1.4. Prawo Geologiczne i Górnicze z 1994 roku .....................................................20

2. Wybrane zagadnienia z prawa geologicznego i górniczego ...................................25

2.1. Wprowadzenie ..................................................................................................25

2.2. Pojęcia podstawowe..........................................................................................26

2.3. Własność górnicza i użytkowanie górnicze ......................................................27

2.4. Koncesje ...........................................................................................................28

2.5. Kwalifikacje w zakresie górnictwa ...................................................................29

2.6. Organy nadzoru górniczego..............................................................................34

2.7. Przepisy karne...................................................................................................34

3. Plan ruchu zakładu górniczego ................................................................................36

3.1. Ruch zakładu górniczego..................................................................................36

3.2. Szczegółowe wymagania dotyczące planu ruchu podziemnego

zakładu górniczego ...........................................................................................37

3.3. Wykaz załączników do części podstawowej planu ruchu.................................38

3.4. Wykaz załączników do części szczegółowej planu ruchu ................................42

4. Organizacja ochrony pracy w górnictwie podziemnym.........................................47

4.1. Schemat organizacyjny ochrony pracy w górnictwie podziemnym..................47

4.2. Charakterystyka systemu ochrony pracy w rozbiciu na piony

organizacyjne: wykonawcze, nadzoru i naukowo-badawczy............................48

4.3. Najwyższa Izba Kontroli...................................................................................48

4.4. Rada Ochrony Pracy .........................................................................................49

4.5. Państwowa Inspekcja Pracy..............................................................................49

4.5.1. Zakres działania organów Państwowej Inspekcji Pracy..................................... 52

4.6. Urzędy Górnicze ...............................................................................................55

4.6.1. Wyższy Urząd Górniczy.................................................................................... 55

4.7. Okręgowe urzędy górnicze ...............................................................................64

4.8. Urząd Górniczy do Badań Kontrolnych Urządzeń

Energomechanicznych ......................................................................................78

4.9. Ministerstwo Gospodarki..................................................................................81

4.10. Ministerstwo Zdrowia.......................................................................................82

4.11. Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego.......................................................84

4.12. Okręgowe stacje ratownictwa górniczego ........................................................86

4.13. Kopalniane stacje ratownictwa górniczego.......................................................87

4.14. Urząd Dozoru Technicznego ............................................................................89

4.15. Centralny Instytut Ochrony Pracy.....................................................................94

4.16. Instytut Medycyny Pracy ..................................................................................95

4.17. Państwowa Inspekcja Sanitarna ......................................................................104

4.18. Służba medycyny pracy ..................................................................................109

4.19. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy...........................................................112

4.20. Społeczna inspekcja pracy ..............................................................................114

4.21. Związki zawodowe......................................................................................... 116

4.22. Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa..................................... 117

4.23. Główny Instytut Górnictwa (GIG) ................................................................. 121

4.24. Akademia Górniczo-Hutnicza........................................................................ 122

4.25. Politechnika Śląska ........................................................................................ 123

5. Stan bhp i wypadkowość w kopalni podziemnej.................................................. 125

5.1. Pojęcia podstawowe....................................................................................... 125

5.2. Czynniki wpływające na stan bhp w kopalni podziemnej.............................. 126

5.3. Zasady zgłaszania wypadków przy pracy ...................................................... 127

5.4. Dokumentacja powypadkowa ........................................................................ 129

5.5. Ocena ryzyka zawodowego............................................................................ 130

5.5.1. Przygotowanie do oceny ryzyka zawodowego.................................................131

5.5.2. Metody oceny ryzyka zawodowego .................................................................132

5.5.3. Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego ......................................................134

5.6. Analiza wypadków pod względem powstania i skutków

ekonomicznych .............................................................................................. 138

6. Choroby zawodowe................................................................................................. 145

7. Zagrożenie pyłami szkodliwymi dla zdrowia ....................................................... 153

7.1. Działanie pyłów na organizm człowieka........................................................ 153

7.2. Kategorie zagrożenia działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia w

podziemnych zakładach górniczych............................................................... 155

7.3. Wykonywanie pomiarów stężenia zapylenia powietrza................................. 155

7.4. Ochrona pracowników przed pyłami szkodliwymi dla zdrowia .................... 158

7.5. Zwalczanie zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia w

kopalniach węgla kamiennego ....................................................................... 158

8. Środki ochrony indywidualnej............................................................................... 160

9. Zagrożenia Pożarowe ............................................................................................. 206

9.1. Powstawanie i podział pożarów podziemnych............................................... 206

9.2. Wczesne wykrywanie pożarów podziemnych................................................ 212

9.2.1. Metoda kontroli składu powietrza kopalnianego i CO-metrii

automatycznej ..................................................................................................213

9.2.2. Metoda kontroli anomalii temperatury za pomocą pirometru

podczerwieni ....................................................................................................216

9.3. Gazy pożarowe............................................................................................... 217

9.4. Zapobieganie pożarom................................................................................... 232

9.4.1. Zapobieganie pożarom egzogenicznym...........................................................232

9.4.2. Zapobieganie pożarom endogenicznym...........................................................236

9.5. Działania w razie powstania pożaru w zakładzie górniczym......................... 247

9.5.1. Zwalczanie pożarów.........................................................................................247

9.5.2. Środki gaśnicze i sprzęt gaśniczy.....................................................................248

9.6. Rozmieszczenie sprzętu gaśniczego............................................................... 264

9.6.1. Rozmieszczenie sprzętu przeciwpożarowego w wyrobiskach,

pomieszczeniach i obiektach............................................................................264

9.6.2. Rurociągi przeciwpożarowe.............................................................................266

9.6.3. Rozmieszczenie sprzętu przeciwpożarowego na powierzchni kopalni.............269

9.7. Gaszenie pożarów w wyrobiskach dołowych................................................. 274

9.7.1. Gaszenie otwartych ogni ..................................................................................274

9.7.2. Gaszenie ognisk pożarowych gazami obojętnymi (inertyzacja

atmosfery kopalnianej) .................................................................................... 274

9.7.3. Gaszenie pożarów podziemnych przez otamowanie........................................ 281

9.7.4. Pola pożarowe.................................................................................................. 288

9.8. Eksploatacja pokładów skłonnych do samozapalenia.....................................289

10. Zagrożenia gazowe – atmosfera kopalniana........................................................290

10.1. Charakterystyka powietrza atmosferycznego i kopalnianego .........................290

10.2. Zasady przewietrzania kopalń.........................................................................297

11. Zagrożenia klimatyczne w kopalniach.................................................................312

11.1. Uwagi ogólne o bilansie cieplnym organizmu człowieka...............................312

11.2. Czynniki wpływające na temperaturę powietrza w kopalni............................314

11.3. Pomiary warunków klimatycznych w kopalni ................................................314

11.4. Ocena zagrożenia klimatycznego w kopalniach .............................................322

11.5. Metody poprawy warunków klimatycznych...................................................322

11.6. Urządzenia do klimatyzacji kopalń.................................................................323

12. Zagrożenia metanowe............................................................................................331

12.1. Pochodzenie metanu i kształtowanie się stref gazowych w złożach

węgla 331

12.2. Przedostawanie się metanu z górotworu do wyrobisk górniczych..................333

12.3. Ogólne wiadomości na temat zagrożenia metanowego ..................................335

12.4. Klasyfikacja zagrożenia metanowego.............................................................335

12.5. Pomiary stężenia metanu ................................................................................338

12.5.1. Metanomierze przenośne ................................................................................. 341

12.5.2. Metanomierze elektryczne............................................................................... 343

12.5.3. Metanomierze interferencyjne ......................................................................... 348

12.5.4. Metanomierze elektroniczne na przykładzie metanomierza MMI-01.............. 351

12.5.5. Przenośne metanomierze alarmujące ............................................................... 354

12.5.6. Metanometria automatyczna............................................................................ 356

12.5.7. Metanomierz kombajnowy .............................................................................. 370

12.6. Inicjały wybuchów metanu .............................................................................371

12.7. Zwalczanie zagrożenia metanowego...............................................................375

12.8. Odmetanowanie górotworu.............................................................................377

13. Zagrożenie tąpaniami............................................................................................388

13.1. Występowanie i przyczyny tąpań ...................................................................389

13.1.1. Zagrożenia ze strony oberwania się brył skalnych do wyrobiska .................... 390

13.1.2. Objawy tąpań................................................................................................... 390

13.1.3. Rodzaje tąpań .................................................................................................. 391

13.2. Stopnie zagrożenia tąpaniami .........................................................................399

13.3. Zwalczanie zagrożenia tąpaniami ...................................................................400

13.3.1. Metody długoterminowe.................................................................................. 402

13.3.2. Metody doraźne ............................................................................................... 415

13.3.3. Działania organizacyjne................................................................................... 419

13.4. Zasady prowadzenia eksploatacji w warunkach zagrożenia tąpaniami ..........420

14. Zagrożenia wyrzutami gazów i skał .....................................................................422

14.1. Pojęcia podstawowe........................................................................................422

14.2. Występowanie zjawiska wyrzutów gazu i skał ...............................................425

14.3. Mechanizm powstawania zjawiska wyrzutów gazów i skał ...........................428

14.4. Prognozowanie zagrożenia wyrzutem gazów i skał........................................428

14.5. Sposoby zwalczania zagrożenia wyrzutami gazów i skał .............................. 429

14.6. Kategorie zagrożenia wyrzutami gazów i skał............................................... 430

15. Zagrożenia wybuchem pyłu węglowego.............................................................. 432

15.1. Powstawanie pyłu węglowego w kopalni ...................................................... 432

15.2. Czynniki wpływające na wybuchowość mieszaniny pyłu węglowego

z powietrzem .................................................................................................. 434

15.3. Zagrożenie wybuchem pyłu węglowego........................................................ 437

15.4. Kontrola i monitorowanie zagrożeń pyłowych .............................................. 440

15.5. Zwalczanie zagrożeń pyłowych ..................................................................... 448

16. Zagrożenia wodne................................................................................................. 471

16.1. Klasyfikacja wód kopalnianych w świetle przepisów

obowiązujących w polskim górnictwie .......................................................... 471

16.2. Hydrogeologiczne własności skał .................................................................. 474

16.3. Rodzaje przypływów wody do kopalni.......................................................... 478

16.4. Stopnie zagrożenia wodnego.......................................................................... 479

16.5. Rozpoznanie zagrożenia wodnego ................................................................. 481

16.6. Sposoby zwalczania zagrożenia wodnego ..................................................... 483

16.7. Prowadzenia eksploatacji górniczej w warunkach zagrożenia

wodnego......................................................................................................... 493

17. Ratownictwo górnicze........................................................................................... 494

17.1. Rozwój ratownictwa górniczego w Polsce..................................................... 494

17.2. Ratownictwo górnicze w Polsce po 1994 roku .............................................. 497

17.3. Struktura organizacyjna ratownictwa górniczego .......................................... 498

17.4. Wymagania i obowiązki ratownika górniczego ............................................. 505

17.5. Sprzęt ochrony układu oddechowego stosowany w ratownictwie

górniczym....................................................................................................... 508

18. Zagrożenia ze strony środków strzałowych........................................................ 521

18.1. Podział środków strzałowych......................................................................... 521

18.2. Zagrożenia przy stosowaniu środków strzelniczych ...................................... 526

18.2.1. Zagrożenie przy przewożeniu środków strzelniczych ......................................526

18.2.2. Zagrożenie przy przenoszeniu i składowaniu środków strzelniczych ..............527

18.2.3. Zagrożenia występujące w czasie wykonywania robót strzelniczych ..............530

18.3. Postępowanie w przypadku znalezienia środków strzałowych ...................... 534

18.4. Wybrane przepisy dotyczące bezpiecznego wykonywania robót

strzałowych .................................................................................................... 535

19. Zagrożenie radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi ........ 545

20. Zagrożenia elektryczne......................................................................................... 550

20.1. Ratowanie porażonych prądem elektrycznym i pierwsza pomoc................... 560

20.1.1. Wpływ prądu elektrycznego na organizm człowieka .......................................560

20.1.2. Sposoby uwalniania spod napięcia rażonego prądem elektrycznym................562

20.2. Zasady postępowania przy ratowaniu porażonego prądem

elektrycznym.................................................................................................. 563

20.3. Zasady wykonywania sztucznego oddychania i masażu serca

(resuscytacja) ................................................................................................. 563

21. Zagrożenia erupcyjne i siarkowodorowe ............................................................ 566

22. Zagrożenia środowiska akustycznego ................................................................. 568

22.1. Źródła hałasu.................................................................................................. 568

22.2. Działanie hałasu na organizm ludzki ..............................................................569

22.3. Ograniczanie zagrożenia wynikającego z narażenia na hałas .........................571

22.4. Rozwiązania organizacyjne zmierzające do ograniczenia narażenia

na hałas ...........................................................................................................574

22.5. Profilaktyka medyczna....................................................................................575

23. Wibracje (drgania mechaniczne) .........................................................................577

23.1. Działanie wibracji na organizm człowieka .....................................................577

23.2. Źródła wibracji................................................................................................578

23.3. Metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi ............................579

24. Zagrożenia ze strony maszyn i urządzeń mechanicznych..................................580

24.1. Zagrożenia przy urabianiu ..............................................................................581

24.2. Zagrożenia przy transporcie pionowym..........................................................582

24.3. Zagrożenia przy przewozie lokomotywowym................................................583

24.4. Zagrożenia przy transporcie linowym i łańcuchowym ...................................585

24.5. Zagrożenia przy odstawie przenośnikami.......................................................587

24.6. Zagrożenia przy transporcie ręcznym w wyrobiskach podziemnych..............589

25. Pierwsza pomoc......................................................................................................592

25.1. Sprawdzenie stanu poszkodowanego..............................................................593

25.2. Zranienia .........................................................................................................594

25.3. Krwotok ..........................................................................................................608

25.4. Złamania .........................................................................................................611

25.5. Zatrucie gazami...............................................................................................614

25.6. Ciało obce w oku ............................................................................................615

25.7. Urazy termiczne..............................................................................................616

25.8. Omdlenie.........................................................................................................617

25.9. Zaburzenia przytomności................................................................................617

Literatura i źródła.......................................................................................................618