Poradnik projektanta elektryka wyd: V
wydawnictwo: Wydawnictwo Dom Wydawniczy MEDIUM
wydanie: V/2012
format: 240x167, str. 1021, oprawa twarda
Wstęp
W związku z dużym zainteresowaniem Czytelników poprzednimi wydaniami Poradnika, zdecydowaliśmy
się na kolejne, które zostało uaktualnione i rozszerzone.
Podobnie jak w poprzednich wydaniach, zamieściliśmy w nim podstawową wiedzę niezbędną
do opracowania projektu zasilania osiedla mieszkaniowego, budynków jednorodzinnych,
budynków użyteczności publicznej, tymczasowego zasilania imprezy masowej, terenu budowy
oraz zasilania gwarantowanego. Naszym celem było stworzenie podręcznego poradnika, w którym
zostałyby zamieszczone zasady projektowania zasilania obiektów mieszkalnych i użyteczności publicznej
– zarówno z sieci elektroenergetycznej niskiego napięcia, jak i z zespołu prądotwórczego
i innych dostępnych na rynku źródeł zasilania. Mamy nadzieję, że piąte wydanie książki okaże się
równie interesujące jak wydania poprzednie. W tym wydaniu oprócz uaktualnienia treści, zamieściliśmy
szereg wymagań w zakresie ochrony przeciwpożarowej, która stanowi jeden z najważniejszych
elementów każdego budynku lub obiektu budowlanego.
Rozwój budownictwa jednorodzinnego spowodował wiele zmian w podejściu do projektowania
zasilania budynków mieszkalnych. Jedną z nich jest coraz częstsze podejmowanie decyzji o zabudowie
szeregowej zlokalizowanej po obu stronach ulicy. Takie rozwiązanie architektoniczne pozwala
bowiem na wypracowanie nowego modelu zasilania poszczególnych budynków – modelu
o zwiększonej niezawodności dostaw energii elektrycznej. Na terenach nowo powstających osiedli
mieszkaniowych często projektuje się obiekty użyteczności publicznej, takie jak: banki, przychodnie
lekarskie i inne. Większość z nich wymaga, poza zasilaniem podstawowym, zasilania rezerwowego,
a niektóre – również zasilania awaryjnego (często zasilania gwarantowanego).
Dla wygody naszych Czytelników zamieściliśmy podstawowe informacje dotyczące projektowania
i budowy stacji transformatorowych, linii elektroenergetycznych nn oraz sposobów projektowania
układów pomiarowych. Omówiliśmy również zasady wyznaczania mocy zapotrzebowanej
w budynkach komunalnych i użyteczności publicznej. W poradniku znajdą też Państwo zasady
prowadzenia podstawowych obliczeń zwarciowych. Oprócz omówienia zasilania z sieci elektroenergetycznej
nn, znaczną uwagę poświęciliśmy systemom zasilania gwarantowanego obiektów
użyteczności publicznej. Zostały opisane, pominięte w innych publikacjach, kryteria doboru zespołu
prądotwórczego, UPS-ów oraz siłowni telekomunikacyjnych. Opisano także zasady projektowania
zasilania oświetlenia ulic światłem elektrycznym.
Zamieściliśmy również podstawową wiedzę z zakresu wyższych harmonicznych i stwarzanego
przez nie zwiększonego zagrożenia pożarowego oraz ich wpływu na pracę różnych odbiorników
energii elektrycznej.
Opisaliśmy podstawowe wymagania w stosunku do osób zatrudnionych przy eksploatacji sieci,
instalacji i urządzeń elektroenergetycznych, jakie wynikają z Rozporządzenia Ministra Gospodarki,
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 kwietnia 2003 roku w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania
posiadanych kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, sieci i instalacji
energetycznych oraz związanych z nim zmian, wynikających ze znowelizowanej Ustawy Prawo
energetyczne.
Zaktualizowaliśmy również wymagania dotyczące przyłączania odbiorców do sieci elektroenergetycznej
i jakości dostarczanej energii elektrycznej, wynikające z Rozporządzenia Ministra Gospodarki
z dnia 4 maja 2007 roku w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu
elektroenergetycznego. W związku z dostrzeganiem przez spółki dystrybucyjne znacznego poboru
mocy biernej przez budynki użyteczności publicznej oraz budynki wielorodzinne coraz częściej
zachodzi konieczność jej kompensowania w tych budynkach. Problem kompensacji mocy biernej
12
wyjaśniliśmy w osobnym rozdziale, a na płycie CD zamieściliśmy projekt instalacji elektrycznej budynku
wielorodzinnego, w którym zastosowano kompensację mocy biernej indukcyjnej.
W poradniku znalazły się również wymagania dotyczące zasilania imprezy masowej z wykorzystaniem
zespołów prądotwórczych oraz zasad ochrony przeciwporażeniowej w strefach nieobjętych
połączeniami wyrównawczymi.
W końcowej części książki znajdą Państwo dodatki, w których między innymi omówiliśmy podstawowe
zagadnienia związane z ochroną przeciwprzepięciową oraz zasadami i sposobami oddymiania
dróg ewakuacyjnych w budynkach objętych pożarem. Znajdują się tam również wymagania
dotyczące odległości linii elektroenergetycznych od budynków, które nie zostały określone
w normach, a wynikają z różnych aktów prawnych, a także podstawowe wymagania dotyczące
oświetlenia awaryjnego budynków, pompowni ppoż. oraz szeregu innych wymagań techniczno-
-budowlanych.
Korzystając z charakterystyk zamieszczonych w poradniku należy mieć świadomość, że stanowią
one tylko przykłady i w przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy korzystać z katalogów
producentów.
Mamy świadomość, że niejednokrotnie zastosowane słownictwo jest niezgodne z aktualnie
obowiązującym, co wynika z faktu, iż w dalszym ciągu trwają prace Polskiego Komitetu Normalizacyjnego
nad nazewnictwem. Ponieważ większość Czytelników w swojej pracy najczęściej posługuje
się starym nazewnictwem – postanowiliśmy używać go w książce.
Uzupełnieniem poradnika jest zbiór uproszczonych projektów różnych obiektów, które znacznie
ułatwią zrozumienie treści zawartych w książce, zamieszczonych na dołączonej do książki płycie
CD. Zwracamy jednak uwagę na to, że projekty te nie stanowią pełnej dokumentacji budowlanej
i mogą być traktowane jako zbiór przykładowych rozwiązań. Nie zostały one również poprawione
zgodnie z wymaganiami norm, które uległy zmianie. Prezentowane rozwiązania zostały
opracowane na mocy norm i przepisów obowiązujących w 2008 roku i zgodnie z nimi powinny być
rozpatrywane. W przypadku konieczności wykorzystania tych opracowań w obecnej chwili, należy
wprowadzić w nich korektę wynikającą ze zmienionych norm lub przepisów techniczno -prawnych.
Pozostawiamy to naszym Czytelnikom. Dodatkowo na płycie CD zostały zamieszczone również
ważniejsze akty prawne związane z budownictwem ze stanem prawnym na dzień 1 sierpnia
2012 roku, a także przykładowe programy przydatne w pracy projektanta.
Autorzy składają serdeczne podziękowania Recenzentom: dr. inż. Kazimierzowi Herlenderowi
z Instytutu Energoelektryki Politechniki Wrocławskiej, mgr. inż. Witoldowi Zdunkowi, Prezesowi
Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Polskich Energetyków, mgr. inż. Andrzejowi Boczkowskiemu,
Przewodniczącemu Centralnego Kolegium Sekcji Instalacji i Urządzeń Elektrycznych
Stowarzyszenia Elektryków Polskich, mgr. inż. Leszkowi Bożkowi, zastępcy kierownika pracowni
elektrycznej Wojskowego Biura Studiów Projektów Budowlanych i Lotniskowych w Warszawie
Sp. z o.o., mgr. inż. Mirosławowi Miegoniowi z firmy Eaton Power Quality Oddział w Polsce
oraz mł. bryg. mgr. inż. Edwardowi Skiepko, rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń ppoż., pracownikowi
Szkoły Głównej Służby Pożarniczej, za wnikliwą ocenę treści poradnika oraz szereg cennych
uwag, które pozwoliły na opracowanie końcowej wersji piątego wydania. Podziękowania należą
się również byłemu Prezesowi Wojskowego Biura Studiów i Projektów Budowlanych w Warszawie
Sp. z o.o. mgr. inż. Andrzejowi Kaniakowi za pomoc okazaną przy tworzeniu tej książki.
Jednocześnie pragniemy podziękować wszystkim Czytelnikom za cenne uwagi oraz sugestie,
które wpłynęły na ostateczny kształt piątego wydania poradnika. Autorzy zwracają się
z prośbą do Czytelników o nadsyłanie wszelkich uwag dotyczących treści tego wydania na adres:
[zasłonięte]@wp.pl lub m_[zasłonięte]@op.pl.
Obecne wydanie częściowo uzupełnione nie uwzględnia niektórych zmian w przepisach techniczno-
prawnych. Stan ten został spowodowany trwającymi pracami nad nowelizację Rozporządzenia
Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku, w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75/2002, poz. 690, z późn. zmianami).
Skutkuje to koniecznością sprawdzenia aktualności wymagań określonych w powołanych
w książce przepisach techniczno-prawnych.
Warszawa, sierpień 2012 Julian Wiatr
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1. Projekt budowlany i zasady jego uzgadniania. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.1 Przepisy ogólne i wymagania podstawowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.2 Postępowanie poprzedzające rozpoczęcie robót budowlanych. Zakres i forma projektu budowlanego . . . . 15
1.3 Dane wyjściowe do projektowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
1.4 Uzgadnianie i zatwierdzanie dokumentacji projektowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2. Podstawy zasilania budynków nieprzemysłowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.1 Wymagania dotyczące lokalizacji urządzeń zasilających .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.2 Charakterystyka systemu zasilania budynków użyteczności publicznej . . . . . . . . . . . . . 44
2.3 Przyłączenie podmiotów do sieci elektroenergetycznej . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.4 Jakość energii elektrycznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.4.1 Standardy jakościowe obsługi odbiorców energii elektrycznej . . . . . . . .. . . . . . . 51
2.4.2 Wymagania w zakresie jakości energii elektrycznej określone w normach. . . . . . . . . 56
2.4.2.1 Wpływ wahania napięcia na pracę wybranych odbiorników . . . . . . . . . . . . . 60
2.4.2.2 Harmoniczne, interharmoniczne i subharmoniczne oraz ich wpływ na pracę urządzeń
oraz instalacji elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2.4.2.2.1 Harmoniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2.4.2.2.2 Interharmoniczne i subharmoniczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
2.5 Taryfy za energię elektryczną . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.6 Niezawodność zasilania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
2.7 Zasilanie z sieci elektroenergetycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
2.7.1 Układy sieci średniego napięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2.7.2 Układy sieci niskiego napięcia. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
2.7.3 Układy zasilania w sieciach elektroenergetycznych nn . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
2.8 Odbiorniki energii elektrycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
2.9 Zasady obliczania mocy zapotrzebowanej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
2.9.1 Budynki mieszkalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
2.9.2 Budynki użyteczności publicznej. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
2.9.3 Wyznaczanie mocy szczytowych w elementach sieci osiedlowej . . . .. . . . . . . . . . . . 136
2.9.4 Współczynnik jednoczesności i współczynnik zapotrzebowania . . . . . . . . .. . . 137
2.10 Układy pomiarowe do rozliczeń zużytej energii elektrycznej . . . . . . .. . . . . . . . . . 138
2.10.1 Układy pomiarowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
2.10.2 Dobór przekładników prądowych do układów pomiarowych półpośrednich . . . . . . . 148
2.10.3 Dobór przekładników napięciowych do układów pomiarowych . . . .. . . . . . . . . . 157
2.11 Wybrane zagadnienia dotyczące projektowania instalacji elektrycznych. . . . . . . . . . . 162
3. Sieciowe urządzenia zasilające . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
3.1 Rozdzielnice niskiego napięcia. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
3.2 Stacje transformatorowe SN/nn . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
3.3 Dobór stacji transformatorowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
3.4 Zabezpieczenia transformatorów średniego napięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
3.5 Zabezpieczenie stacji transformatorowo-rozdzielczej SN/nn . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
3.6 Wymagania dotyczące lokalizacji budynkowych stacji transformatorowych pod względem
ochrony ppoż. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
3.7 Optymalizacja położenia pojedynczej stacji transformatorowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
4. Linie elektroenergetyczne niskich i średnich napięć. . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
4.1 Linie kablowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
4.2 Linie napowietrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
4.2.1 Wymagania dla linii z przewodami pełnoizolowanymi oraz z przewodami niepełnoizolowanymi . . 267
4.3 Ochrona odgromowa linii kablowych i napowietrznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
4.4 Przejście z układu TN-C na układ TN-C-S (rozdział przewodu PEN na przewód PE oraz przewód N) . . . . . 278
5. Zwarcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
5.1 Obliczanie zwarć. Początkowy prąd zwarciowy. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
5.2 Parametry elementów obwodu zwarciowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
5.2.1 Parametry zwarciowe systemu elektroenergetycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
5.2.2 Parametry zwarciowe pozostałych elementów obwodu zwarciowego. . . . .. . . . . . . . 288
5.3 Obliczanie prądów zwarciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
5.3.1 Prąd zwarciowy udarowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
5.3.2 Prąd zwarciowy wyłączeniowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
5.3.3 Prąd zwarciowy zastępczy cieplny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
5.4 Udział silników w prądzie zwarciowym . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
6. Dobór przewodów i ich zabezpieczeń. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
6.1 Dobór przewodów w instalacjach elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
6.1.1 Nagrzewanie kabli i przewodów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
6.1.2 Zasady doboru przewodów i kabli w instalacjach elektrycznych. . . . .. . . . . . . . . . 316
6.1.3 Dobór przewodów na długotrwałą obciążalność i przeciążalność prądową . . .. . . . . . 317
6.1.4 Sprawdzenie dobranych przewodów lub kabli na warunki zwarciowe . . . .. . . . . . . . 328
6.1.5 Sprawdzenie dobranych przewodów lub kabli na warunek spadku napięcia . . . . . . 337
6.1.6 Sprawdzenie dobranych przewodów na spadek napięcia przy rozruchu silników . . . 340
6.1.7 Sprawdzenie dobranych przewodów z warunku samoczynnego wyłączenia . . . . . . 342
6.1.8 Przewody ochronne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
6.1.9 Wyznaczanie przekroju przewodu neutralnego w obwodach zasilających odbiorniki nieliniowe. . . 351
6.1.10 Dobór przewodów do zasilania urządzeń, które muszą funkcjonować w czasie pożaru . . . . . . . . . 355
6.2 Dobór zabezpieczeń . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
6.2.1 Zasady zabezpieczania przetężeniowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
6.2.2 Zabezpieczenia przewodów. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
6.2.3 Wymagania zwarciowe stawiane zabezpieczeniom . . .. . . . . . . . . . . . . . . . 376
6.3 Zabezpieczanie silników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
6.3.1 Zabezpieczenie zwarciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
6.3.2 Zabezpieczenie bezpiecznikiem topikowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
6.3.3 Zabezpieczenie przeciążeniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
6.3.4 Zabezpieczenie zanikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
6.4 Selektywność zabezpieczeń. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
6.4.1 Selektywność działania przy kaskadowym połączeniu bezpieczników topikowych . . 388
6.4.2 Selektywność działania przy kaskadowym połączeniu bezpiecznika topikowego
z wyłącznikiem nadprądowym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
6.4.3 Selektywność działania przy kaskadowym połączeniu dwóch wyłączników nadprądowych . . . . . . 394
6.4.4 Selektywność działania przy kaskadowym połączeniu dwóch wyłączników
różnicowoprądowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
6.5 Zabezpieczenie przewodów połączonych równolegle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
7. Układy i urządzenia zasilania rezerwowego, awaryjnego i gwarantowanego . . 417
7.1 Samoczynne załączanie rezerwy SZR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
7.2 SZR sieć/sieć. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418
7.3 Źródła zasilania gwarantowanego i awaryjnego oraz zasady ich doboru . . . . . . . . . . 433
7.3.1 Zasilacze bezprzerwowe (UPS) . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
7.3.2 UPS pracujący w trybie VFD (off-line) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
7.3.3 UPS pracujący w trybie VI (line interactive – sieciowo interaktywny). . . . . . . . . . . 436
7.3.4 UPS pracujący w trybie VFI (on-line). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
7.3.5 Układy redundantne UPS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
7.3.6 Karta synchroniczna X-Slot Hot Sync – instalacja i oprzewodowanie . . . . . . . . . . . . 442
7.3.7 Hot Sync™ – system pracy równoległej UPS Powerware. . . .. . . . . . . . . . . . . . 442
7.3.8 Technologia Hot Sync™ – zasada działania . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
7.3.9 ABM™ (Advanced Battery Management) – system nieciągłego ładowania baterii . . 447
7.3.10 Dobór mocy zasilacza UPS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
7.3.11 Przykłady układów zasilania gwarantowanego o zwiększonej niezawodności . . . . 454
7.4 Problemy z zasilaniem i rozwiązania UPS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459
7.4.1 Wykaz danych technicznych UPS-a deklarowanych przez producenta . . . . . . . . . . 461
7.5 Podstawy funkcjonalne zasilaczy UPS Eaton serii Powerware . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
7.5.1 Funkcje elektryczne . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
7.5.2 Działanie w warunkach normalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
7.5.3 Przerwa w zasilaniu sieciowym/praca autonomiczna z akumulatorów . . . . . . . . . . . 466
7.5.4 Przerwa normalna/ładowanie baterii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
7.5.5 Przełączenie na wewnętrzny tor obejściowy – włączony przełącznik statyczny . . . . . 466
7.5.6 Przełączenie na pracę normalną UPS-a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
7.5.7 Podwójne źródła energii w zasilaczach UPS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
7.5.8 Falownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
7.5.9 Prostownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
7.6 Opis pracy UPS-a w technologii beztransformatorowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
7.6.1 Budowa wewnętrzna systemu UPS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 471
7.6.2 Tryby pracy. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
7.6.3 Ręczny przełącznik toru obejściowego EBS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
7.6.4 Ręczny przełącznik toru obejściowego MBS . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 475
7.7 Algorytm doboru zasilaczy UPS. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
7.7.1 Algorytm postępowania . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
7.7.2 Procedura doboru zasilaczy UPS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485
7.7.3 Wybór UPS-a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489
7.8 Zasilacze dc – siłownie telekomunikacyjne (STK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494
7.9 Baterie kwasowo-ołowiowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499
7.9.1 Budowa akumulatora bezobsługowego VRLA . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
7.10 Porównanie baterii klasycznych VLA i baterii z regulowanym zaworem VRLA. . . . . . . 501
7.10.1 Porównanie baterii VRLA w wykonaniu AGM i żelowych . . . . . . . . . . . . . . 501
7.10.2 Zastosowania akumulatorów VRLA . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
7.10.3 Ładowanie baterii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
7.10.4 Rozładowanie baterii . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
7.10.5 Warunki pracy akumulatorów VRLA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
7.10.6 Procesy cieplne w akumulatorach VRLA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
7.10.7 Problemy występujące przy eksploatacji akumulatorów VRLA . . . . . . . . . . . . . . . 505
7.10.8 Składowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
7.11 Dobór baterii akumulatorów do zasilacza UPS . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507
7.11.1 Elementy wpływające na dobór baterii akumulatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507
7.12 Wymagania techniczne wyboru baterii akumulatorów (diagram) . . . . . . . . . . . . . . 510
7.13 Dobór baterii do systemu UPS. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
7.14 Dobór wentylacji pomieszczenia systemu baterii VRLA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516
7.14.1 Lista kontrolna systemu wentylacji baterii VRLA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516
7.14.2 Obliczenia wentylacji pomieszczenia baterii VRLA . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 517
7.14.3 Wyznaczenie bezpiecznej odległości od źródeł inicjacji wybuchu . . . . . . . . . . . 519
7.15 Zespoły prądotwórcze (ZP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
7.15.1 Dobór mocy zespołu prądotwórczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
7.15.2 Tandem UPS – zespół prądotwórczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531
7.15.3 Rodzaje mocy zespołów prądotwórczych. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533
7.15.4 Układy współpracy ZP z siecią elektroenergetyczną . . . . . . . . . . . . . . . . 536
7.15.4.1 SZR sieć/ZP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
7.15.4.2 Ręczny przełącznik sieć/ZP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
7.15.4.3 Automatyka SZR sieć/ZP z układem obejściowym . . . . . . . . . . . . . 537
7.15.4.4 Ochrona przeciwprzepięciowa w instalacjach napięcia awaryjnego i gwarantowanego . . 537
7.15.5 Wymagania dotyczące instalowania zespołów prądotwórczych . . .. . . . . . . . . . . . 542
7.15.5.1 Warunki przyłączania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542
7.15.5.2 Warunki zabudowy . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542
7.15.5.3 Projekt budowlany instalacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542
7.15.5.4 Instrukcja ruchu i eksploatacji zespołu prądotwórczego (współpracy z siecią
energetyki zawodowej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
7.15.5.5 Odbiór techniczny . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544
7.15.6 Przykładowa instrukcja współpracy ruchowej zespołu prądotwórczego z siecią elektroenergetyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
8. Kompensacja mocy biernej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
8.1 Kompensacja mocy biernej indukcyjnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
8.2 Kompensacja mocy biernej pojemnościowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 576
9. Zasilanie terenu budowy i rozbiórki. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579
10. Zasilanie tymczasowe imprezy masowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593
11. Wymagania stawiane obiektom budowlanym łączności – zasilanie. .. . . . . . 607
12. Zasilanie oświetlenia ulicznego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613
13. Ochrona przeciwporażeniowa (zagadnienia wybrane) . . . . . . . . . . . . . . . . 633
13.1 Działanie prądów na organizmy żywe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633
13.2 Ochrona przeciwporażeniowa przy napięciu U ≤ 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 638
13.2.1 Ochrona podstawowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 641
13.2.2 Ochrona przy uszkodzeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 641
13.2.2.1 Ocena skuteczności samoczynnego wyłączenia w układach TN . . .. . . . . . . . . 642
13.2.2.2 Ocena skuteczności samoczynnego wyłączenia w układach TT . . . . . . . . . . . 646
13.2.2.3 Ocena skuteczności samoczynnego wyłączenia w układach IT . . . . . . . . . . . . . 647
13.2.3 Wyłącznik różnicowoprądowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655
13.2.4 Ochrona przeciwporażeniowa w sieciach elektroenergetycznych niskiego napięcia . 659
13.2.5 Przewody PEN i PE w liniach elektroenergetycznych niskiego napięcia. . . . . . . . . 662
13.2.6 Uziemienia w sieciach TN i TT. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 662
13.2.7 Punkty neutralne sieci niskiego napięcia łączone z uziomami stacji zasilających .. . 674
13.2.8 Połączenia wyrównawcze ochronne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 680
13.2.9 Zasilanie urządzeń w strefach nieobjętych połączeniami wyrównawczymi . . . . . . . 687
13.3 Ochrona przeciwporażeniowa przy zasilaniu z zespołu prądotwórczego (ZP) . . . . . . . 690
13.4 Ochrona przeciwporażeniowa w układach zasilania gwarantowanego UPS .. . . . . . . . 697
13.5 Ochrona przeciwporażeniowa w pomieszczeniach o zwiększonym zagrożeniu porażeniowym (zagadnienia wybrane) . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 704
13.5.1 Instalacje elektryczne w pomieszczeniach kąpielowych oraz baseny pływackie i inne . . . . . . . . . . 704
13.5.2 Ochrona przeciwporażeniowa w obiektach szpitalnych .. . . . . . . . . . . . . . . . . 709
13.5.2.1 Pomieszczenia użytkowane medycznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 711
13.5.2.2 Koncepcja ochrony przeciwporażeniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 711
13.5.2.3 Układ IT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712
13.5.2.4 Elektryczność statyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 715
13.5.2.5 Ochrona przeciwprzepięciowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 715
13.5.2.6 Pola elektromagnetyczne (PEM). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 715
13.6 Ochrona przeciwporażeniowa przy napięciu U > 1 kV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 719
14. Badania instalacji elektrycznych niskiego napięcia (zagadnienia wybrane) . . 725
14.1 Rodzaj i terminy badań. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 725
14.1.1 Wymagania określone w normie PN-HD 60364-6. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 725
14.1.2 Wymagania odnośnie dokładności pomiarów . . . . 728
14.1.3 Prawna kontrola metrologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 728
14.1.4 Częstość wykonywania okresowych badań na terenach budowy. . . . . . . . . . . . . . 730
14.2 Badanie ciągłości połączeń przewodów ochronnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 730
14.3 Pomiary rezystancji izolacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 731
14.4 Badanie samoczynnego wyłączenia w instalacjach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 735
14.4.1 Badanie samoczynnego wyłączenia zwarcia w instalacjach z zabezpieczeniami zwarciowymi bez wyłączników różnicowoprądowych . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 735
14.5 Ogólne warunki wykonywania badań instalacji z wyłącznikami różnicowoprądowymi . .737
14.6 Pomiar prądów upływowych w instalacji elektrycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 741
14.7 Pomiar rezystancji podłogi i ścian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 741
14.8 Spadek napięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 742
14.9 Pomiar rezystancji uziemienia i rezystywności gruntu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 743
14.10 Badania zespołów prądotwórczych (ZP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 746
14.11 Wykonywanie pomiarów eksploatacyjnych dla transformatorów elektroenergetycznych . . . . . . . . . . . . . . . 752
14.12 Pomiary eksploatacyjne baterii kondensatorów statycznych w układach kompensacji mocy biernej o napięciu znamionowym do 1 kV . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 756
14.13 Pomiary eksploatacyjne urządzeń napędowych o napięciu znamionowym do 1 kV . 758
14.14 Badanie ochrony przeciwporażeniowej przez samoczynne wyłączenie zasilania w obwodach zasilanych przez UPS . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 759
14.15 Badanie i pomiary baterii akumulatorów . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 762
LITERATURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 765
ZAŁĄCZNIKI. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 773
Załącznik 1 Tabele doboru kabli i przewodów . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 775
Załącznik 2 Symbole graficzne stosowane w schematach elektrycznych i mapach geodezyjnych (wybrane) . . . 811
Załącznik 3 Tabele rezystancji i reaktancji transformatorów, linii napowietrznych i kabli (wybranych) . . . . . . . . . . 825
Załącznik 4 Przegląd i kontrola instalacji elektrycznych i instalacji (urządzeń) piorunochronnych w budynku . . . 827
Załącznik 5 Ochrona sprzętu i urządzeń elektrycznych przez obudowy. Kodowanie barwami elementów manipulacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 842
Załącznik 6 Wybrane definicje z zakresu elektryki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 845
Załącznik 7 Zasady udzielania świadectw kwalifikacyjnych D i E . . . . . . . . . . . . . . . . . . 854
Załącznik 8 Charakterystyki wybranych aparatów elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 861
Załącznik 9 Prawne aspekty wykonywania pomiarów ochronnych .. . . . . . . . . . . . . . . . . 880
Załącznik 10 Tabele pomocnicze do oceny skuteczności samoczynnego wyłączenia zasilania . . . . . . . . . . . . . . . 890
DODATKI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 895
Dodatek 1 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych oraz ochrona przepięciowa w instalacjach elektrycznych obiektów budowlanych (zagadnienia wybrane) . . . . . . . 897
Dodatek 2 Wzajemne sytuowanie obiektów budowlanych i sieci elektroenergetycznych . . .938
Dodatek 3 Podstawy projektowania ogrzewania elektrycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 979
Dodatek 4 Instalacje elektryczne w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem oraz wentylacja
w pomieszczeniach ładowania akumulatorów .. . . . . . . . . . . . . 1012
Dodatek 5 Pożary w pomieszczeniach i krzywe symulujące pożary . . . . . . . . . . . . . . . 1045
Dodatek 6 Wymagania dotyczące instalowania przeciwpożarowego wyłącznika prądu . . .1057
Dodatek 7 Oświetlenie awaryjne w budynkach oraz wymagania dotyczące zasilania awaryjnego w tunelach komunikacyjnych . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1061
Dodatek 8 Zagrożenie pożarowe oraz porażeniowe pochodzące od ograniczników przepięć (SPD) . . . . . . . . . 1081
Dodatek 9 Zasady projektowania sterowań instalacjami do odprowadzania dymu i ciepła . . . . . . . . . . . . . . . . . 1092
Dodatek 10 Ochrona pożarowa kanałów i tuneli kablowych .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1116
Dodatek 11 Zasilanie pompowni przeciwpożarowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1142
Dodatek 12 Wyłącznik selektywny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1160
Dodatek 13 Obliczanie energii zapotrzebowanej przez oświetlenie wbudowane dla potrzeb charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1176
Dodatek 14 Zasady opracowywania instrukcji techniczno-ruchowej dla rozdzielnic SN i WN . . . . . . . . . . . . . . . . 1186
Dodatek 15 Przykłady specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych – płyta CD
