterna, Studier i sirensk ocli utrikeshandei13, J. Schroiner, Hanseatene og Norges Nedgang20 itp. Po wojnie wystąpiło też zainteresowanie Hanzą ze strony uczonych francuskich; dotyczy ono głównie wieku XVI21. Histo¬rycy Stanów Zjednoczonych wydali również kilka prac dotyczących Hanzy23. Sprawy hanzeatyckie poruszano niejednokrotnie w wielu opra¬cowaniach nie tylko w historiografii niemieckiej czy polskiej ale również innych krajów23,
W polskiej literaturze historycznej brak niestety opracowania cało¬kształtu stosunków pomiędzy Hanzą a Polską. Zbadano jedynie pewn? ich wycinki24.
b) Problematyka pracy
Wyżej już wspomniano o skoncentrowaniu głównej uwagi historyków na dziejach politycznych Hanzy. W badaniach wielokrotnie przeanalizowano konflikty Hanzy z panami feudalnymi, pokazano obronę interesów mieszczaństwa przed zakusami feudałów, zdobywanie przez Hanzę; coraz to szerszych przywilejów handlowych itp. Dotychczas w znikomej jedynie mierze zainteresowano się problemami społecznymi miast hanzeatyckich, scharakteryzowaniem funkcji, jaką spełniła Hanza w wydarzeniach wewnętrznych miast-członków i samego Związku. Przeanalizowanie tego problemu jest celem niniejszej pracy.
Z uwagi na możność pełnego wykorzystania krajowych archiwów i konieczność wyjaśnienia pewnych fragmentów historii Polski w szerokim nawiązaniu do dziejów regionalnych Pomorza, w niniejszej pracy na pierwszy plan wysunięto problematykę miast pruskich. Wiek XV stano¬wił dla nich -okres wielkich przemian politycznych. Krzyżowały się tutaj wpływy Zakonu, Hanzy i Polski, a wzajemny układ sił miał charakter zmienny, dynamiczny. W tym tkwi niewątpliwie przyczyna faktu, 7.2 walki ustrojowe w ten czy inny sposób dotyczyły równocześnie dziejów Hanzy, Zakonu oraz Polski i stąd konieczność ich rozpatrzenia w tym potrójnym aspekcie.
Przy porównywaniu problemów związanych z walkami ustrojowymi w miastach pruskich i w innych miastach hanzeatyckich chodziło o wy¬bór ośrodków najbardziej typowych dla Hanzy. Nie ule^a wątpliwości, że do takich należały miasta z grupy wendyjskiej z Lubeką na czole. One to przewodziły w Związku Hanzeatyckim.
Za chronologicznym ograniczeniem tematu do końca XV w. przemawiało szereg argumentów. Walki ustrojowe z tego okresu odróżniały się tym od późniejszych, że czynnik religijny raczej nic występował w nich lub uwidocznił się jedynie w nieznacznym stopniu. W przeciwieństwie do tego stanu rzeczy w miejskich walkach ustrojowych w XVI w. — w związku z reformacją — odegrał on poważną rolę. Wprawdzie był on uwarunkowany przemianami społecznymi i gospodarczymi, niemniej wniósł nowe, specyficzne aspekty do problemu walk społecznych i ustrojowych w miastach.
Poniższe rozważania obejmują jedynie okres świetności Hanzy, w którym jednakże już coraz wyraźniej występują objawy kryzysu i za¬łamania. Niewątpliwie trudno wskazać na ścisłą datę kończącą czas rozkwitu Hanzy, chociaż E. Daenell3'' przyjmuje za taką r. 1474 —■ zawarcie pokoju utrechekiero. Pokój ten nic zachwiał jednak podstawami systemu handlowego Hanzy, który odznaczał się typową dla okresu feudalnc?o cechą opierania się o przywileje terytorialne, połączoną z dążeniami monopolistycznymi w handlu i żegludze. Tego rodzaju system harzcacki uległ stopniowemu zachwianiu na skutek narastającej w XV w. konkurencji Holendrów i Anglików36 oraz rozwoju narodowościowych państw jak Polska, Dania, Szwecja, Rosja, na terenie których Hanza prowadziła swoją działalność handlową27. Z uwagi na silne powiązania i współprace Zakonu z Hanzą, klęski Krzyżaków w czasie wielkiej wojny 1409—1411, a zwłaszcza w czasie wojny trzynastoletniej, stanowiły równocześnie ciosy dla Hanzy. W ostatecznym wyniku umocniły one dążenia pruskich miast do ścisłego związania się z zapleczem polskim i rozluźnienia więzów z Hanzą. Politykę popierania własnego mieszczaństwa przeciwko hanzeatom prowadziła w coraz większym stopniu Dania. Fróby uwolnienia się od przewagi gospodarczej hanzeatów podjęto również w Norwegii, chociaż w XV w. nie były one skuteczne38.
W końcu XV w., w r. 1494 dochodzi do widocznego poderwania systemu hanzeatyckiego poprzez, zamknięcie kantoru w Nowogrodzie chociaż wyraźne objawy upadku tego kantoru zarysowały się już wcześniej1-. Fakt ten miał doniosłe znaczenie z dwu względów. Po pierwsze w dziedzinie handlu z Rusią za pośrednictwem wielkiego centrum handlowego, jakim był Nowogród, hanzeatyckie dążenia monopolistyczne najbliższe były pełni realizacji. Jedynie hanzeaci mieli prawo odwiedzania kantoru w Nowogrodzie i tej swojej wyłączności bronili zdecydowanie. Zdawali sobie sprawę z doniosłości znaczenia ebretów handlowych z Rusią. Widzieli w nich jedno z głównych źródeł bogactwa Hanzy i możliwość szybkiego wzbogacenia się;'u. Po drugie monopolistyczne dążenia Hanzy zazębiały się o monopolistyczne pośrednictwo Nowogrodu w wymianie handlowej krajów Rusi z Zachodem. Polityka Iwana III doprowadziła najpierw do złamania monopol" Nowogrodu a następnie stanowiska, jakie zajmowała tam Hanza. Posunięcia te znacznie ułatwiły sytuację głównym konkurentom Hanzy — Holendrom i Anglikom, dając im bezpośredni dostęp do krajów Rusi poprzez Bałtyk wz^ludno Ocr^n Lodowaty; było to znacznie korzystniejsze aniżeli kontakty za pośrednictwem miast inflanckich, w których obowiązywało szeroko rozbudowane ustawodawstwo hanzeatyckie przeciwko konkurencji obcej-''1. Niewątpliwie, ostateczne zamknięcie kantoru poprzedzone zostało stopniowym jego upadkiem. Niemniej, niesłuszne wydaje się twierdzenie D. Scbafcra, że zamknięcie kantoru nie miało decydującego znaczenia, gdyż spowodowało jedynie przesunięcie handlu do portów wybrzeża-". Schafcr zapomina bowiem, że lakt ten był najpoważniejszym ciosem w hynzeatycki system handlowy zmierzający do monopolu. Stał się on jednym z decydujących czynników, który wpłynął na pojawienie sie przewagi holenderskiej w handlu bałtyckim w XVI i XVII w., połączonej z równoległym stopniowym upadkiem Związku Hanzeatyckiego.
Wszystkie wyżej przytoczone argumenty przemawiają za przyjęciem końca wieku XV jako zakończenia okresu świetności Hanzy. Stanowisko takie bynajmniej nie przesądza możliwości doszukiwania sit; wcześniej¬szych symptomów, zapowiadających przyszły upadek Związku. Fakty takie rzeczywiście miały miejsce.
SPIS TREŚCI
Wstęp................ 5
Rozdział I — Sytuacja publiczno-prawna miast pruskich na tle innych miast
hanzeatyckich............. 28
Rozdział II — Stosunki ustrojowe w miastach i Związku Hanzeatyckim . . 79
Rozdział III — Warunki ułatwiające wybuch walk ustrojowych .... 128
Rozdział IV — Przyczyny wystąpień pospólstwa przeciwko radom w miastach
hanzeatyckich............ 157
Rozdział V — Żądania i formy walki pospólstwa z radą o współudział w rządach miastem............. 182
Rozdział VI — Opozycja kupiecko-rzemieślnicza i jej osiągnięcia w walce przeciwko patrycjuszowskiej radzie........ 220
Rozdział VII — Sojusz patrycjatu z feudałami dla zduszenia ruchu pospólstwa
i biedoty przeciwko radzie........... 253
Wnioski końcowe.............. 330
Summary............. . 335
Objaśnienia skrótów............ 3-1 &
Wykaz źródsł............... 347
Wykaz literatury.............. 351
Indeks................ 363
|
|
