Warszawa 2010
350 str., wys. 24 cm
stan dobry


Spis treści

Wstęp...................................... 7
Rozdział I. Wizje przyszłej wojny w polskiej myśli wojskowej okresu międzywojennego ... 15
Teoria „naród pod bronią"......................... 15
Wojna powszechna w ujęciu gen. Władysława Sikorskiego......... 29
Elementy teorii wojny totalnej........................ 32
Zachowawcze koncepcje charakteru przyszłej wojny............. 37
Rozdziału. Edukacja i przysposobienie obronne społeczeństwa w latach 1921 -1926..... 42
Rola państwa i sit zbrojnych w wypracowaniu modelu szkolenia rezerwy, przedpoborowych, młodzieży męskiej i przysposobienia obronnego
pozostałych grup społeczeństwa..................... 42
Zasady szkolenia rezerwistów........................ 55
Przygotowanie obronne młodzieży szkolnej................. 61
Zadania organizacji i stowarzyszeń proobronnych w edukacji obronnej
(teoretycznej i praktycznej) różnych grup społecznych......... 70
Próby przygotowania obronnego kobiet................... 118
Rozdział III. Koncepcje kierowania przez państwo i wojsko przysposobieniem obronnym społe­czeństwa w latach 1[zasłonięte]926-19..........................124
Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz jego miejsce w przysposobieniu obronnym młodzieży i powszech­nej edukacji społeczeństwa........................124
Federacja Polskich Związków Obrońców Ojczyzny i jej zadania w podtrzy­maniu kondycji proobronnej rezerwistów................147
Przysposobienie obronne młodzieży szkolnej................
Związek Strzelecki i jego miejsce oraz rola w przygotowaniu obronnym
społeczeństwa.............................. . 155
Udział organizacji i stowarzyszeń proobronnych w edukacji obronnej i praktycznym szkoleniu społeczeństwa................. 172
Zasady uczestnictwa kobiet w ich przygotowaniu do pomocniczej służby wojskowej.................................
Rozdział IV. Przygotowanie obronne społeczeństwa w okresie narastania zagrożenia wojennego
w latach 1[zasłonięte]935-19 ............... 199
Próby kierownictwa państwa i wojska praktycznej realizacji koncepcji
„naród pod bronią"............................199
Rola Wojska Polskiego w przygotowaniu obronnym społeczeństwa .... 205
Zasady szkolenia rezerw osobowych dla potrzeb armii...........211
Przygotowanie kandydatów do deficytowych specjalności wojskowych . .214
Miejsce Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w przygotowaniu obronnym młodzieży oraz jego prak­tycznej realizacji..............................228
Zadania proobronne stowarzyszeń i organizacji statutowo do nich powołanych...................................237
Nowy model edukacji i przysposobienia wojennego młodzieży szkolnej
i akademickiej oraz Junackie Hufce Pracy................277
Organizacje kobiece przysposobienia obronnego w przededniu II wojny
światowej.................................286
Zakończenie................................ 295
Wykaz skrótów............................... 300
Bibliografia.............................. 303
Aneksy......................................317
Abstract............................. 335
Indeks osób.............................. 338
Indeks nazw geograficznych.......................... 345
Wykaz ilustracji..................................349

Wstęp

Doświadczenia historyczne narodu polskiego dowodzą, jak istotne jest przy­gotowanie kraju do obrony suwerenności. Rozumiały to szczególnie władze II Rzeczypospolitej i ogromna część mieszkańców Polski, identyfikująca się z odrodzonym państwem. Świadomość ta była w owym czasie wzmagana przez wspomnienie „nocy zaborów" oraz okres pierwszych trzech lat niepodległości, gdy o granicach, a nawet istnieniu państwa decydowały rozstrzygnięcia mili­tarne. Odrodzona Rzeczypospolita, skonfliktowana z sąsiadami i obarczona licz­nymi mniejszościami narodowymi, musiała być krajem gotowym w każdej chwili do odparcia agresji i zachowania integralności terytorialnej. Przed elitami poli­tycznymi i intelektualnymi stało ponadto wyzwanie ukształtowania ludności w duchu patriotyzmu i obywatelskiej odpowiedzialności, odwrócenie inicjowa­nych przez zaborców procesów wynaradawiania, a często i demoralizacji.
W zaistniałej sytuacji zadania kształtowania społeczeństwa skupionego wokół idei utrzymania niepodległości i dążenia do wszechstronnego rozwoju kraju spoczęły na władzach niemal wszystkich instytucjach i legalnych orga­nizacjach. Temu właśnie celowi służyć miały wysiłki podejmowane na polu prawodawstwa (ustawodawstwa), organizacji życia społecznego i przebudowy świadomości mieszkańców Polski. Nie obyło się oczywiście bez konfliktów, roz­wiązywanych w parlamencie, ale i siłowo, w drodze majowego zamachu stanu w 1926 r. i późniejszych ograniczeń demokracji. Niepodważalne jednak pozo­stawało uznanie niepodległości i suwerenności Polski za dobro najwyższe. Dla jego zachowania, ogromnym wysiłkiem finansowym, utrzymywano stalą armię. Rządy, bez względu na polityczną orientację, podejmowały wysiłki dyploma­tyczne na rzecz zawierania sojuszy i układów wzmacniających bezpieczeństwo kraju. Społeczeństwo zaś dało wyraz troski o sprawy państwa, aktywnie włą­czając się w akcję przygotowania do obrony kraju.
Rozważając to zagadnienie, pamiętać należy, jak zauważa prof. Lech Wyszczelski, że „przygotowanie obronne społeczeństwa, jest pojęciem pojemnym, gdyż zawiera w sobie cały proces wychowania i szkolenia wojskowego (skie­rowanego nie tylko pod adresem jego sił zbrojnych, ale i całego społeczeń­stwa), edukacji obronnej ujmowanej zarówno w wymiarze przekazu wiedzy teo­retycznej, jak i praktycznego przysposobienia wojskowego, służącego nabywaniu umiejętności w ramach tzw. rzemiosła wojskowego, znajomości pewnych ele­mentów sztuki wojennej oraz umiejętności likwidacji skutków zagrożeń wojen-
nych w ramach samoobrony, obrony cywilnej i wspierania wojska bezpośrednio w walce".
Zgodnie z tymi założeniami prezentowana praca dotyczy szerokiej proble­matyki. Na pierwszy plan wysuwają się jednak zagadnienia związane z kształ­ceniem i wychowaniem całego społeczeństwa, bez względu na wiek, płeć, status społeczny i poglądy polityczne.
Tworzenie nowoczesnego, powszechnego systemu obrony państwa wyma­gało bowiem ukształtowania woli narodu do zachowania suwerenności, jak i opanowania właściwych zachowań i reakcji w przypadku konfliktu zbrojnego. Po okresie zaborów patriotyzm i świadomość narodową należało budzić wszel­kimi dostępnymi metodami. Trzeba byto także zaszczepić szacunek i akceptację dla odrodzonej Polski w środowiskach mniejszości narodowych. Zadania te spo­częły przede wszystkim na inteligencji, a właściwie na tej jej części, która kul­tywowała patriotyczne tradycje. Dotyczyło to zatem głównie nauczycieli i ofice­rów. Szkolnictwo, od elementarnego po wyższe, siły zbrojne oraz organizacje paramilitarne okazały się skutecznymi instytucjami wychowawczymi i oświato­wymi. W zawrotnym tempie przywracano świadomość obywatelską, patriotyzm, niweczono uprzedni wysiłek zaborców, rusyfikujących i germanizujących Pola­ków. Najważniejsze, zarówno dla teoretyków, jak i praktyków, okazały się zatem kwestie „ducha" narodu, na drugim planie, choć istotne, pozostawały zagadnie­nia przygotowań technicznych i materiałowych.
Dotychczasowy stan badań nad tą tematyką w okresie II Rzeczypospolitej jest stosunkowo zaawansowany, a baza źródłowa, na którą składają się materiały archiwalne i drukowane oraz prace zwarte i artykuły z lat 1[zasłonięte]918-19, bogata. Wartościowych publikacji doczekały się dzieje harcerstwa w okresie między­wojennym. Wymienić tu należy przede wszystkim prace: Jerzego Gaja, Główne nurty ideowe w ZHP w latach 1[zasłonięte]918-19 (Warszawa 1966), Kazimierza Koźniew-skiego, Ognie i ogniska. Drogi i przemiany harcerstwa polskiego (Warszawa 1961), Jerzego Majki, Kartki z historii i tradycji Związku Harcerstwa Polskiego (Warszawa 1971), Eugeniusza Sikorskiego, Szkice z dziejów harcerstwa polskiego 1[zasłonięte]911-19 (Warszawa 1989) czy Wacława Btażejewskiego, Z dziejów harcerstwa polskiego (1[zasłonięte]910-19) (Warszawa 1986). Są też pozycje dotyczące wychowania fizycznego w harcerstwie, np. Aleksandra Kamińskiego, Nauczanie i wychowanie metodą har­cerską (Warszawa 1948), Jacka Wnęka, Harcerstwo jako synteza wychowania fizycz­nego (Bochnia 1952), a także poradniki metodyczne do prowadzenia zajęć meto­dami harcerskim.
Wiele opracowań i publikacji poświęconych jest działalności Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół" na ziemiach polskich. W 1892 r. wydano we Lwo­wie Księgę pamiątkową ku uczczeniu dwudziestej piątej rocznicy założenia Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół" we Lwowie. W latach międzywojennych opublikowano kilka innych pozycji, np. Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół" w Polsce. Co o „Sokole" każdy wiedzieć powinien (Warszawa 1932), Tadeusz Powidzki, Sokół wielkopolski w dążeniu do niepodległości (Poznań 1934), Wincenty Ogródziński,
Dzieje Dzielnicy Śląskiej „Sokoła" (Warszawa 1932), Złota księga „Sokoła" poznań skiego (Poznań 1936) czy Czterdzieści lat pracy sokolstwa w Bydgoszczy (Bydgoszcz 1926). Po II wojnie światowej prace badawcze nad ruchem sokolim zostały podjęte dopiero w latach 60. Pierwsze zarysy monograficzne o Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół" napisali: A. Grotówna, Działalność „Sokoła" w Poznaniu 1[zasłonięte]886-19 („Wychowanie Fizyczne i Sport" 1963, nr 1), Kazimierz Toporowicz Działalność Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół" w Krakowie na polu wychowania fizycznego i sportu 1[zasłonięte]885-19 („Rocznik Naukowy WSWF w Krakowie" 4, 1965) Szersze prace badawcze nad „Sokołem", np. w zaborze pruskim i wśród emigra­cji zarobkowej w Niemczech, podjęli historycy z Uniwersytetu A. Mickiewicza w Poznaniu na czele z Witoldem Jakóbczykiem. Po reaktywowaniu organiza­cji sokolskiej w Polsce na przełomie lat 80. i 90. powstało wiele nowych opra­cowań monograficznych poszczególnych towarzystw gimnastycznych „Sokół". W 1997 r. ukazała się obszerna monografia Jana Snopki Polskie Towarzystwo Gim­nastyczne „Sokół" w Galicji 1[zasłonięte]867-19 (Białystok). Cennych informacji dotyczą­cych działalności poszczególnych gniazd dostarczają materiały pokonferencyjne, np. Konferencji Naukowej Kraków-Zakopane 11-13 czerwca 2004 r.: Krajowy Zlot Sokolstwa Polskiego. 110 lat Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół" w Zakopanem (Kraków 2005) oraz Sympozjum Naukowego w Krakowie 4 czerwca 2005 r.: 120 lat Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół" w Krakowie (Kraków 2005).
O działalności Polskiego Białego Krzyża traktuje monografia Elwiry J. Kryń-skiej, Polski Biały Krzyż (1[zasłonięte]918-19) (Białystok 1997) oraz Anety Niewęgłow-skiej, Polski Biały Krzyż a wojsko w latach 1[zasłonięte]919-19 (Toruń 2005), wyrywkowe informacje o pracy PBK można znaleźć w książkach: Andrzeja Brożka, Polonia amerykańska 1[zasłonięte]895-19 (Warszawa 1977), Mariana M. Drozdowskiego, Ignacy Paderewski. Zarys biografii politycznej (Warszawa 1979), Mieczysława Iwanickiego, Społeczna działalność pozaszkolna nauczycieli szkól powszechnych w Polsce w latach 1[zasłonięte]918-19 (Olsztyn 1984), Z dziejów wychowania wojskowego w Polsce. Od początku państwa polskiego do 1939 r. Józefa Karwina, Edwarda Pomianowskiego i Stani­sława Rutkowskiego (Warszawa 1969), Józefa Oriowskiego, Helena Paderewska. Na 15-lecie jej pracy narodowej i społecznej 1[zasłonięte]914-19 (Chicago 1929), Henryka Przybylskiego, Miedzy muzyką a polityką (Katowice 1992), Piotra Staweckiego, Polityka wojskowa Polski 1[zasłonięte]921-19 (Warszawa 1981) oraz Anety Ignatowicz, Żołnierskie Szkoły Nauczania Początkowego w latach 1[zasłonięte]919-19 (Toruń 2008). Cenne źródła dotyczące PBK znajdują się obecnie w Archiwum Akt Nowych w War­szawie, liczą one 4498 jednostek, tj. 26 m.b. akt przekazanych do Polski na mocy testamenty Paderewskiego z 30 września 1930 r. Cennym uzupełnieniem tych źródeł są dokumenty zdeponowane w Centralnym Archiwum Wojskowym w Rembertowie oraz w Centralnej Bibliotece Wojskowej, a także dokumenty zdeponowane w poszczególnych województwach.
Liga Morska i Kolonialna również była przedmiotem badań historycznych i doczekała się publikacji Tadeusza Białasa Liga Morska i Kolonialna 1[zasłonięte]930-19

Słowa kluczowe: