SPIS TREŚCI



Maria Kwapieniowa, Organizacja produkcji i zbytu wyrobów garncarskich w Krakowie w XIV—XVIII w............ 7
The organization of production and sale of pottery in Cracow in XIVth —
—XVIIIth century. Summary.............86
Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich w XVI—XVIII w. . . 88 Handicrafts in XIVth to the XVIIIth century at the Podlasie district towns 191
Andrzej Wyrobisz, Warunki rozwoju przemysłu w Polsce w XVI i pierwszej połowie XVII w. Summary............197
The conditions of industry development in Poland in the XVIth and in
the first half of the XVIIth century. Summary........242



MARIA KWAPIENIOWA
ORGANIZACJA PRODUKCJI I ZBYTU WYROBÓW GARNCARSKICH W KRAKOWIE W XIV—XVIII W.
WSTĘP



W badaniach nad historią rzemiosł, prowadzonych w okresie powojennym, sprawy związane z produkcją i zbytem wyrobów wysuwają się na czołowe miejsce. Są one rozpatrywane nie tylko w kategorii normatywów ustalanych przez cechy oraz ich władze nadrzędne, ale również podejmowane są próby rekonstrukcji techniki pracy, wielkości i rentowności produkcji, liczebności siły roboczej itp. W chwili obecnej zagadnienia te są już dobrze znane dla rzemiosł silniejszych ekonomicznie i liczebnie, które odgrywały poważniejszą rolę w życiu gospodarczym poszczególnych miast i regionów (np. hutnictwo, tkactwo), a przy tym były lepiej udokumentowane.
Garncarstwo należy do grupy zawodów słabo dotychczas zbadanych i niezbyt zasobnych, jeśli idzie o zachowane źródła pisane. W hierarchii rzemiosł nie zajmowało ono w ubiegłych wiekach zbyt poczesnego miejsca, dystansowane najczęściej pod względem liczebnym, majątkowym i prestiżowym przez inne zawody, np. z branży spożywczej, metalowej, usługowej i in. Pełniło ono jednak bardzo użyteczną rolę, zaopatrując ludność w niezbędne, a przez długi czas nawet niezastąpione, wyroby codziennego użytku.
Piśmiennictwo obrazujące dzieje rzemiosła garncarskiego ogranicza się w chwili obecnej do 2 obszernych rozpraw oraz kilkunastu artykułów traktujących o poszczególnych ośrodkach1. W pracach tych, poza nie-

licznymi wyjątkami, sprawy związane z produkcją i zbytem nie są zbyt szeroko komentowane. Przedmiotem szczegółowych dociekań na bazie materiału wykopaliskowego stała się technika produkcji naczyń w Warszawie w XIV—XVII w., któremu to zagadnieniu J. Kruppe poświęcił 3 obszerne rozprawy, zamieszczając wiele interesujących uwag odnośnie do zbytu wyrobów garncarskich2, oraz technika wyrobu kafli w Krakowie3.
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie organizacji produkcji i zbytu wyrobów garncarskich w Krakowie w XIV—XVIII w. Jako ramy przestrzenne przyjęłam granice ustalone w 1791 r., scalające w jeden organizm właściwy Kraków oraz 2 sąsiednie miasta: Kazimierz i Kleparz, a także podmiejskie jurydyki. Rzemiosło garncarskie miało tu stare tradycje, gdyż na podstawie samych tylko źródeł pisanych jego rozwój można śledzić od XIV w.4 Do poł. XVII w. był to jeden z silniejszych ośrodków garncarskich w Polsce. Reprezentowały go 2 cechy: krakowski i kazimierski. Starszy, a przy tym silniejszy pod względem liczebnym i prestiżowym był cech krakowski, poświadczony w źródłach już w pocz. XV w. i legitymujący się statutem z 1504 r.5, zrzeszał on garncarzy osiadłych w Krakowie oraz na terenie jurydyki Garbary. Na Kazimierzu cech garncarski powstał w końcu XV lub na pocz. XVI w., z którego to czasu pochodzi jego statut (1509 r.)6. W 2 poł. XVII w. oba cechy połączyły się, ponowna (lecz krótkotrwała) restytucja cechu kazi-mierskiego nastąpiła w 1778 r. Największy rozkwit krakowskiego ośrodka garncarskiego przypadał na XV i XVI w., stopniowe pogarszanie się koniunktury nastąpiło w ciągu 1 poł. XVII w., przeradzaiąc się w ostry regres w 2 poł. tego stulecia i 1 poł. XVIII w.
Szczegółowe rozpatrzenie na przykładzie krakowskiego ośrodka garncarskiego zagadnienia organizacji produkcji i zbytu, mało dotychczas znanego, wydaje się celowe z uwagi na rangę tego ośrodka, a także zasób źródeł, wśród których niepoślednie znaczenie mają prawie kompletnie zachowane różnorodne zespoły ksiąg miejskich, dający dobrą, w porównaniu z innymi miastami, podstawę do rekonstrukcji stosunków w tej dziedzinie.
Główną podstawę źródłową stanowią dyplomy i księgi cechowe, zdeponowane w Archiwum Państwowym M. Krakowa i Woj. Krakowskiego7,
wśród których przeważają akta cechu krakowskiego. Ten rodzaj źródeł determinuje zakres tematyczny pracy i sprowadza ją głównie na płaszczyznę rzemiosła cechowego. Ponieważ jednak zrzeszało ono większość garncarzy w Krakowie i na Kazimierzu, źródła te są niewątpliwie w pełni reprezentatywne.
Przeprowadzono również kwerendę w zespołach ksiąg miejskich Krakowa, Kazimierza oraz jurydyki Garbary. Objęto nią uchwały obu rad, księgi radzieckie, ławnicze i wójtowskie, księgi taks towarów i czynszów z kramów miejskich, rejestry szosu i pogłównego oraz (wyrywkowo) rejestry celne8. Na tej podstawie uzyskano dane dotyczące narzędzi, surowców i wyprodukowanych towarów, cenniki wyrobów garncarskich9 i stawki za prace zduńskie, pewną liczbę przekazów odnoszących się do czeladzi, wiele zarządzeń w sprawie zbytu oraz obszerny materiał naświetlający sprawę dowozu do Krakowa zamiejscowych wyrobów garncarskich.
Spośród źródeł drukowanych, poza już cytowanymi10, interesujące szczegóły z zakresu produkcji i zbytu zawierają najstarsze księgi Krakowa i Kazimierza, lustracja woj. krakowskiego z 1564 r. oraz rachunki budowy zamku królewskiego na Wawelu11.
Zebrane materiały są obfite i różnorodne, chociaż nie zawsze kompletne. Niedostatek danych zaznacza się w zakresie płac czeladzi oraz jej liczebności przed XVIII w. Nieliczne są również przekazy naświetlające sprawę wielkości i rentowności produkcji oraz zużycia surowców, które to braki w znikomym stopniu można rekompensować na podstawie współczesnych analogii etnograficznych. W wykorzystanych źródłach pisanych nie znajduje również należytego udokumentowania technika produkcji. Rekonstrukcja procesu technologicznego będzie możliwa dopiero po zakończeniu badań nad ceramiką wykopaliskową.



JÓZEF MAROSZEK
RZEMIOSŁO W MIASTACH PODLASKICH W XVI—XVIII W.*



Praca niniejsza stawia sobie za cel przedstawienie rozwoju rzemiosła w miastach województwa podlaskiego w XVI—XVIII w. oraz ukazanie charakterystycznych cech wytwórczości rękodzielniczej tego regionu. Ma też odpowiedzieć na pytanie, czy po prawie 300 latach istnienia województwa podlaskiego (1520—1795) wytworzył się odrębny region, którego wykładnikiem była specyfika rzemiosła miejskiego. Praca traktuje głównie o rzemiośle miejskim, jednak dla uzyskania pełniejszego obrazu wytwórczości podałem również charakterystyczne cechy podlaskiego rękodzieła wiejskiego. Baczniejszą uwagę zwróciłem też na sprawę surowców, z których korzystały warsztaty podlaskie.
Rzemiosłem na Podlasiu historycy zajmowali się bardzo mało. Na uwagę zasługuje praca A. Gawurina Dzieje Żydów w Tykocinie (1520— 1795), której część oparł autor na nie istniejącym już pinkasie cechu krawców kahału tykocińskiego1, A. Mińkiewicza Cechy białostockie2 i J. Topolskiego Wpływ wojen połowy XVII w. na sytuacją ekonomiczną Podlasia2. Do dziś historyk dziejów Podlasia nie może pominąć niezastąpionego dzieła A. Jabłonowskiego Podlasie io XVI wA Wielokrotnie się-
gałem po prace: M. Balińskiego, T. Lipińskiego Starożytna Polska5, Słownik geograficzny...6, Katalog zabytków sztuki w Polsce7. Korzystałem również z artykułów w rocznikach: Białostockim8; Międzyrzeckim9; Mazowieckim10, a prócz nich także z wielu monografii dotyczących poszczególnych miast lub problemów, luźno związanych z historią wytwórczości rzemieślniczej.



Do opracowania tematu posłużyły źródła:



1. Statuty i dokumenty cechów;
2. Źródła typu podatkowo-statystycznego:
— rejestry poborowe z lat 1577, 1578, 1580 i 1591,
— rejestry pomiary włócznej miast i wsi królewszczyzn podlaskich 1557—1563 r„
— rejestr podymnego ziemi mielnickiej 1662 r.,
— lustracje z lat 1570, 1576, 1602, 1616, 1660/1664,
— inwentarze miast, starostw, dóbr,
— pruskie opisy miast polskich z końca XVIII stulecia itd.;
3. Księgi miejskie (lub z nich wypisy): Białegostoku, Bielska Podlaskiego, Knyszyna, Mielnika i Mord;
4. Rachunki dworskie i kościelne obejmujące wydatki rzemieślnicze: Białystok, Siemiatycze.
5. Akta Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych w Warszawie i Akta Komisji Województwa Augustowskiego z XIX w.;
6. Zachowane zabytki rzemiosła: budownictwo, wytwory rękodzieła artystycznego i inne.
Wykorzystałem źródła drukowane i w miarę możliwości źródła pisane ze zbiorów AGAD, Centralnego Ośrodka Dokumentacji Zabytków (Teki Glinki) w Warszawie, WAP w Białymstoku i jego oddziału terenowego w Łomży, Archiwum kościoła parafialnego w Siemiatyczach, i inne.
Materiał źródłowy o charakterze statystycznym wyzyskiwany w pracy pozostawia wiele do życzenia. Najbardziej szczegółowe rejestry: poborowy z 1580 r.1: i sporządzony przez Prusaków opis miast kamery bia-
łostockiej12 służąc celom, podatkowym fałszują rzeczywisty obraz rzemiosła podlaskiego i nie obejmują terenów południowego Podlasia (Międzyrzec, Kososz, Horodyszcze, Kosów Lacki).


SPIS TREŚCI:



I. CHARAKTERYSTYKA REGIONU I MIASTECZEK PODLASKICH
II. BAZA SUROWCOWA RZEMIOSŁ NA PODLASIU 1. SUROWCE ENERGETYCZNE
2. SUROWCE MINERALNE
3. SUROWCE HZEMIOSŁ SPOŻYWCZYCH I SKÓRZANO-ODZIEZOWYCH
III. ROZWÓJ RZEMIOSŁ W XVI—XVIII WIEKU
1. RZEMIOSŁA SPOŻYWCZE
2. RZEMIOSŁA WŁOKIENNICZO-ODZIEŻOWE
3. RZEMIOSŁA SKÓRZANE
4. RZEMIOSŁA METALOWE
C. Rzemiosło zbrojeniowe
6. RZEMIOSŁA CHEMICZNE I ROŻNE
7. RZEMIOSŁA BUDOWLANO-CERAMICZNE
A. Budownictwo murowane przed najazdem szwedzkim
B. Budownictwo murowane w 2 poł. XVII i XVIII wieku
C. Budownictwo drewniane
D. Rzemiosła ceramiczne i szklarskie
IV. ROZWÓJ SIŁ WYTWÓRCZYCH NA PODLASIU
1. RZEMIOSŁO MIEJSKIE W XVI I POŁOWIE XVII WIEKU
2. RZEMIOSŁO MIEJSKIE W 2 POŁ. XVII i NA POCZĄTKU XVIII W.
3. RZEMIOSŁO W CZASACH MECENATU MAGNACKIEGO I PIERWSZYCH MANUFAKTUR
WYKAZ SKRÓTÓW



WIELKOŚĆ 24X17CM,TWARDA INTROLIGATORSKA OPRAWA,LICZY 244 STRONY.

STAN BDB.

WYSYŁKA GRATIS NA TERENIE POLSKI / PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA ,W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ / .

WYDAWNICTWO OSSOLINEUM WROCŁAW 1976,NAKŁAD 700 EGZ.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE