Katowice 2002
222 s., 20 cm
stan dobry


Spis treści

Uwagi wstępne................. 7

Dariusz Rott
Chorografia w prooemium do Kroniki polskiej Galia Anonima. Zarys problematyki............... 9

Aleksandra Golik-Prus
O przedmowach sztambuchowych na przełomie XVI i XVII wieku . . 23

Anna Sitkowa
O przedmowach Piotra Skargi............ 37

Renata Ryba
Uwagi o funkcjonowaniu motywów narodowo-patriotycznych w przedmowach staropolskich............ 53

Maria Barłowska
Przedmowy w staropolskich zbiorach oratorskich (1 poł. XVII w.) . . 68

Mariola Jarczykowa
Przedmowy w drukach z lubczańskiej oficyny Kmitów..... 87

Renarda Ocieczek
O przedmowach w polskich książkach barokowych......102

Bożena Mazurkowa
Przedmowy Franciszka Bohomolca do zbiorowych edycji dzieł staropolskich...............117

Monika Kucharczyk
Życie Torąuata Tassa - przedmowa Dionizego Piotrowskiego do przekładu Jerozolimy wyzwolonej...............147

Magdalena Ciupek
Grecja i Rzym w przedmowie do pierwszego tomu Poezji Mickiewicza . . 155

Maciej Szargot
Dwie przedmowy i przypis. Józef Bogdan Dziekoński Sędziwoj. ... 164

Krystyna Heska-Kwaśniewicz
„Prolog" do Kamieni na szaniec Aleksandra Kamińskiego.....174

Marek Pytasz
Scena dialogu z suflerem.
Kilka pomysłów do opisu swoistości przedmowy na podstawie tomików poetyckich wydanych na obczyźnie w latach 1[zasłonięte]939-19 ... 183

Marek Piechota
Trzy przedmowy do dwudziestowiecznych wydań zbiorowych Dzieł Adama Mickiewicza.............196

Adam Dziadek
Przypisy Aleksandra Wata w tomie Ciemne świecidło......204

Indeks nazwisk.................217


Uwagi wstępne

Historia przedmowy jest tak długa, jak odległe są dzieje książki, zarówno pisanej, jak i drukowanej. Autorzy, skrybowie i wydawcy dzieł zawsze odczuwali potrzebę dodatkowego wypowiedzenia się przed czytelnikiem i porozumienia z nim, a komentatorzy i badacze tekstów skwapliwie korzystali z tej materii, dążąc do zgłębienia odwiecznego problemu egzegezy książkowej: „co autor chciał powiedzieć" lub w bardziej nowoczesnym ujęciu: „co autor powiedział".
Twórcy zazwyczaj kształtowali przedmowy z ogromną starannością, nadając im czasem formę traktatów, manifestów, polemik, a zdarzało się i tak, że poprzestawali na stworzeniu przedmów do dziel, które nigdy nie zostały napisane, traktując te pierwsze jako nowy gatunek pisarstwa. Stanisław Lem podjął - jak pisał - walkę o wyzwolenie przedmów z niewoli dzieł i obdarzył nas wprowadzeniami do nienapisanych książek - Wielkość urojona, Warszawa 1973. Z kolei inicjatywy badawcze szły w kierunku stworzenia podstaw materiałowych w postaci antologii przedmów lub ujęć problemowych w oparciu o materię wprowadzeń, taki charakter ma np. tom wydany przez Witolda Taszyckiego, a także opracowania naukowych syntez (dla przykładu: Tore Janson, Latin Prose Prefaces. Studies in Literary Conventions. T. 13. Stockholm 1964) czy rozpraw i szkiców interpretacyjnych, np. znane powszechnie prace Tadeusza Ulewicza o przedmowach dawnych drukarzy. W kręgu tych ostatnich działań pozostają studia zgromadzone w naszej publikacji Przedmowa w książce dawnej i współczesnej.
Tom obejmuje rozprawy przynoszące poszerzoną wersję materiałów, które pod koniec ubiegłego roku zostały wygłoszone na konferencji zorganizowanej w Katowicach (6-7 grudnia 2000 r.) przez Zakład Historii Literatury Baroku i Dawnej Książki oraz Zakład Teorii Literatury Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej Uniwersytetu Śląskiego, a także Komisję Historycznoliteracką PAN, Oddział w Katowicach. W obradach wzięli udział przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych: historii i teorii literatury, bibliotekoznawstwa, historii książki. Podjęto wielostronną refleksję nad
przedmową jako ważnym elementem współtworzącym książkę, a także tekstem wprowadzającym do dzieła. Przedmiotem rozważań stały się wypowiedzi wstępne od średniowiecza po czasy współczesne, z przewagą tematyki staropolskiej, w dwu wystąpieniach badawczemu oglądowi poddane zostały autorskie przypisy do dzieł
Znaczącym dopełnieniem obrad była ożywiona dyskusja, podczas której zarysował się zespół problemów wynikających z teoretycznoliterackiego i historycznoliterackiego aspektu studiów poświęconych przedmowom. Akcentowano konieczność sprecyzowania definicji przedmowy, co jest szczególnie ważne w przypadku książki dawnej, w której występują opatrzone zróżnicowaną tytulaturą wprowadzenia wykorzystujące konwencje listu i mowy. Zwrócono także uwagę na problem przenikania do listów dedykacyjnych tematów typowych dla wstępów.
Dalsze rozpoznanie topiki przedmów winno więc prowadzić, jak zasugerowali referenci oraz uczestnicy dyskusji, do ustalenia modelu tekstów wstępnych, a także do wskazania obiegowych motywów pojawiających się fakultatywnie we wszelkiego typu preliminariach, a razem budujących czytelną dla odbiorców konwencję przedmowy. Za szczególnie ważkie zagadnienie uznano funkcjonalną typologię przedmów uwzględniającą konwencjonalny charakter tych wypowiedzi i równocześnie jednostkowy typ relacji między wstępem a konkretnym dziełem. Odczytanie tekstów wprowadzających winno skonkretyzować podejmowany z różnych pozycji dialog z czytelnikiem, wprowadzenia utworów w proces lektury, sygnały rozpoznania potrzeb rynku, zabiegi reklamowe oraz formułowanie manifestów twórczych. Za ważne zadanie uznano opis zmian zachodzących w praktyce opatrywania dzieł wypowiedziami wstępnymi i w konwencjach kształtowania przedmów, a także w procesie różnicowania się ich odmian. W końcowej fazie obrad postawiono inspirujące badawczo pytanie o genologiczny status przedmowy.
W niniejszym tomie w nawiązaniu do koncepcji grudniowej konferencji proponujemy chronologiczne uporządkowanie tematów (od prooemium do Kroniki polskiej Anonima tzw. Galia po przykłady dwudziestowiecznych przedmów) przy równoczesnej otwartości na różnorodność kryteriów doboru materiału źródłowego. Podejmując szczegółową problematykę, autorzy poddali analizie jednostkowe przykłady uznane za ważne dla interpretacji wybranych dziel albo uczynili przedmiotem obserwacji zespoły tekstów wyodrębnione ze względu na kryterium autora, gatunku literackiego, formy wydawniczej czy oficyny drukarskiej.
Publikacja będąca wynikiem ubiegłorocznej konferencji jest kolejnym ogniwem badań nad literacką ramą wydawniczą, jakie od szeregu lat prowadzone są w katowickim ośrodku i zmierzają do opracowania Słownika elementów ramowych w dawnej książce. Autorzy rozpraw zamieszczonych w obecnym tomie prezentują materiały ze swego aktualnego warsztatu badawczego. Dzięki obserwacjom, a także postulatom zgłoszonym w toku konferencyjnej dyskusji, możliwe stanie się w przyszłości syntetyczne ujęcie historii i teorii przedmów w monograficznym haśle planowanego Słownika.

Redakcja

Słowa kluczowe: