Dariusz Sikorski
Przywilej kruszwicki. Studium z wczesnych dziejów zakonu niemieckiego w Prusach
Warszawa 2001
128 s., 20 cm
stan dobry
Spis treści
Wstęp .................................................. 7
Struktura pracy....................................... 9
Podstawa źródłowa .................................... 9
Historia badań.......................................... 11
Ustalenia Maxa Perlbacha.............................. 12
Zwolennicy i przeciwnicy fałszerstwa przywileju kruszwickiego
(do 1939 roku) ........................................ 16
Zwolennicy fałszerstwa przywileju kruszwickiego ....... 16
Zwolennicy autentyczności przywileju kruszwickiego .... 21
Badania po 1945 roku ................................. 25
Zwolennicy fałszerstwa przywileju kruszwickiego w 1234
roku ............................................. 26
Zwolennicy fałszerstwa przywileju kruszwickiego w 1230
roku ............................................. 30
Zwolennicy autentyczności przywileju kruszwickiego..... 32
Kwestia wygotowania przywileju kruszwickiego.......... 41
Formularz i treść przywileju kruszwickiego.............. 45
A. Inwokacja ......................................... 48
B. Arenga............................................ 49
C. Intytulacja, inskrypcja i promulgacja .................. 52
D. Narracja i korroboracja.............................. 55
E. Dyspozycja......................................... 71
F. Eschatokół......................................... 91
Podsumowanie......................................... 99
Tło historyczne ......................................... 107
Bibliografia............................................. 121
Wstęp
Sprowadzenie zakonu niemieckiego do ziemi chełmińskiej przez księcia mazowieckiego Konrada I, a także wczesne dzieje krzyżaków w nadanej im ziemi oraz w Prusach należą w historiografii do najbardziej zawitych i kontrowersyjnych zagadnień politycznych XIII wieku. Od przeszło stu lat nurtują one kolejne pokolenia badaczy, czego niezbitym dowodem jest bogata literatura, w przeważającej części polskich i niemieckich historyków. Szczególne miejsce znalazły w niej rozważania dotyczące roli i znaczenia przywileju kruszwickiego, które w pełni oddają złożoność i dyskusyjność całej problematyki.
Dokument kruszwicki, znany historykom również jako falsyfikat kruszwicki, bardzo długo uważany był za najważniejszy przywilej, jaki zakon niemiecki otrzymał z rąk księcia Konrada. Wnosząc z jego treści można stwierdzić, że w świetle wszystkich dotychczasowych, jak i późniejszych nadań mazowieckiej linii Piastów na rzecz krzyżaków, charakteryzuje się najobszerniejszym zakresem kompetencji. Oprócz bogatych uprawnień w ziemi chełmińskiej, które czyniły zakon samodzielnym panem, przyznawał mu również wolną rękę w Prusach. Zawiera także obietnicę ochrony i wzajemnej pomocy, na zasadzie równych stron. Wystawiony z datą: czerwiec 1230 roku, wyznacza tym samym dość wczesny moment przyjęcia końcowych ustaleń, jak na cały bieg rokowań (1[zasłonięte]226-12) nie tylko między zakonem a księciem mazowieckim, ale i między biskupem Prus, Chrystianem.
Wiele niejasności i podejrzeń, wynikłych z krytycznej analizy owego przywileju, pozwoliło licznym badaczom zakwestionować jego autentyczność (po raz pierwszy w 1873 roku). Mimo poważnych argumentów strony głoszącej dokonanie fałszerstwa przez krzyżaków podjęto się obrony wiarygodności dokumentu kruszwickiego3. W związku z tym powstał spór, który przez długie lata koncentrował się jedynie wokół tego zagadnienia. Natomiast szersze rozważania natury historycznej i prawnej, dotyczące treści samego przywileju, zeszły na dalszy plan zainteresowań historyków. Dopiero w ostatnim półwieczu badań miało miejsce bardziej dogłębne ujęcie tematu4.
Nie ulega wątpliwości, iż waga dyplomu kruszwickiego, przede wszystkim jego prawidłowa interpretacja, pełni niebagatelną rolę w rekonstruowaniu procesów historycznych. Ładunek, jaki zawiera w sobie ów przywilej pod względem kształtowania innowacyjnych stosunków prawnych, porównywalny jest do Złotej Bulli z Rimini. Już sam ten fakt tłumaczy konieczność podejmowania studiów nad tym dokumentem i całym zagadnieniem. Wielość proponowanych do tej pory sposobów odczytywania datacji i wartości prawnej źródła - uważano je za: 1) autentyczne, wystawione w 1230 roku; 2) fałszywe, wystawione w 1230 roku i 3) fałszywe, wystawione w 1234 roku — utwierdza w przekonaniu, że problem wciąż pozostaje nie rozstrzygnięty, a więc wymaga dalszych badań. Celem niniejszej pracy jest próba nowego spojrzenia i ujęcia tematu, przy dogłębnej analizie wszelkich dostępnych informacji i uwzględnieniu dotychczasowego stanu badań.
W tym miejscu można jedynie stwierdzić, nie przesądzając przy tym kwestii autentyczności dokumentu, że ów przywilej już samym swym istnieniem poświadcza wysokie aspiracje polityczne zakonu niemieckiego. Nakreśla cele i pozycję, którą starał się on uzyskać w ziemi chełmińskiej, jak i w Prusach, w zasadzie od samego momentu sprowadzenia go przez księcia mazowieckiego.
Struktura pracy
Najpierw omówiona zostanie historiografia podjętej problematyki wraz z charakterystyką obecnego stanu badań (.rozdz. Historia badań). Następnie poruszona zostanie kwestia wygotowania dokumentu, tzn. wskazanie źródeł pochodzenia obecnie znanego przekazu, wykorzystywania go poprzez wieki oraz najważniejszych jego edycji naukowych (rozdz. Kwestia wygotowania przywileju krusz-wickiego). Kolejny rozdział dotyczył będzie budowy i treści dokumentu, podobieństw i różnic między podobnymi nadaniami księcia Konrada oraz porównania go z innymi dokumentami, spoza kancelarii mazowieckiej (rozdz. Formularz i treść przywileju kruszwic-kiego). W świetle tych ustaleń zostanie dyplom kruszwicki rozpatrzony w szerokim aspekcie wydarzeń poprzedzających, jak i następujących po dacie jego wystawienia (rozdz. Tlo historyczne). Umieszczenie go na takim tle — tj. działań politycznych Konrada I, papie-stwa, biskupa Chrystiana, cesarza Fryderyka II oraz samego zakonu niemieckiego — będzie pełniło zasadniczą rolę w rozszyfrowywaniu interesów, którymi kierowały się wszystkie zainteresowane strony, a tym samym pozwoli wskazać właściwą rolę dokumentu w ówczesnych wydarzeniach.
Podstawa źródłowa
Zasadniczym materiałem źródłowym dla niniejszych rozważań są dokumenty wytworzone w kancelariach: mazowieckiej, papieskiej, cesarskiej, krzyżackiej oraz biskupich: pruskiej, mazowieckiej i kujawskiej. Wszystkie one zamieszczone zostały w pierwszej części pierwszego tomu Preufiisches Urkundenbuch, wydanej w roku 1882 przez Rudolpha Philippiego i Carla Petera Woelkego, oraz w Zbiorze ogólnym przywilejów i spominków mazowieckich Jana Kochanowskiego z 1919 roku5. Obok źródeł dyplomatycznych, w (...) |
|
|
|
|
