WSTĘP



Obszar odpowiadający skasowanemu w r. 1975 "powiatowi lubartowskiemu wchodził aż do trzeciego rozbioru Polski w skład powiatu lubelskiego (który wraz z powiatem urzę-dowskim i Ziemią Łukowską tworzył województwo lubel¬skie, wyodrębnione w r. 1474 z sandomierskiego).
Nowa jednostka administracyjna — powiat z siedzibą w Lubartowie — powstała w r. 1810, po przyłączeniu Lu¬belskiego w r. 1809 do Księstwa Warszawskiego i utworze¬niu departamentu lubelskiego. Po utworzeniu w r. 1815 Kró¬lestwa Polskiego powiat lubartowski wchodził w skład ob¬wodu lubelskiego w województwie lubelskim, a od r. 1866 jako samodzielny powiat w skład guberni lubelskiej. W okre¬sie II Rzeczypospolitej oraz zaraz po zakończeniu drugiej wojny światowej obszar powiatu był znacznie większy od ostatniego, a jego granice sięgały pod Lublin, obejmując m.i. gminy Bystrzyca, Ciecieirzyn, Dys, Krasienin i miasto Łęczna. Grainice powiatu uległy znacznym zmianom w r. 1956, kiedy to wymienione gromady i Łęczna zostały przy¬łączone do powiatu lubelskiego, a gromada Czemierniki do radzyńskiego1, natomiast gromada Ostrów Lubelski przeszła z powiatu chełmskiego do lubartowskiego. Po przeprowa¬dzonej w. r. ,1975 reformie podziału administracyjnego obszar dawnego powiatu pozostał w granicach nowego woje¬wództwa lubelskiego.
"W ramach administracji kościelnej obszar ten należał aż do r. 1790 do diecezji krakowskiej, następnie do chełmskiej i lubelskiej, a od r. 1807 do utworzonej wówczas diecezji lubelskiej. Na przełomie r. 1818/9 powstał dekanat lubar¬towski a parafia Ostrów Lubelski przeszła do nowoutwo¬rzonej diecezji podlaskiej (czyli janowskiej); po jej likwi¬dacji znalazła się w latach 1864—1918 w granicach die¬cezji lubelskiej, a obecnie w diecezji siedleckiej czyli pod¬laskiej. Najstarsza na tym obszarze była parafia w Nowo¬grodzie, wzmiankowana w r. 1325, na przełomie w. XIV/XV powstała parafia w Rudnie, później w Ostrowiu Lubelskim (1442); poEostałe erygowano w ciągu w. XVI: Łucka (1522), Kamionka (przed 1531), Michów (1535—62), Lubartów (1543), Rawa (1545), Kijany (1599). W caasie reformacji przestały istnieć parafie w miejscowościach Łucka i Nowogród.

Występujące na tym terenie parafie obrządku wschod¬niego należały niegdyś do prawosławnej diecezji cheimskiej, od końca w. XVI unickiej, przemienionej w r. 1875 na pra¬wosławną diecezję chełmsko-warszawską (od r. 1905 chełm¬ską, potem watrszawsko-chełmską), w latach ,1941—44 chełm-sko-podlaską, obecnie warszawsko-bielską.
Pod względem geograficznym obszar dawnego powiatu leży na p&graniczu Wyżyny Lubelskiej i Polesia Lubelskiego, a jego część północno-wschodnia wkracza w region Poje¬zierza Włodawsko-Chełmskiego, z piaszczystymi wzgórzami i licznymi jeziorkami oraz. terenami bagnistymi, zwłaszcza wzdłuż Tyśmienicy. W granicach dawnego powiatu zacho¬wały się liczne i duże skupiska leśne, łączące się w okoli¬cach Ostrowa Lubelskiego z Puszczą Parczewską. Główną rzeką jest Wieprz wraz z dopływami Bystrzycą i Minią.
Przez północno-wschodnią część powiatu przechodził zna¬ny już od wczesnego średniowiecza (co najmniej od w. X) ruski trakt handlowy, tzw. Wielka Droga, łączący Wschód z Zachodem i krzyżujący się na Wyżynie Lubelskiej ze szla¬kiem czarnomorskim, oraz tzw. trakt litewski, łączący Ko¬ronę z Litwą i prowadzący dalej do Moskwy, niezwykle ważny do momentu przeniesienia stolicy do Warszawy.
Znaleziska archeologiczne spotykane są na całym terenie dawnego powiatu, nie były jednak badane kompleksowo; wstępnie rozpoznano tylko wczesnośredniowieczny zespół osadniczy we wsiach Kijany i Spiczyn. Ostrów Lubelski jest naj prawd opo dobie j osadą powstałą na terenie dawnego gro¬dziska, na co m.i. wskazuje również nazwa miejscowości. Zamki, jako punkty obronne lub raczej ośrodki większych własności prywatnych, znane są dopiero z 1. poi. w. XVI: w Zawieprzycach (Zawieprzskich i Lubartowie (Firlejów).
Najstarsze natomiast wzmianki o niektórych wsiach po¬chodzą z w. XIV (Nowogród 1325, Serniki 1330). Prawo miej¬skie uzyskały kolejno od w. XV: Ostrów Lubelski (1442), Rawa (pocz. w. XVI), Kamionka (1531), Michów (1531?), Le-wartów (1543), Firlej (1557?). Miasta te nie miały jednak nigdy większego znaczenia, poza Lewartowem-Lubarlowem i w początkowym okresie Ostrowem Lubelskim, zachowując charakter rolniczy i w znacznie mniejszym stopniu rzemie¬ślniczy. Część z nich (Firlej, Kamionka, Michów) spadła w ciągu w. XIX do rzędu wsi, a z Rawą stało się to zapewne już pod koniec w. XVII.
Przeważała tu własność magnacko-szlachecka, występo¬wały też większe skupiska szlachty zagrodowej. Również wszystkie miasta były prywatne z wyjątkiem królewskiego Ostrowa Lubelskiego oraz Michowa, który w latach 1732—73

należał do jezuitów lubelskich. Miały tu swoje posiadłości m.i. rody Oleśnickich z Sandomierskiego i Rawitów z Ma¬zowsza (w. XV); Zawieprzskich, Michowskich, Ożarowskich, Tęczyńskich (w. XVI); Firlejów (w. XVI—XVII); Noskow-skich, Michałowskich, Silnickich, Ostrogskich-Zasławskich, Wiśniowieckich, Opalińskich, Lubomirskich (w. XVII); Sza-niawskich, Miączyńskich, Bielińskich, Sanguszków, Sieniaw-skich, Potockich (w. XVIII); Czartoryskich (w. XVIII—XIX); Weyssenhoffów, Łubieńskich, Mycielskich, Ostrowskich, Bud-nych, Łosiów (w. XIX); Zamoyskich (w. XIX—XX).
O obliczu architektury zabytkowej powiatu, zarówno sa¬kralnej jak świeckiej, zadecydował barok XVII, a zwłaszcza XVIII stulecia. Wcześniejsze budowle nie przetrwały do na¬szych czasów, były one zresztą przeważnie drewniane. Je¬dynym wyjątkiem jest murowany późnogotycki kościół w Kamionce, wzniesiony w końcu w. XV lub w 1. połowie w. XVI, później przekształcony. Z okresu budowy pochodzą mury nawy (ściana pd. od połowy wysokości okien nadbu¬dowana), prezbiterium i cylindrycznej wieżyczki ze schoda¬mi oraz pozostałości dawnych szkarp (przekształconych za¬pewne 1734 na półkolumny).
Spośród kościołów wzniesionych na tym obszarze w dru¬giej tercji w. XVIII wyjątkowe miejsce zajmuje kościół parafialny w Lubartowie (1733—8), jeden z czołowych przy¬kładów późnobarokowej architektury sakralnej w Polsce. Najwcześniejszy w dawno już wyodrębnionej grupie centra¬lizujących kościołów lubelskich (Włodawa 1739—80, Chełm 1753—63), niegdyś przypisywanej Tomaszowi Rezlerowi, jest, jak i pozostałe kościoły tej grupy, dziełem Pawia Antoniego Fontany, co w wypadku Włodawy potwierdziły ujawnione ostatnio materiały archiwalne. Tu zatem, w Lubartowie, zrealizował Fontana po raz pierwszy ów model świątyni o wyszukanych efektach przestrzennych — z eliptyczną wy¬soką nawą poprzedzoną dwuwieżową fasadą, oraz z na prze¬mian niskimi i wysokimi kaplicami obejścia; model ów osiąg¬nie doskonałość w Chełmie. Swym centralno-wzdłużnym układem przestrzennym nawiązują kościoły Fontany do póż-nobarokowej architektury austriackich kościołów eliptycz¬nych z pocz. w. XVIII, reprezentowanej u nas obok grupy lubelskiej również przez kościoły dominikanów we Lwowie (1745—64) i Tarnopolu (1773—8). W bardziej sprymityzowa-nej już formie układ taki powtórzony został w kościele bo-nifraterskim w Lublinie (ok. ,1742). Reminiscencje grupy trzech czołowych świątyń Fontany widoczne są też w znacz¬nie skromniejszym kościele w Ostrowie Lubelskim (1755), z obejściem zredukowanym do niskich, ćwierćkolistych łącz-

ników między ramionami krzyża, i z dvi'.wieżową fasadą. Kościół ten łączony był ostatnio, m.i. poprzez osobę fun¬datora Mikołaja Krzynieckiego, również z Pawłem Fontaną. Mikołaj Krzyniecki był bowiem także fundatorem kościoła i klasztoru kapucynów w Lubartowie (1737—^1), na który podpisał kontrakt z Fontaną. Spośród typowych fasad ko¬ściołów reformackich i kapucyńskich fasada lubartowska (obok rozwadowskiej i sędziszowskiej), zachowująca pod¬stawowe zasady schematu, wyróżnia się swą bardziej trady¬cyjną dwukondygnacjowością, wzorowaną na frontowej ele¬wacji głównego kościoła zakonu w Rzymie,
Późniejszą fazę stylową — barokowego klasycyzmu — reprezentuje jednowieżowy kościół w Sernikach (1759—66), hipotetycznie wiązany z twórczością Jakuba Fontany. Układ wnętrza tej hali ścieranofilarowej z emporami nad kaplicami skrajnymi prowadzi do rozwiązań powszechnych w baroku środkowo-europejskim; wyraźne przy tym są w Sernikach tendencje centralizujące, a na uwagę zasługuje wczesne po¬jawienie się klasy cysty cznej dekoracji. Przewaga natomiast elementów klasycystycznych nad barokowymi widoczna jest w fasadzie i detalu wnętrza kościoła w Rudnej (1781-—5).
Najstarsze zabytki rezydencjonalnej architektury świec¬kiej, znane z przekazów źródłowych, jak zamki czy może raczej dwory obronne w Zawieprzycach i Lewartowie-Lu-bartowie nie zachowały się do naszych czasów. Ich relikty tkwią w zrębach późniejszych budowli. Dotyczy to zapewne również bliżej nieznanego, pierwotnego dworu w Samoklę-skach {z w. XVI—XVIII ?), którego część piwnic wzniesiona jest z cegły palcówki. Na starszym zrębie wzniesiony jest za¬pewne także pałac w Kijanach oraz dwór w Nasutowie. Natomiast do najstarszych zachowanych obiektów świeckich należy piętrowy lamus w Zawieprzycach, pochodzący być może z 1. połowy w. XVII.
Tradycja, a częściowo i źródła, wiążą dwa obiekty z 4. ćwierci w. XVII z działalnością królewskiego architekta Tylmana z Gameren. W latach ,1674—9 miał on przebudować zamek zawieprzycki na okazałą rezydencję pałacową, a w la¬tach 1691—3 wykonał projekt (najpewniej zrealizowany je¬dynie częściowo) przebudowy pałacu w Lubartowie. Niestety w dzisiejszej ruinie zawieprzyckiej trudno odnaleźć potwier¬dzenie udziału Tylmana, chociaż analiza stosunkowo bogate¬go materiału ikonograficznego z połowy w. XIX zdaje się czynić prawdopodobną taką możliwość. Na szczególną uwagę zasługuje arkadowa galeria wbudowana między alkierze w elewacji zachodniej, motyw często występujący w bezspor¬nych dziełach tego architekta. Zresztą w Tylmanowskim

zbiorze znajdowały się (wg T. Makowieckiego) „4 rysunki pałacu "Wiśniowieckich, później Lubomirskich w Kijanach (woj. lubelskie)". Ten błąd polegający na określeniu zamku zawieprzyckiego nazwą pobliskich Kijan był dość częsty i popełnił go również w r. 1670 Ulryk Werdum, odnotowując w swym pamiętniku „... do Kijanów pięć ćwierci mili. Jest to wielki zamek ciężko zbudowany, przy nim mała wieś z kościołem". Ten „ciężko zbudowany" zamek mógł być tylko w Zawieprzycach, a wieś Kijany z parafialnym kościołem faktycznie znajduje się „przy 'nim", lub raczej u jego pod¬nóża. Następny błąd mógł popełnić ten (może sam Tylmari), kto określał właścicieli „pałacu w Kijanach", gdyż właśnie Wiśniowieccy i Lubomirscy byli w tym czasie kolejno wła¬ścicielami pałacu lubartowskiego, któtrym przecież Tylman również się .zajmował. Za udziałem Tylmana przemawia również wolnostojąca kaplica pałacowa, której rzut, łączący krzyż grecki z kołem jest (jak to sformułował Mieczysław Kurzątkowski) „zredukowaną transpozycją koncepcji tylma-nowskich wyrażonych w warszawskich kościołach Sakra-mentek i św. Bonifacego".
Również autorstwo Tylmana w przypadku pałacu lubar¬towskiego dopuszcza Stanisław Mossakow;ski, nie wyklucza¬jąc, że „system pilastrowej artykulacji narożnych pawilonów od ogrodu" (a także sposób opracowania okien), jest śladem jego bezpośredniej działalności. Pałac ten został gruntownie przebudowany w latach 1728—38 wg projektu architekta Pawła Antoniego Fontany, a obecnie, po spaleniu w r. 1934 i późniejszych dewastacjach jest prawie w całości rekon¬strukcją.
Drugą późnobarOikową rezydencją jest pałac w Kozłówce wzniesiony między r. 1735 a 1742 zapewne przez architekta Józeja II Fontaną; budowla, mimo znacznej przebudowy z lat 1879—1907, zachowała pierwotny układ przestrzenny i częściowo bryłę. Pałac w Kozłówce, będący kontynuacją wcześniej wypracowanych schematów, zdradza m.i. powią¬zanie z pałacem Czartotryskich w Warszawie, a jego ze¬wnętrzna dekoracja (nie zachowana) uchodzi za jedną z pierwszych dekoracji rokokowych w Lubelskiem. Kon¬stanty Zamoyski przebudowując swą rezydencję na prze¬łomie w. XIX i XX, pragnął z niej uczynić jedną z najbar¬dziej reprezentacyjnych i monumentalnych siedzib magnac¬kich, która nie tylko dorównywałaby, ale i przewyższała istniejące wówczas w kraju (stąd przy budowie kaplicy pa¬łacowej wzorowano się na kaplicy wersalskiej). Cała prze¬budowa, podporządkowana temu celowi, prowadzona była w duchu eklektycznym, jednak z przewagą form późnoba-

rokowych i rokokowych (widocznych w bogatym wystroju sztukafcorskim wnętrz pałacowych, a szczególnie salonów „białego" i „czerwonego" oraz hallu z klatką schodową); również założenie ogrodowe zostało przekomponowane w charakterze wielkich założeń francuskiego baroku. Na wypo¬sażenie pałacu składały się bogate zbiory: mebli (obok ory¬ginalnych, liczne kopie, wśród nich przeważały neorokoko-we), rzeźby, porcelany, a przede wszystkim malarstwa.
Z w. XVIII zachowała się jeszcze niewiele przekształ¬cona plebania i kilka znacznie już przebudowanych domów mieszczańskich w Lubartowie oraz tamże barokowo-klasy-cystyczna oranżeria pałacowa. Pełny klasycyzm reprezentuje dwór w Samoklęskach z przełomu w. XVIII i XIX, zwią¬zany z działalnością Chrystiana Piotra Aignera (rozbudowa¬ny ok. 1885), oraz pozostałości oranżerii w Zawieprzycach (1. poł. w. XIX). Przegląd zabytkowej murowanej architek¬tury zamyka neoklasycystyczny pałac w Kijanach, wznie¬siony po r. ,1880 (zapewne na starszym zrębie) przez Apolo-niusza Pawła Nieniewskiego.
Wobec zniszczenia starszych drewnianych dworów w Ser¬nikach (z końca w. XVIII, rozebrany po 1953) i Niemcach (1. poł. w. XIX, rozebrany 1974), na uwagę zasługuje ostatni na terenie powiatu, ginący drewniany dwór w Pałecznicy--Folwarku (1893) oraz wcześniejszy dworek podmiejski w Lu¬bartowie (1. poł. w. XIX), związany z osobą pisarza Kle¬mensa Junoszy-Szaniawskiego. Zachował się też jedyny na tyra terenie kościół drewniany w Firleju z lat 1879—81.
Z budowlami pałacowe-dworskimi nierozerwalnie zwią¬zane są parki. Najwspanialszym był rozległy i monumental¬ny park rozciągający się osiowo za pałacem lubartowskim, istotny element w barokowej urbanistyce dawnego Lubar¬towa, częściowo zrekonstruowany po r. 1950. Drugim co do wielkości jest geometryczny park w Kozłówce przekompo-nowany przez Franciszka Szaniora na przełomie w. XIX i XX. Obok nich zachowały się większe lub mniejsze relikty przeważnie kraj obrazowo-romantycznych parków w Zawie¬przycach, Kijanach, Nasutowie i Niemcach, niestety i te znacznie zdewastowane.
Na uwagę zasługuje wreszcie drewniana, wciąż jeszcze liczna zabudowa niektórych wsi (np. Brzostówka, Niedźwia-da), a przede wszystkim charakterystyczne małomiasteczko¬we domy Firleja, Kamionki, Michowa, Ostrowa Lubelskiego oraz peryferii Lubartowa, obecnie szybko zanikająca.
Z XVIII stulecia zachowały się liczne i stylowo jednolite urządzenia wnętrz kościelnych i zakrystyjnych. Na czoło wy¬suwa się świetne późnobarokowe wyposażenie fary lubar-

towskiej, o dekoracji w stylu regencji, i powściągliwe, cha¬rakterystyczne dla kapucynów wyposażenie kościpla kla¬sztornego w Lubartowie, wzorowane na wyposażeniu kapu¬cyńskiego kościoła w Lublinie i wykonane niewątpliwie przez, tych samych, może zakonnych rzemieślników; wreszcie rokokowe wyposażenie kościołów w Kamionce, Kijanach i w Ostrowiu Lubelskim. Ołtarze, ambony i chrzcielnice z Kamionki i Kijan wykonane zostały w tym samym, wciąż jeszcze anonimowym warsztacie snycerskim, z którego po¬chodzą rokokowe urządzenia wnętrz niektórych kościołów lubelskich i dawnego powiatu lubelskiego (Biskupice, Dys, Krasienin) oraz Podlasia (Kloczew, Krzęski, Niwiski).
Z nielicznych mebli świeckich wymienić trzeba wspania¬ły (ale zniszczony) sekretarzyk z 2. poł. w. XVII, ofiaro¬wany w r. 1720 przez Annę z Dónhoffów Danilowiczową kościołowi w Kijanach (wykonany techniką markietażową), oraz dwie z tegoż czasu szafy gdańskie z, Kozłówki.
W dwu wnętrzach zachowały się wystroje malarskie. Malowidła w kaplicy pałacowej w Zawieprzycach, których głównym elementem jest umieszczona w kopule scena Sądu Ostatecznego, były już wzmiankowane w literaturze nauko¬wej z uwagi na fakt, że scena ta jest powtórzeniem fresku
0 tym samym temacie i podobnej kompozycji w kopule
kaplicy Sw. Krzyża przy kościele dominikańskim w Lubli¬
nie (z ok. 1655, mai. Tomasz Muszyński). Tłumaczy to zara¬
zem występowanie niektórych motywów ornamentalnych,
zbyt późnych dla faktycznego czasu powstania zawieprzyc-
kiej polichromii. Przypuszczenie, że autorem Sądu Ostatecz¬
nego z Zawieprzyc był Antoni Paszkowski, który w r. 1768
„odnawiał" fresk lubelski, nie da się utrzymać choćby z tego
powodu, że istniejące herby pozwalają określić fundatorów
1 czas powstania polichromii. Byli nimi Piotr i Antonina
z Rzewuskich Miączyńscy, a data zawarcia przez nich mał¬
żeństwa (1723) i wizytacji kościelnej (1748), w której odno¬
towano ,,... kaplica nowa odrestaurowana kosztem Piotra
Miączyńskiego..." wyznaczają czas powstania malowidła.
Z kolei późnobarokowa, pochodząca z połowy w. XVIII, ilu-
zjonistyczna polichromia prezbiterium fary w Lubartowie
(wielokrotnie przemalowywana i odnawiana) jest typowym
przykładem malarstwa tego okresu na średnim poziomie.
W r. 1974 odkryto w czasie prac remontowych w kościele
w Sernikach, pod nastawami dwóch ołtarzy bocznych, frag¬
menty iluzjonistyczne ołtarzy z 2. poł. w. XVIII.
Na obszarze powiatu zachowały się wyjątkowo liczne za¬bytki religijnego malarstwa sztalugowego oraz świeckiego, portretowego. Do najstarszych obiektów zaliczają się dwa

obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem, jeden z ołtarza głów¬nego w Kijanach i drugi, tzw. Matki Boskiej Śnieżnej, z fe-retronu w Kamionce, oba pochodzące z przełomu w. XVI/ XVII. Siedemnastowieczne malarstwo reprezentują trzy obra¬zy Matki Boskiej z Dzieciątkiem: z ołtarza głównego w Ostro-wiu Lubelskim oraz z ołtarzy bocznych w Kamionce i farze lubartowskiej, a ponadto obraz św. Anny Samotrzeć (1694) z ołtarza głównego w tymże kościele. Przegląd malarstwa osiemnastowiecznego należy rozpocząć od dziesięciu płócien ołtarzowych z kościoła kapucyńskiego w Lubartowie, od daw¬na uznanych (przez Jadwigę Grańską) za dzieła Szymona Czechowicza. Wyróżniają się wśród nich obrazy Męczeństwa św. Wawrzyńca oraz św. Mikołaja, ten ostatni wykazujący pewne pokrewieństwo z twórczością Tadeusza Kuntzego. Dużym zaskoczeniem było odnalezienie na obrazie Nawie¬dzenia N. P. Marii, umieszczonym w rokokowym feretronie w Sernikach, sygnatury Jana Bogumiła Plefscha (oryginal¬ny podpis: Plersz). Układ kompozycyjny obrazu, wywodzący się z tego samego pierwowzoru, co przedstawienie z kościo¬ła w Leśnej na Podlasiu, jest z,nacznie bogatszy, a umie¬szczona przy sygnaturze data 1760 czyni zeń najwcze¬śniejsze znane dzieło tego malarza. Tradycja łączy z nazwi¬skiem Plerscha cztery inne obrazy z tego kościoła: Zdję¬cie z krzyża, Matkę Boską Niepokalanie Poczętą i pa¬tronkę kościoła Marię Magdalenę (w sposób barbarzyński gruntownie przemalowane) oraz Boga Ojca ze zwieńczenia ołtarza głównego; ten ostatni pO' oczyszczeniu w r. 1974 wy¬raźnie zdradza rękę dobrego malarza.
W trakcie inwentaryzacji ujawione zostały dwa nowe nazwiska malarzy: Józef Horoszewicz wykonał w r. 1713 obraz św. Piotra dla unickiej katedry we Włodzimierzu, znajdujący się obecnie w kościele w Kijanach, a Józef Koł-czanowski w r. 1737 obrazy: Sen Jakuba i Ofiara Abrahama dla ołtarza głównego fary w Lubartowie.
Zapewne z 2. połowy w. XVIII pochodzą dwa duże płót¬na — Chrystus i Jawnogrzesznica oraz Powrót syna marno¬trawnego — zawieszone w prezbiterium fary lubartowskiej. Oba wykonane niewątpliwie przez tego samego malarza, wzorowane są na malarstwie włoskim, pierwszy z nich powtarza częściowo kompozycję o tym samym temacie, ma¬lowaną po r. 1734 przez Sebastiana Ricci.
W zbiorach gromadzonych od końca ubiegłego stulecia przez Zamoyskich w Kozłówce (w znaczej mierze ocalałych, a po wojnie przekazanych częściowo w depozyty) najliczniej reprezentowane są obrazy (ponad 500 pozycji). Przeważają kopie i naśladownictwa znanych dzieł malarstwa europej-

skiego i polskiego, wśród nich liczne portrety arystokracji. Obok tych kopii zachowało się też kilka portretów oryginal¬nych, m.i. rodziny Bielińskich, do których Kozłówka nale¬żała w XVIII w. Najstarszym jest dobry portret Jana Fran¬ciszka Bielińskiego, wojewody malborskiego (zm. 1685), naj¬bardziej reprezentacyjnym — Franciszka Bielińskiego, mar¬szałka wielkiego, koronnego (zm. 1766). Portret ten, może replika, określony na odwrociu jako dzieło Silvestre'a (z myl¬ną datą 1714) wiąże się istotnie z warsztatem tego fran-cusko-drezdeńskiego malarza, przy czym Bieliński przedsta¬wiony jest na nim jako marszałek wielki koronny, którym został w 1742 r. Do tego samego kręgu dworskiego malar¬stwa saskiego należy niewątpliwie oryginalna, wytworna podobizna Marii Antoniny Waldstein, z ,1736 r., sygn. przez Józefa Beischa. Kilka zespołów malarstwa portretowego za¬chowało się i w kościołach powiatu: w Kijanach, Lubarto-wievj w Sernikach. Z Kijam pochodzą dość słabe konterfekty (zapewne repliki), warte wzmianki ze względów historycz¬nych — Atanazego Miączyńskiego (przyjaciela Jana III So-bieskiego) i jego żony Heleny z Luszkowskich, właścicieli Zawieprzyc, oraz marszałka wielkiego litewskiego Pawła Karola Sanguszki, powstały już po jego śmierci, w 1757 r. (drugi jego portret, w farze lubartowskiej, jest dokładnym powtórzeniem obrazu z muzeum tarnowskiego, z .1745 r.), i jego żony Barbary z Duninów. Ten sam typ sarmackiego portretu reprezentuje konterfekt Waleriana Trembińskiego, w tymże kościele. Wyższym poziomem odznaczają się dwa inne portrety: nieznego Bielińskiego o imieniu Bogdan (na¬pis na odwrociu), z potowy w. XVIII (Kozłówka), oraz typo¬wy dla epoki już stanisławowskiej portret młodego m꿬czyzny (Kijany), okireślonego na odwrociu jako Janusz Sa¬pieha, a nie wykluczone że przedstawiający jednego z Cetne-rów. Podobizna młodego cara Pawła I w Kozłówce bliska jest — jak stwierdza E. N. Acarkina — warsztatowi Piętro Rotariego (można dostrzec też podobieństwo do portretu cara mai. przez Jean Louis Voille'a, pośrednikiem podobnych ujęć mogła być grafika Grekowa). Mierny poziom malar¬stwa 2. połowy w. XVIII reprezentują dwa portrety Potoc¬kich w Sernikach oraz dwóch kanoników, proboszczy lubar¬towskich — Bazylego Nowikiewicza (Lubartów) i Pawła Zielonkowskiego (Lubartów, Kamionka). Z twórczością ma¬larzy warszawskich lat 1820—30 wiąże się portret gen. Jó¬zefa GrzybowskiegO', prefekta departamentu siedleckiego (Kozłówka).
Na plebanii w Kamionce zachowały się wykonane w 2. ćwierci w. XIX przez znanego malar^a-nauczycielą Klemen-

sa Iwaszkiewicza, dobre kopie dwóch portretów: Stanisława Konarskiego i Onufrego Kopczyńskiego, pij ar ów-reforma¬torów. Kopią jest również duży zbiorowy portret Zofii z Czartoryskich i Stanisława Zamoyskich z dziećmi, znajdu¬jący się w Kozłówce, a wykonany zapewne przez Sebastia¬na Ludwika Wilhelma Norblina przed r. 1884, na podstawie oryginału (zaginionego) malowanego w Puławach w r. 1809 przez Józefa Grassiego.
Osobne miejsce zajmują dwa duże obrazy o tematyce historycznej znajdujące się w pałacu w Kozłówce. Przed¬stawiają one Śmierć Chodkiewicza z r. 1808, sygnowany przez Józefa Oleszkiewicza i Pożegnanie Chodkiewicza z żo¬ną, przypisywany Franciszkowi Smuglewiczowi (lub jego szkole).
Na czoło zabytków rzeźby wysuwa się gotycka figura Chrystusa Ukrzyżowanego z 4. Ćwierci w. XIV, znajdująca się w kościele w Rudnie (wg tradycji przeniesiona z kościoła w Rawie). Ten nie publikowany dotąd zabytek należący nie¬wątpliwie do kręgu małopolskiej rzeźby tego okresu, jest pozycją tym cenniejszą, że średniowieczna plastyka zacho¬wała się w Lubelskiem w niewielu tylko przykładach.
Spośród kilku barokowych i rokokowych krucyfiksów na większą uwagę zasługują dwa obiekty, jeden z Rudna (w. XVII/XVIII) i drugi z fary lubartowskiej (2. ćw. w. XVIII). Osobne i dość wyjątkowe miejsce zajmuje zespół sześciu wielkich posągów Ojców Kościoła z nawy fary w Lubartowie, które pochodzą na pewno z 2. ćwierci w. XVIII (szaty pokryte częściowo ornamentem regencyjnym) i były źródłem inspiracji dla podobnych, późniejszych zespołów z Chełma i Włodawy. Większość jednak rzeźby figuralnej należy do wystroju regencyjnych, a zwłaszcza rokokowych ołtarzy. Wcześniejsze to niezłe figury króla Dawida i Abra¬hama oraz aniołów z regencyjnych ołtarzy fary w Lubar¬towie, późniejsze — to liczne rokokowe rzeźby z Kamionki, Kijan, Firleja i Ostrowa Lubelskiego: Poziom artystyczny tej rokokowej rzeźby figuralnej jest znacznie zróżnicowany, nawet w ramach jednego kościoła. O ile architektura i de¬koracja niektórych rokokowych ołtarzy, ambon i chrzcielnic pozwala łączyć je w pewien sygnalizowany już warsztat snycersko-stolarski, o tyle cechy towarzyszącej temu urzą¬dzeniu rzeźby figuralnej sugerują różnorodną proweniencję. Typowa dla klasycyzmu rzeźba sepulkralna znajduje się w kościele w Kamionce, przy sarkofagu wystawionym przez Mariannę z Granowskich Lubomirską swym rodzicom i dzia¬dom: portretowe przedstawienie klęczącej fundatorki wy¬konane zostało w r. 1821 w Rzymie przez Leonarda Biglio-

schi (być może Polaka działającego na terenie Włoch). Wśród licznych naśladownictw w jakie obfituje Kozłówka znalazła się też — w tamtejszej kaplicy pałacowej — wykonana za¬pewne w latach 1904—9 kopia nagrobka (z kościoła Sta Croce we Florencji, dłuta Lorenzo Bartoliniego) Zofii z Czar-toryskich Zamoyskiej (zm. 1837).
Wśród ludowej rzeźby, obok Chrystusa Ukrzyżowanego i św. Jana Nepomucena, niezwykle często występuje tutaj temat Chrystusa Frasobliwego. Interesujące pod względem ikonograficznym jest przedstawienie Frasobliwego w Brzo-stówce, odzianego w kaftan z szeroką kryzą wokół szyi, spo¬czywającego na siedzisku o es o wnic owo-wolutowej dekora¬cji. Takie ujęcie Chrystusa w aktualizowanym pełnym ubio¬rze było niegdyś licznie reprezentowane na tym terenie. Naiwny realizm cechuje kamienna rzeźbę nagiego św. Onu-frego-pustelnika z kapliczki w Michowie, przykrytego ni¬czym draperią długim i obfitym zarostem.
Wyroby złotnicze zachowane stosunkowo dość licznie pre¬zentują raczej typową produkcję warsztatów 2. połowy w. XVII: barokową (puszka z Rudna, dwa analogiczne kielichy z Lubartowa i Ostrowa) oraz z w. XVIII: regencyjną (puszka z Ostrowa, kielichy z Firleja, Kijan, Lubartowa) i rokokową (kielichy z Kijan i Lubartowa, relikwiarz z Kijan). Na tym tle wyróżniają się barokowe monstrancje z Firleja i Rudna (obie z 2. poł. w. XVII; pierwsza z puncą imienną M. M., druga z puncą A. H.), rokokowa z Kijan (ok. 1760) i klasy-cystyczna z Lubartowa (zapewne z końca w. XVIII) oraz kielich z Michowa (1631) z maniery stycznym, ażurowym, hermowym nodusem. Zarówno monstrancje z Rudna i Kijan, jak również zapewne kielich z Michowa wyszły z lubelskich warsztatów złotniczych. Niewielkie plakietki ze scenami fi¬guralnymi zdobiące srebrne obicie niszy tabernakulum w Kijanach (koniec w. XVII) wyróżniają się pod względem artystycznym.
Osobne miejsce przypada importowanemu dziełu norym¬berskiego warsztatu, jakim jest mosiężna misa chrzcielna z przełomu w. XV/XVI znajdująca się w kościele w Ka¬mionce. Wprawdzie misy te z typową dla tych wyrobów sceną Zwiastowania musiały być niegdyś dość powszechnie sprowadzane, skoro zachowały się w różnych regionach kra¬ju* niemniej w Lubelskiem jest to, jak dotąd, pierwszy tego rodzaju ujawniony zabytek.
W kościołach dawnego powiatu lubartowskiego, a szcze¬gólnie w Kamionce, Kijanach i obu lubartowskich świąty¬niach, dotrwała znaczna ilość szat liturgicznych. Są one już jednak tylko reliktami nie tak dawno jeszcze pokaźnych ze-

społów. Najstarsze ornaty wykonane są z siedemnastowiecz¬nych tkanin, ale najwspanialszy jest wypukłohaftowany biały ornat z fary w Lubartowie (koniec w. XVII) z figuralnymi scenami Tajemnic Różańcowych. Późniejsze to ornaty z tka¬nin francuskich {tzw. tkaniny „pierzaste") z ok. r. 1700 (Kijany) oraz znaczna ilość ornatów i dalmatyk osiemnasto-wiecznych, odnaczających się delikatnym, najczęściej drob¬nym 'Ornamentem kwiatowym, charakterystycznym dla dru¬giej polowy wieku. Pośród ornatów wyróżnia się pięć z kla¬sztoru w Lubartowie, zdobionych stylizowanymi ornamen¬tami kwiatowymi, haftowanymi wielobarwną wełną na płót¬nie, o intensywnych zestawieniach kolory stycznych. Ten rodzaj haftu jest charakterystyczny dla terenu Polski w 1. połowie w. XVIII (m.i. Chełm, a także w d. pow. ryckim: Brzeziny, Kłoczew, Żabianka). Do ornatów tych zbliżone jest konopeum z fary lubartowskiej, z haftowaną sceną Ukrzy¬żowania i datą 1737.
Z innych wyrobów rzemiosła artystycznego odnotować należy pięć intarsjowanych antependiów w typie kolbuszow-skim z kościoła kapucynów w Lubartowie, wykonanych w r. 1741 przez stolarza Lichonia oraz {dziś już rzadkość) kanon z fary w Lubartowie z haftowanymi scenami figural¬nymi, z przełomu w. XVII i XVIII, oprawny w metalową ramę.
Niegdyś na obszarze powiatu lubartowskiego występowa¬ły nagminnie drewniane ludowe kapliczki, bądź słupowe z daszkiem namiotowym, bądź kłodowe. Kapliczki słupowe, przeważnie z rzeźbami św. Jana Nepomucena, można dziś jeszcze spotkać w różnych zakątkach powiatu, natomiast kłodowe udało się znaleźć tylko w Niedźwiadnej i Rokitnie. Kapliczki murowane na tym terenie, to przeważnie słupo¬we figury przydrożne, dwu- i trzykon dygnaćj owe, głównie z w. XVIII i 1. połowy w. XIX. Najstarszym datowanym tego typu obiektem jest figura z r. 1684 z Ostrowa Lubel¬skiego. Inny typ, ze zwężającą się kolumną na cokole, pre¬zentuje figura z Zawieprzyc z końca w. XVII (podobne w Łysołajach, d. pow. lubelski i Fajsławicach, d. pow. kra¬snostawski, z 1. tercji w. XVIII); ozdobny krzyż metalowy wieńczący tę figurę był niegdyś pozłacany. W rejonie Ostro¬wa Lubelskiego zachowało się kilka murowanych kapliczek z 2. połowy w. XVIII (nie wszystkie znane obiekty udało się w czasie objazdu redakcyjnego odnaleźć), o bogatej artyku¬lacji późnobarokowej, analogicznych do kapliczek występu¬jących na południowo-zachód nim krańcu d. pow. Parczew¬skiego.
Ryszard, Brykowski

Planiki w tekście wykreślono na podstawie zdjęć pomiarowych ze zbiorów INSTYTUTU SZTUKI PAN fplan miasta Lubartowa, kościół i pałac w Lubartowie — na podstawie materiałów archi¬walnych; kościół i klasztor w Lubartowie — pomiar M. i J. Skrzyp-czyków i J. Bigoszewskiego; kościół w Ostrowiu Lubelskim — po¬miar A. Miłobędzkiego, uzupełniony przez M. i J. Skrzypczyków i J. Bigoszewskiego; kościół w Sernikach — pomiar K. Brzeziń¬skiego, M. Ryczew) oraz BIURA DOKUMENTACJI ZABYTKÓW W LUBLINIE (plan sytuacyjny pałacu w Kozłówce — pomiar St. Miloszewskiego i plan sytuacyjny pałacu w Zawieprzycach — pomiar P. Kosińskiego).



LITERATURA PRZEDMIOTU.


Aleksandrowicz F. ks., Półtora wieku dziejów Diecezji Siedleckiej czyli Podlaskiej (Syn¬teza), (Wiadomości Diecezjalne Podlaskie XXXVII 1968, nr 7—3). — Arnold St., Podziały administracyjne województwa sandomier¬skiego do końca XVIII w. (w: Pamiętnik, Świętokrzyski 1930, Kielce 1931). — Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym opisana, I—III, Warszawa wyd. I 1843—G, wyd II 188S—7. — Bartczako-w a A., Jakub Fontana architekt warszawski XVIII luiefm. War¬szawa 1970 [Kozłówka, Lubartów, Sernikil. — Bartosze w skiG., Powstanie i organizacja polskiej prowincji kapucynów (1681—nSi), mps 1962 KUL. — Boniewski K. ks.. Opis historyczny diecezji lubelskiej, rkps (1339—45) Archiwum Kurii Biskupiej w Lublinie. — Brykowski R., Zespół zamkowo-pałacowy w Zawiewrzycach, pow. lubartowski, woj. lubelskie. Dokumentacja wstenna historycz-no-architektoniczna, mps 1966/S7 PKZ Warszawa. — Tenże, Dwór w Niemcach przestał istnieć (Ochrona Zabytków XXVIII 1975, nr I). — Tenże, Stan zachowania zabytków dawnego powiatu Lubartów (Ochrona Zabytków XXVIII 1975, nr 3—4). — C i o ł e k G., Ogrody zabytkowe (Ziemia XLI 1950, nr 5/6) [Kozłówka, Lubar¬tów]. — Tenże, Ogrody polskie, Warszawa 1954 [Kozłówka, Lu¬bartów, Samoklęski]. — Ciołek G., Liczbiński A.. Miło¬sz e w s k i S., Rejestr ogrodów polskich, Warszawa 1965, z. 3 [Kozłówka]. — Ciołek G., Plapis W., Materiały do słownika twórców ogrodów polskich, Warszawa 1968 IKozIówka, Lubartów, Samoklęski]. — Czapska G., PaŁac Sanguszków w Lubartowie (Roczniki Humanistyczne Tow. Nauk. KUL XV, z. 4, 1967). — C z u-horski E., Sprawozdanie z prac konserwatorskich 1963—4, rkps Archiwum Parafialne w Lubartowie. — Ćwik A.. A.B.C. miast Lubelszczyzny (Kalendarz Lubelski I 1959) [Lubartów], III 1961 [Ostrów Lubelski], V 1963 [Kamionka, Michów]. — Tenże, Miasta królewskie Lubelszczyzny w drugiej połowie XVIII wieku, Lublin 1968 [Lubartów]. — " D o b r o w o 1 s k i T., Rzeźba neoklasyczna i romantyczna w Polsce. Ze studiów nad importem włoskim i świa¬domością estetyczną, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1974 [Florencja—Kozłówka]. — Dzieje Lubelszczyzny I, pod red. T. Menc-la, Warszawa 1E74. — Eustachiewicz J., Fresk w kaplicy Św. Krzyża przy kościele O. O. Dominikanów w Lublinie (Roczniki Humanistyczne Tow. Nauk. KUL VI, z. 4. 1958) [Zawieprzyce]. — Gajewski L., G u r b a J., Wczesnośredniowieczny zespól osad-niczy na terenach wsi Spiczyn i Kijany potu. Lubartów, w Świetle badań wstępnych (Sprawozdania Archeologiczne XI 1960). — G a-w a r e c k i H., Prace konserwatorskie. Województwo lubelskie (Ochrona Zabytków V 1952, nr 4) [Lubartów]. — Tenże, Prace konserwatorskie. Województwo lubelskie (1953—57) (Ochrona Zabyt¬ków XI 1958, nr 1—2) [Kijany, Kozłówka, Lubartów, Zawieprzyce]. — Tenże, JVa szlakach turystycznych północnej Lubelszczyzny (Ka¬lendarz Lubelski XIV 1972) [Firlej, Kozłówka, Lubartów, Zawie¬przyce]. — Tenże, Wie istniejące zabytki (Kalendarz Lubelski XV 1973) [Kozłówka, Niemce, Ostrów Lubelski, Zawieprzyce]. — H e m-p e r e k P. ks., Powstanie i terytorium ojicjalatu okręgowego w Lublinie (Roczniki Teologiczno-Kanonicznc KUL. XIX, z. 5, 1972). —

Jaroszewski T. S., Chrystian Piotr Aigner 1756—1SU, Warsza¬wa 1970 (wyd. I 19G5) [SamoklęskiJ. — Jelińsfca A., Kościół parafialny w Ostrowie Lubelskim, mps pracy; magisterskiej na KUL. 1963. — KalinowsKi W., Miasta polskie w XVI I pierwszej połowie XVII wieku (Kwartalnik Architektury i Urbanistyki VIII 1963, z. 3—4) [Lubartów]. — Kiryk F., Z badań nad urbanizacja, Lubelszczyzny w dobie Jagiellońskiej (Rocznik Naukowo-Dydaktycz¬ny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, Prace historyczne VI, z. 43, 1972) (Lubartów, Michów, Ostrów Lubelski, Rawa]. — Knothe Z., Paląc w Kozlówce {Gazeta Lubelska 1947, nr 29). — Kociuba L., Z dziejów Lubartowa (w: Lubartów i Ziemia Lu¬bartowska 1964). — Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i w Lubelskiem w XVI i XVII w., Lublin 1933. — Kozaki e-w i c z S., KewsUi Z., Fontana Paweł Antoni (1696—1765), archi¬tekt (w: Polski Słownik Biograficzny VII 1948—58). — Kozłówka (Tyg. Ilustr. 1909, nr 37). — Kromka konserwatorska za r. 1929 i 1930 (Ochrona Zabytków Sztuki 1930—31) [Lubartów}. — Krzyk--Libuchowa T., Paląc iv Kozlówce (Studia i Materiały Lu¬belskie II 1963). — Ku mor B. ks., Granice metropolii i diecezji polskich (968—1939) (Archiwa, biblioteki i muzea kościelne XX 1970, XXI 1970. — Kuncewicz A., Plany przeglądowe miast polskich, Warszawa, 1929 [Lubartów]. — Kunczyń-s k a. A., Chrystus Frasobliwy w polskiej rzeźbie ludowej {Poi. Szt. Ludowa XIV 1960, nr 4) [Leszkowice, Rokitno]. — Ku-rzątkowsłca A., Mecenat artystyczny Firiejów (lsSli—1626), rkps pracy doktorskie] na UW 1965. — Kurzątkowski M., Za-wieprzyce (Ziemia II 1957, nr 3), — Tenże, Architektura barokowa Ziemi Lubartowskiej (w: Lubartów i Ziemia Lubartowska 1959). — Tenże, Legenda i fikcja literacka (Kamena XXIX 1952, nr 23) [Zawieprzyce], — Tenże, ,,Album Lubelski" Adama Lerue a „In¬wentaryzacja Stronczyńskiego" (przegląd Lubelski I 1964) [Za¬wieprzyce]. — Tenże, Barok i rokoko (Kalendarz Lubelski VIII 1966) [Lubartów, Ostrów Lubelski]. — Tenże, Prace konserwator¬skie ~ województwo lubelskie (1953—1966) (Ochrona zabytków XX 1967, nr 4) [Kozłówka, Lubartów, Zawieprzyce]. — Tenże, Ochrona zabytków w województwie lubelskim (1944^-1968) (Rocznik Lubel¬ski XII 1969). — Tenże, Prace konserwatorskie — województwo lubelskie (1967—1973) (ochrona Zabytków XXVI 1973, nr 4) [Lu¬bartów, Ostrów Lubelski]. — Lerue A., Album Lubelskie, War¬szawa 1857 [Zawieprzyce]. — Liske K. ks., Cudzoziemcy w Pol¬sce, Lwów 1876 [Kijany, ZawieprzyceJ. — Lutostańska A., Lubartów, m. poio. woj. lubelskie. Paląc, mps 1964 PKZ Warsza¬wa. — Łopaciński H., Dawniejsze podziały administracyjne dzisiejszej glibernl lubelskiej (Wisła XVI 1902, z. 3). — Tenże, Fabryki ceramiczne w Tomaszowie i Lubartowie dziś nie istniejące. Kilka wiadomości do dziejów przemysłu artystycznego w Polsce (Sprawozdania K.H.S. VIII 1907). — Ł o s k i J., Atanazy Mlączyń-Skł, wojewoda wołyński, podskarbi nadworny koronny (w: Jan Sobleski, jego rodzina, bracia i współczesne zabytki. Warszawa 1883). — Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warsza¬wa 1954 [Kijany, Kozłówka, Lubartów, Samoklęski, Serniki, Za¬wieprzyce]. — M a k o W i e c k i T., Archiwum planów Tylmana z Gameren, Warszawa 1938 [Lubartów]. — Martyna Wł., Za-wieprzyce — woj. lubelskie. Zespół pałacowy. Dane o Zawieprzy¬cach opracowane zostały na podstawie notatek zebranych przez Jana Antoniego Miączyńskiego (w: Btytowski, Zespól zam-kowo-pałacowy w Zawieprzycach, j.w.). — Mazurkiewicz 3., O małych miastach Lubelszczyzny (Kalendarz Lubelski IV 1962) [Lubartów, Ostrów Lubelski]. — Miasta polskie w Tysiedeciu, I, Warszawa—Wrocław—Kraków 19615 [Firlej, Kamionka, Lubartów,

Ostrów Lubelski, Rawa]. — Michalczuk St., Sąd Ostateczny Tomasza Muszyńskiego w kościele dominikanów w Lublinie (Rocz¬niki Humanistyczne Tow. Nauk. KUL XIII, z. 4, 1965 [Zawieprzy-cej. — Miłobędzki A., Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszawa 1968 (wyd. I, 1963) [Lubartów]. — Miszczak D., Ka¬lendarium prac Pawia Antoniego Fontany we Włodawie (Roczniki Humanistyczne Tow. Nauk. KUL XVIII, z. 3, 1970) [Lubartów]. — T a ż e, Materiały archiwalne do działalności architektonicznej Pawia Fontany (Roczniki Humanistyczne Tow. Nauk. KUL XX z. 4, 1973) [Lubartów]. — Mossakowski St., Tylman z Game¬ren architekt polskiego baroku, Wrocław—Warszawa—Kraków— Gdańsk 1973 [Kijany, Lubartów]. — MQller W., Diecezja Kra¬kowska w relacjach biskupów z XVII—XVIII wieku (Roczniki Hu¬manistyczne Tow. Nauk. KUL XIII, z. 2, 1965). - O p a s T„ O daw¬nych umocnieniach obronnych miast prywatnych województwa lu¬belskiego (Kwart. Hist. Kult. Mat. XIX 1971, z. 2) [Lubartów]. —
0 r a ń s k a J., Szymon Czechowic? 1689—1775, Poznań 1948 [Lubar¬
tów]. — Palusińska H., Kaplica w Zawieprzycach i zdobiące ją
malowidła, mps pracy magisterskiej na KUL 1955. — Piwocki K.,
Paląc Sanguszków w Lubartowie, mps 1932—3 IS PAN Warszawa. —
Tenże, Paląc Sanguszków w Lubartowie [Streszczenie] (Biuletyn
H.S. i K. II 1933, nr 1). — Tenże, Kronika konserwatorska (Pa¬
miętnik Lubelski II 1935) [Lubartów]. — Raczyński J„ Cen¬
tralne barokowe kościoły województwa lubelskiego (Studia do
Dziejów Sztuki w Polsce I 1929) [Lubartów], — Reinfuss R.,
Sztuka ludowa na pograniczu Lubelszczyzny i Podlasia (Studia
1 Materiały Lubelskie, Etnografia 1, 1962). — R e w s k i Z., Działal¬
ność architektoniczna warszawskich Fontanów (Biuletyn H.S. i K.
II 1934, z. 4) [Lubartów]. — Rosciszewska Z., Lewartów
w latach 1543—1643, Lublin 1932. — Rusch T., Domy mieszczań¬
skie Z Kamionki, pow. Lubartów (l polowa XIX w.) (Poi. Szt.
Ludowa X 1956, nr 6). — SawieKe S., S u 1 e r z y s k a T., Stra¬
ty w rysunkach z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej
1939—1945, Warszawa 1960 [Lubartów!. — S chat z M., Grupa por¬
tretów osiemnastowiecznych w kościele parafialnym w Kijanach,
pow. lubartowski, mps pracy magisterskiej na KUL 1954. ~ Ska-
r u c h K., Przeszłość historyczna i architektura pałacu Sanguszków
w Lubartowie (w: Lubartów l Ziemia Lubartowska 1959). — Słownik
geograficzny Królestwa Polskiego I—XVI, Warszawa 1830—1902. —
Smulikowska E., Renesansowa kamienica mieszczańska okrę¬
gu lubelskiego, mps pracy magisterskiej na UW 1953/4 [Lubar¬
tów]. — Soszyński A. ks.. Powstanie i organizacja Diecezji
Janowskiej Podlaskiej (Wiadomości Diecezjalne Podlaskie XXXVII
1968, nr 7—8). — Stompór A., Kościół parafialny w Sernikach
(monografia architektoniczna), mps pracy magisterskiej na KUL
1963. — Stronczyński K., Opisy zabytków starożytności przez
delegacją wysłaną z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa
w latach 1844—184G zebrane i rysunkami w osobnych atlasach za¬
wartymi objaśnione. Gubernia Lubelska, rkps 1352—3 Gabinet Rycin
Bital. U. W. [Zawieprzyce]. — Szafer T. P., T o m c z y k J.,
Trzebiński W., Katalog planów miast w zbiorach Archiwum
Państwowego w Lublinie (Ilustrowany Katalog Źródeł Kartogra¬
ficznych z. 1, Warszawa 1951, dod. do Prac. I.U.A., z. 2) [Mi-
chów|. — Szafran P.- Rozwój średniowiecznej sieci parafialnej
IO Lubelskiem, Lublin 1958. — Szydłowski T., Ruiny Polski,
Lwów 1919 [Lubartów]. — S 1 i w i n a W. J., Tracz F., Ziemia
Lubartowska. Szkic monograficzny ilustrowany, Lubartów 1928. —
Tatarkiewicz W-, Czarny marmur w Krakowie (Prace K.H.S.
X 1952) [Lubartów]. — Topińska M., Kościół i klasztor ka¬
pucynów w Lubartowie (z dziejów akcji fundatorskiej Pawła Ka-


i a k i e w i c z H., -
XIII 1928, nr 21) [Kijany]
rola Sanguszki), mps pracy magisterskiej na U. W. 1967. — T a ż e, Budoionictioo kapucynów to Polsce to śtoietle konstytucji i tra¬dycji zakonu (KWart. Architektury i Urbanistyki XIX 1974, z. 3) [Lubartówl- — Wadowski J. A. ks., Kościoły w Lublinie i die¬cezji lubelskiej, rkps 1907 Bitol. PAN w Krakowie. — W e-r e ż y ń s k i G., Z przeszłości Lubartoum (Gazeta Lubelska 1885, nr 283). — Tenże, Dokumenty do historycznego opisu miasta Lubartotoa, rkps przed 1885 Bitol. PAN w Krakowie. — Tenże, Historyczne opisanie miasta Lubartowa na zasadzie oryginalnych dokumentów opracowane, rkps 1885 Bibl. W.A.P. w Lublinie. — W [i e n i a r s k i]. A., Nagrobek Zojii z książąt Csartoryskicłi Za-moyskie^ w kościele Santa Croce we Florencji (Tyg. Ilustr. 1860, II) [Florencja-Kozłówka]. — Wilgatowie K. T., Gawarecki H., Wojeiuództyjo lubelskie. Przewodnik, Warszawa 1957. — Wójcie-c h o W s k i J., Co zrobiono to Polsce to zakresie odbudoioy, resta¬uracji i konserwacji zabytkóto sztuki to tatach 1919—39 (ochrona Zabytków Sztuki 1930—31) [Kamionka, Lubartów, Zawieprzyce]. — Wojciecnowski S., Atlas historyczny Polski. Wojeujództioo lubelskie ID drugiej połowie XVI wieku. Mapy szczegółowe XVI toteftu, III Warszawa 1966. — Tenże, Zasiedlenie sslacfieckie w toojeioództuiie lubelskim to drugiej potoioie XVI tuieku (Rocznik Lubelski X 1967). — Woli J., Muzeum w Koziówce (Odrodzenie 1945, nr 26). — Wyrobisz A., Polityka Firlejóio Wobec miast to XVI tuieku i założenie Janowca nad Wislq (Przegląd Hist. 61, 1970, nr 4) [Lubartówl. — X., Wizytą kanoniczna kilku kościolóto parafialnych w dekanacie lubartowskim i lubelskim, odbyta w mie¬siącu czerwcu i lipcu r. 1893 (Przegląd Katolicki 1893, nr 34). — Zabytki architektury i budotonictwa to Polsce. Zeszyt 8. Woje-toódsttoo Lubelskie," opr. H. Gawarecki, B. W o 1 £ t - Ł o z i ń-ska, J. Z. Ł o z i ń s k i, Warszawa 1973. — Zalewski L., Z epo¬ki renesansu i baroku na Lubelszczyżnie, Lublin 1939. — Zawiep¬rzyce (Tyg. Ilustr. II 1862, nr 165). — Zbiór znaczniejszych budoiuli u; ujojetoódatiuie lubelskim, Warszawa 1836 [Lubartówl. — Z w o-1 a k i e w i c z H., Figury przydrożne w okolicach Łącznej (Ziemia



Wszystkie zdjęcia z wyjątkiem fig. 28 (R. BRY-KOWSKI) wykonał J. LANG-DA, w zbiorach INSTYTUTU SZTUKI PAN.


WIELKOŚĆ 17X12CM,LICZY 16 STRON WSTĘPU+81 STRON TEKSTU+233 ILUSTRACJE.

STAN :OBWOLUTA DB+/BDB-,LEKKIE PRZYBRUDZENIE GRZBIETU OKLADKI,1,5CM NADERWANIE KARTKI 50-51 NA BOCZNYM MARGINESIE,1,5CM KRESKA NA BOCZNYM BRZEGU KSIĄZKI,POZA TYM STAN KATALOGU BDB.

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 8 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM / KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA PRIORYTETOWA + KOPERTA BĄBELKOWA / / W PRZYPADKU PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ PROSZĘ O KONTAKT W CELU USTALENIA JEJ KOSZTÓW / .

WYDAWNICTWO WAF WARSZAWA 1976
NAKŁAD 1800 EGZ.!!!.

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE