Małgorzata Gwadera

Polskie księgozbiory pedagogiczne w woj. śląskim w latach 1[zasłonięte]922-19

Katowice 2005
162 s., 24 cm
stan dobry

Spis treści
Wykaz skrótów................................ 5
Wprowadzenie................................ 7
Rozdział I
Organizacja bibliotek zakładów kształcenia nauczycieli........... 12
Rozdział II
Czytelnictwo w zakładach kształcenia nauczycieli............... 46
Rozdział III
Funkcje dydaktyczno-edukacyjne księgozbiorów seminaryjnych....... 63
Rozdział IV
Funkcje kulturotwórcze — wychowawcze i naukowe księgozbiorów semina­ryjnych .................................. 78
Rozdział V
Biblioteka Instytutu Pedagogicznego w Katowicach............. 117
Zakończenie................................... 135
Bibliografia................................... 138
Aneks.................................... 145
Summary.................................... 157
Zusammenfassung............................... 159
Spis tabel.................................... 161

Wprowadzenie
Biblioteki pedagogiczne od początków swojego istnienia wchodziły w skład systemu oświatowego, powstawały na potrzeby tego syste­mu, stąd ich podstawowe zadania wyznaczała polityka oświatowa. Po­jęcie księgozbiorów pedagogicznych, przywołane w tytule pracy, od­nosi się do bibliotek powstających w zakładach kształcenia nauczy­cieli - seminariach nauczycielskich, a następnie w liceach pedagogi­cznych, oraz do biblioteki naukowej Instytutu Pedagogicznego w Ka­towicach.
Zasięg chronologiczny rozprawy obejmuje lata 1922—1939, czyli okres istnienia autonomicznej jednostki administracyjnej, jaką było województwo śląskie1. Jedynie w przypadku seminariów cieszyńskich, działających początkowo w odmiennych warunkach historycznych, okres ten uzupełniają dane z lat 1[zasłonięte]919-19.
Państwowe seminaria nauczycielskie województwa śląskiego moż­na pogrupować w następujący sposób:
1. Zakłady funkcjonujące przed 1922 r. jako placówki polskie:
a) seminarium męskie w Bobrku przy Cieszynie,
b) seminarium żeńskie w Cieszynie.
2. Zakłady utworzone po lub w 1922 r.: a) jako zupełnie nowe seminaria:
- seminarium żeńskie w Mysłowicach,
- seminarium męskie w Pszczynie,
- seminarium żeńskie w Nowej Wsi;
b) jako placówki polskie przejmujące bazę materialną dawnych niemieckich zakładów kształcenia nauczycieli:
- seminarium męskie w Mysłowicach,
- seminarium męskie w Tarnowskich Górach.
Oprócz państwowych zakładów kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim istniały prywatne seminaria nauczycielskie. W wojewódz­twie śląskim działały już tylko dwa: Katolickie Prywatne Seminarium żeńskie Sióstr de Notre Dame w Bielsku oraz Prywatne Seminarium Ewangelickie męskie również w Bielsku. Oba zakłady były niemiec­kie, powstały w czasach austriackich. Funkcjonując w województwie śląskim, dostosowały się do wymagań polskich.
Pozycja seminarium nauczycielskiego w hierarchii szkół średnich nie była ustalona. Zakłady te nie miały statusu szkół wyższych, a ich absolwenci nie mieli prawa wstępu na wyższe uczelnie. Zaliczano je do grupy szkół zawodowych, średnich lub też wyłączano jako odrębną kategorię.
W wyniku ustawy o zmianie ustroju szkolnego z 11 marca 1932 r. seminaria nauczycielskie zostały zlikwidowane, a ich miejsce zaję­ły licea pedagogiczne - zakłady kształcenia nauczycieli typu śred­niego.
Ostatnie seminaria zakończyły pracę w roku szkolnym 1936/1937. Do roku 1938/1939 funkcjonowały na obszarze Górnego Śląska i Ślą­ska Cieszyńskiego 3 licea pedagogiczne, utworzone w miejsce semi­nariów: Państwowe Liceum Pedagogiczne w Cieszynie, Państwowe Liceum Pedagogiczne w Pszczynie i Państwowe Liceum Pedagogiczne w Tarnowskich Górach. Ponadto od roku 1928 działało w Katowicach Państwowe Pedagogium4. Pedagogia były zakładami kształcenia nauczycieli szkół powszechnych opierającymi się na szkole średniej. Na­uka w pedagogiach trwała 2 lata i miały one status szkół półwyższych. Państwowe Pedagogium w Katowicach powstało z inicjatywy Insty­tutu Pedagogicznego w Katowicach i ściśle z nim współpracowało.
Zakłady kształcenia nauczycieli jako jedne z pierwszych polskich instytucji oświatowych na Śląsku spełniały istotne funkcje kultural­ne i naukowe nie tylko w środowiskach lokalnych, gromadząc bogate księgozbiory. Instytut Pedagogiczny utworzony w 1928 r. był uczelnią o charakterze szkoły wyższej, prowadzącą działalność dydaktyczną, naukową i wydawniczą. Biblioteka Instytutu spełniała zadania cen­tralnej biblioteki pedagogicznej województwa śląskiego.
W 1966 r. Helena Falkowska pisała: „Interesującą, ale mało zba­daną dziedzinę polskiego bibliotekarstwa szkolnego w okresie między­wojennym stanowią biblioteki średnich zakładów kształcenia nauczy­cieli"5. Stwierdzenie to pozostaje w dalszym ciągu aktualne. Również w odniesieniu do Śląska zagadnienie polskich bibliotek pedagogicznych okresu międzywojennego nie doczekało się odrębnego opracowania, a wiedza dotychczasowa jest bardzo fragmentaryczna.
Rozprawa ma charakter problemowy i obejmuje zagadnienia:
- struktury organizacyjnej, stanu liczbowego i jakościowego księgo­zbiorów, procesów jego gromadzenia, opracowania i udostępniania,
- programowania i kształtowania się czytelnictwa,
- roli księgozbiorów w procesie dydaktycznym,
- funkcji wychowawczych i naukowych księgozbiorów,
- współpracy bibliotek i procesu kształtowania się sieci księgozbiorów pedagogicznych oraz zaczątków systemu informacji pedagogicznej.
Podstawowym problemem badawczym jest pytanie o funkcje spo­łeczne i kulturotwórcze, jakie księgozbiory pedagogiczne pełniły w społeczności regionalnej i ogólnopolskiej. Funkcje społeczne defi­niowane są przez wiele zjawisk obejmujących zarówno sposób, w jaki dana instytucja zaspokaja potrzeby społeczne, intelektualne, kultu­ralne, polityczne itp. jednostek, grup, warstw i klas społecznych całe­go narodu, jak i skutki wywoływane przez działalność danej instytu­cji i jej absolwentów.


Słowa kluczowe: