Autor

Red. Arkadiusz Adamczyk

Tytuł

Przewrót majowy 1926 r.

W relacjach świadków i uczestników

Rok wydania

Wydawnictwo

ilustracje zdjęcia rysunki

Stron

Okładka, oprawa

Stan i inne informacje

2003

NWP

-

318

miękka

NOWA

Opis

Przewrót majowy, rozpoczęty przez Marszałka Józefa Pił-sudskiego 12 maja 1926 r., można określić mianem jednego z przełomowych wydarzeń, jakie miały miejsce w krótkim, niespełna 21-letnim okresie niepodległego bytu Polski. Stąd też zrozumiałym wydaje się zainteresowanie, nie tylko zresztą historyków, jakie towarzyszy publikacjom poświęconym temu wydarzeniu oraz ujawnianiu kolejnych faktów, ustaleń i ocen, zwłaszcza jeśli czynią to bądź czynili bezpośredni świadkowie lub uczestnicy zamachu.

Należy zauważyć, iż pierwsze artykuły opisujące walki na ulicach Warszawy pojawiły się już w okresie międzywojen­nym. Były to przede wszystkim publikacje o charakterze pa­miętnikarskim. Pierwszą tego typu enuncjacją był wydany już 17 maja 1926 r. przez warszawską Polską Agencję Wydawniczą zbiór ofiqalnych dokumentów, komunikatów, opisów praso­wych i spostrzeżeń świadków pt. Dokumenty chwili - 13 do 16 maja 1926 r. w Warszawie, a pierwsze publikowane relacje, czy też, precyzyjniej rzecz ujmując, refleksje uczestników wyda­rzeń przynosił wydany na przełomie 1926 i 1927 r./ pod redak­cją Wojciecha Stpiczyńskiego, Kalendarz-Rocznik „Głosu Praw-

spis treści lub fragment

Spis treści

Wstęp . . . . 7

List gen. Tadeusza Rozwadowskiego do płk Izydora Modelskiego z dn. 13 V 1926 r. . 19

Relacja ppłk dypl. Tadeusza Alf-Tarczyńskiego . 23 Relacja gen. Władysława Bortnowskiego . 29 Relacja gen. Janusza Głuchowskiego . 43 Relacja Wacława Jędrzejewicza . 59 Relacja gen. Ludwika Kmicic-Skrzyńskiego . 67 Relacja gen. Henryka Krok-Paszkowskiego . 89

Relacja ppłk Władysława Mączewskiego - kwatermistrza i ostatniego dowódcy 11 pułku ułanów im. Marszałka Smigłego-Rydza .103

Relacja Bogusława Miedzińskiego .107 Relacja gen. Aleksandra Narbut-Luczyńskiego .121 Relacja płk Henryka Pichety .129 Relacja Aleksandry Piłsudskiej . 147

Relacja Wojciecha Pohoskiego, majora 7 Pułku Ułanów Lubelskich im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego . 159

Relacja Józefa Poraj Wilczyńskiego, podporucznika Oddziału Przybocznego Prezydenta Rzeczypospolitej .

Relacja gen. bryg. Kazimierza Sawickiego . Relacja gen. Wacława Scaewoli-Wieczorkiewicza . Relacja gen. Stanisława Skwarczyńskiego

Druga relacja gen. Stanisława Skwarczyńskiego . Relacja płk Juliusza Ulrycha

Relacja Mariana Włodzimierza Żebrowskiego, porucznika 7 Pułku Ułanów Lubelskich im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego .

Druga relacja Mariana Włodzimierza Żebrowskiego, porucznika 7 Pułku Ułanów Lubelskich im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego

Trzecia relacja Mariana Włodzimierza Żebrowskiego/ porucznika 7 Pułku Ułanów Lubelskich im. gen. Kazimierza Sosnkowskiego .

…o autorze książki

Opis rozszerzony

ciekawostki

W listopadzie 1925 upadł drugi rząd Władysława Grabskiego, który został zastąpiony gabinetem Aleksandra Skrzyńskiego. Powstał on po utworzeniu dość zaskakującej koalicji z udziałem: Narodowej Demokracji (endecji)-Chrześcijańskiej Demokracji (chadecji)-Narodowej Partii Robotniczej (NPR)-Polskiego Stronnictwa Ludowego "Piast"-Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) była także propozycja dołączenia do koalicji PSL "Wyzwolenie", jednak nie doszła ona do skutku. Owa koalicja od początku jednak uważana była za rozwiązanie tymczasowe mające na celu zażegnanie chaosu w czasie przesilenia gabinetowego i miała trwać do czasu wyłonienia nowej większości w sejmie i powołaniu nowego rządu. Największym problemem rządu była polityka gospodarcza, która nie mogła być zgodna jednocześnie z programem prawicy (endecja) i lewicy (PPS) i to stało się powodem rozłamu. Jako pierwsza z koalicji odeszła Polska Partia Socjalistyczna (PPS). Po dość burzliwych negocjacjach utworzona została koalicja endecji-chadecji-PSL "Piast"-NPR z Wincentym Witosem na czele. Witos (podobnie jak koalicja Chjeno-Piasta) nie cieszył się poparciem społeczeństwa - czego przyczyną był kryzys gospodarczy z 1923 roku (i związana z nim hiperinflacja), jak również kwestia kompromisowej reformy rolnej, która dla ziemiaństwa (popierającego endecję) w ogóle nie powinna istnieć, zaś dla chłopów (popierających PSL) była bardzo niekorzystna.

Dawniej sympatyzujący z lewicą i wciąż uważany za jej członka - Józef Piłsudski, myślący o zdobyciu władzy w Polsce, skorzystał z poparcia lewicowych partii i związków zawodowych (w tym kolejarzy) oraz społeczeństwa ziem dawnej Kongresówki i kresów wschodnich. Natomiast znikome poparcie dla akcji Piłsudskiego było na ziemiach byłego zaboru niemieckiego co wiązało się z dużymi wpływami prawicy na tych ziemiach i niechęcią wobec niedemokratycznych metod Piłsudskiego, szacunkiem dla legalnych władz i obawą, że Piłsudski po zdobyciu władzy zwalczać będzie prawicę społeczną.

10 maja 1926 przy poparciu Chjeno-Piasta utworzono trzeci rząd Wincentego Witosa. Jednocześnie Józef Piłsudski udzielił wywiadu Kurierowi Porannemu, w którym powiedział m. in. że staje do walki, jak i poprzednio, z głównym złem państwa: panowaniem rozwydrzonych stronnictw i partii nad Polską, zapominaniem o imponderabiliach, a pamiętaniu tylko o groszu i korzyści, zapowiedział również sanację życia politycznego. Gazeta została skonfiskowana. W nocy z 11 na 12 maja w warszawskim garnizonie ogłoszono alarm, część oddziałów wymaszerowała do Rembertowa i oddała się pod dowództwo Piłsudskiego. 12 maja wyruszyły na stolicę (w tym 22 Pułk Piechoty z Siedlec) i zajęły mosty na Wiśle, a w mieście legalny rząd ogłosił stan wyjątkowy.

Około godziny 17. na moście Poniatowskiego doszło do spotkania Piłsudskiego z prezydentem Stanisławem Wojciechowskim (świadkiem ich bezpośredniej rozmowy, trwającej ok. 10 minut był mjr Marian Porwit). Marszałek chciał ustąpienia gabinetu Witosa, prezydent żądał natomiast kapitulacji przeciwnika. Po załamaniu się pertraktacji około godziny 19 rozpoczęły się pierwsze walki. Dzień później próbę mediacji podjęli prymas Aleksander Kakowski oraz marszałek Sejmu Maciej Rataj; rozmowy te również nie przyniosły efektu. 14 maja PPS udzieliła poparcia buntownikom i ogłosiła strajk generalny poparty przez Związek Zawodowy Kolejarzy. Strajk ten odciął stolicę od reszty kraju i znacznie utrudnił sprowadzenie z Wielkopolski wiernych rządowi oddziałów. Nie chcąc kontynuować walki, która mogła się przerodzić w wojnę domową (partie prawicowe myślały o przeniesieniu władz do Poznania), Wojciechowski i Witos podali się do dymisji.

W wyniku zamachu powstał pierwszy rząd Kazimierza Bartla, w którym Piłsudski został ministrem spraw wojskowych. 31 maja Zgromadzenie Narodowe wybrało Piłsudskiego prezydentem, ten jednak nie przyjął funkcji; ostatecznie głową państwa został popierany przez Piłsudskiego Ignacy Mościcki.

Wedle oficjalnych danych w czasie zamachu zginęło 215 żołnierzy i 164 cywilów. Symboliczną ofiarą był student Karol Levittoux stryjeczny wnuk słynnego konspiratora najprawdopodobniej zamordowany przez piłsudczyków. Już po zamachu nastąpił szereg dziwnych zgonów i zniknięć. W niewyjaśnionych okolicznoiściach odeszli: Gen. Włodzimierz Zagórski, gen. Tadeusz Rozwadowski, gen. Jan Hempel, gen. Oswald Frank, kontradmirał Anzelm Zierkowski, gen. Jan Thullie, gen. Bolesław Jaźwiński, żandarm Koryzma i inni.

Ciekawostki [edytuj]

W maju 1926 roku, na czele 80 harcerzy, którzy pragnęli wstąpić do wojska, aby bronić legalnego rządu Wincentego Witosa, Jędrzej Giertych zjawił się w warszawskim Belwederze, żeby bronić go przed rokoszowymi wojskami Piłsudskiego.[1]

Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935 roku - dokładnie w dziewiątą rocznicę dokonania przewrotu majowego.