| Opis | Na tle obszernego przeglądu istniejącego stanu badań nad zagadnieniem procesów brzegowych i osadów dennych wybranych zbiorników wodnych oraz charakterystyki geograficznej obszaru badań
uwzględniającej genezę, cechy morfometryczne i zabudowę hydrotechniczną zbiorników przedstawiono czynniki warunkujące zmiany ilościowo-jakościowe w morfologii mis zbiornikowych.
Analiza form i osadów brzegowych obejmuje ich genezę i morfometrię, a opis osadów dennych dotyczy miąższości, tempa sedymentacji, granulacji oraz składu chemicznego z uwzględnieniem domieszek
świadczących o wpływach antropogenicznych.Oceny żywotności zbiorników dokonano na tle porównań podobnych obiektów w innych regionach.
"Zarys problemu
Wyżyna Śląska i jej obrzeża należą do najbardziej antropogenicznie przeobrażonych obszarów Polski. Na terenie tym przekształceniu uległy wszystkie komponenty środowiska przyrodniczego. Wieloletnia eksploatacja surowców mineralnych, rozbudowa ośrodków przemysłu przetwórczego, budowa tras komunikacyjnych, rozwój urbanizacji to główne czynniki warunkujące zmiany w morfologii terenu. W efekcie działalności człowieka na omawianym obszarze powstało wiele zarówno wypukłych (np. hałdy, nasypy, pryzmy, kopce), jak i wklęsłych (np. doły poeksploatacyjne, niecki z osiadania i zapadania, rowy) form rzeźby (Żmuda, 1973; Dulias, Jankowski, 1990; Wach, 1991; Szczypek, 1995; Wach, Szczypek, 1996; Dulias, Pełka-Gościniak, 1998; Kozyreva, Rzętała, 1999 i inni).Szczególną pozycję wśród wklęsłych form terenu zajmują wyrobiska po odkrywkowej eksploatacji surowców mineralnych, ponieważ obecnie są to zbiorniki wodne o powierzchniach nawet kilku kilometrów kwadratowych i pojemnościach osiągających kilkadziesiąt hm3. Równie duże zróżnicowanie morfometryczne dotyczy większości wybudowanych w ostatnich kilkudziesięciu latach zaporowych zbiorników wodnych. Pozostałe zbiorniki - na omawianym obszarze dominujące pod względem liczebności - osiągają zdecydowanie mniejsze powierzchnie i pojemności, a są to obiekty powstałe w nieckach z osiadania i zapadliskach oraz obiekty wybudowane na potrzeby gospodarcze .Utworzenie się sztucznych zbiorników wodnych spowodowało pojawienie się nowych jakościowo procesów
morfogenetycznych warunkujących morfologiczną ewolucję form wklęsłych.Ukształtowane antropogenicznie - nawet w całości - misy zbiorników liczą często więcej niż kilkadziesiąt lat i są stosunkowo młodym elementem środowiska geograficznego, toteż zdecydowana większość naturalnych procesów modelujących ich kształt jest znamienna dla młodocianego stadium rozwoju form dna i strefy literalnej.Jednocześnie zmiany te są niezwykle dynamiczne i dowodzą reakcji naturalnych procesów rzeźbotwórczych na antropogenizację rzeźby (Rzętała, 1997), a dotyczą trzech charakterystycznych stref mis sztucznych zbiorników wodnych, tj. obszaru kontaktu wód rzecznych i jeziornych, strefy litoralnej oraz dna (Kozyreva, Rzętała, 1999)."
"Lokalizacja obszaru badań
Wykonane badania przede wszystkim dotyczyły czterech sztucznych jezior . Pierwszym z nich był zbiornik Pogoria III w zlewni Pogorii, drugim - Przeczyce w zlewni Czarnej Przemszy,następnie Świerklaniec, nazywany również zbiornikiem Kozłowa Góra, zlokalizowany w zlewni Brynicy, oraz zbiornik Dzierżno Duże w zlewni Kłodnicy odwadniającej zachodnią część bardzo uprzemysłowionej i zurbanizowanej Wyżyny Katowickiej, którą wcześniej nazywano Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym. W latach 90. XX wieku J. Kondracki (1994) dokonał weryfikacji przebiegu granic poszczególnych mezoregionów
wchodzących w skład Wyżyny Śląskiej. Dlatego też zbiornik Dzierżno Duże zaliczano, zgodnie z wcześniejszymi opracowaniami autorstwa J. Kondrackiego (1978), do GOP-u. W pracy z 1994 roku granica między Wyżyną Katowicką a Kotliną Raciborską przebiegała po jego wschodniej stronie, dlatego zalicza się go do tej ostatniej. Zbiorniki Kozłowa Góra oraz Przeczyce są usytuowane w obrębie tej samej jednostki fizycznogeograficznej
- Garbu Tarnogórskiego, zbiornik Pogoria III zaś jest obiektem zaliczanym do północno-wschodniej części Wyżyny Katowickiej.
Pod względem administracyjnym Dzierżno Duże znajduje się na pograniczu miasta Gliwice, gminy Rudziniec oraz miasta Pyskowice. Zbiornik Kozłowa Góra w całości należy do gminy Świerklaniec, aczkolwiek w bezpośrednim jego sąsiedztwie przebiegają granice gminy Bobrowniki oraz miasta Piekary Śląskie (dzielnica Kozłowa Góra).
Zbiornik Przeczyce leży na terenie dwóch gmin: wschodnia część jest zaliczana do Siewierza, natomiast zachodnia wchodzi w skład gminy Mierzęcice. Z kolei Pogoria III jest położona w całości na terenach miasta Dąbrowa Górnicza. Należy podkreślić, że przedmiotem prowadzonych badań - już o zdecydowanie mniejszym zakresie w stosunku do obiektów podstawowych - było również wiele innych sztucznych zbiorników wodnych na obszarze Wyżyny Śląskiej
i jej obrzeży (rys. 1). Duża liczba niewielkich zbiorników wodnych, do których często się w pracy odwoływano w sposób wskazujący na celowe uogólnienia, powoduje, że nie sposób w tym miejscu nawiązywać szczegółowo do ich hydrograficznego, morfologicznego, czy wyłącznie administracyjnego usytuowania." |
