|
|
Polska Wycinanka Ludowa
Aleksander Błachowski
Toruń 1986, Twarda Oprawa, Stron 160
Rozmiar: 21 cm x 30 cm
Ze Wstępu
Ostatnie dziesiątki lat ubiegłego stulecia to "złoty wiek" sztuki ludowej w Polsce. Krótko trwał ten wiek, gdyż uwolniona od pańszczyźnianych ciężarów wieś, dążąc do pełnej emancypacji, skupiła uwagę na przyjmowaniu miejskich wzorów cywilizacyjnych. Ten emancypacyjny bodziec zmiany stylu życia spowodował m.in. masową rezygnację z własnej twórczości plastycznej. Ne bez znaczenia dla ukierunkowania tego procesu przemian w kulturze wsi był pogardliwy stosunek mieszkańców miasta do "prymitywnych" wytworów nie kształconych chłopów. Mimo charytatywnej działalności miłośników "rzeczy ludowych" i mecenasów ludowej sztuki, mimo entuzjastycznych wypowiedzi szeregu artystów oraz patriotycznie nastawionych teoretyków i ideologów sztuki narodowej (np. Witkiewicz, Warchałowski), przeciętny inteligent lekce sobie ważył wiejską twórczość plastyczną. Chłop nie chcąc nosić piętna "niższego stanu", pragnął uwolnić się od zewnętrznych oznak "zacofania" i wyrzekał się swojego barwnego stroju, usuwał malowane skrzynie i sprzęty, zaprzestawał samodzielnie zdobić wnętrze chaty itd. Pierwsza wojna światowa dokonała ostatecznej dewastacji tradycyjnej kultury ludowej. Przeorała ludzką świadomość, rzuciła masy do długich wędrówek, zburzyła tradycyjny system wartości. Z bogatej niedawno tradycyjnej plastyki ludowej pozostały tylko okruchy, reliktowe strzępy. I wtedy właśnie czynnikiem hamującym ostateczny jej zanik stało się zainteresowanie miasta.
Ten paradoks niszczącej i pobudzającej zarazem twórczość ludową funkcji miasta, trwa do dziś. A dzieje się tak za sprawą immanentnej, ponadklasowej, ponadczasowej, przemożnej ludzkiej potrzeby przeżywania doznań wyższego rzędu, która w sposób szczególny wywołuje i twórczy i odbiorczy kontakt ze sztuką. Niemałą też rolę w zachowaniu resztek kulturalnych tradycji ludu polskiego odegrała zdeterminowana losami kraju i narodu, podatność na wzruszenie swojskością formy i treści ludowej sztuki.
Wartości tej sztuki, z trudem zdobywające uznanie w ciągu XIX w., wydatnie popularyzowane w okresie międzywojennym, zyskały akceptację szerokich kręgów społecznych w ostatnich latach. Osiągnęliśmy zatem wielki sukces przyswojenia kulturze narodowej ludowych tradycji artystycznych bez klasowych uprzedzeń. Stało się - niestety - w czasie, gdy tradycje te dla samej wsi traciły w dużej mierze znacznie wartości żywej, choć stały się w pewnym stopniu źródłem nie przewidywanych dochodów. Ta nowa, towarowa wartość sztuki ludowej, nie dyskwalifikuje twórczego wysiłku wiejskich artystów. Oczywiście termin - artysta - użyty jest tutaj nie umownie, lec odnosi się do autentycznie utalentowanych, twórczych i ambitnych jednostek stawiających sobie wysokie wymagania i nie poddających się trendowi łatwego zarobkowania na fali koniunktury rynkowej.
Mamy więc dzisiaj sztukę ludową stanowiącą bliższe lub dalsze echo tradycji, tworzącą jednak głownie dla środowisk pozawiejskie. Obecnie wartości artystyczne tej sztuki zależą od tego, na ile współczesny twórca ludowy zna lokalne formy plastyki tradycyjnej, na ile rozumie zależność tworzywa, techniki, barwy od pierwotnego celu użytkowego przedmiotu, a więc na ile opanował dawne zasady rękodzielnicze, normy estetyczne i znajomość ludowego stylu swojego regionu. Forma plastyczna dzieła była bowiem w okresie rozkwitu sztuki ludowej mocno osadzona w całokształcie kultury danego regionu i przez tę kulturę lokalną zdeterminowana.
Rozpad tradycyjnej kultury ludowej pozbawił twórców ludowych naturalnego środowiska. Muszą zatem dawne oceny odbiorców wiejskich stosujących lokalne kryteria wartościowania zastąpić samokontrolą oraz opiniami nowych odbiorców, często nie znających cech stylu regionalnego. W tej sytuacji obronią się przed artystycznym bezdrożem tylko autentyczni nosiciele tradycji, odczuwający z nią związek uczuciowy o sile dominującej na d wszelkimi innymi względami. Na szczęście są jeszcze tacy twórcy i oni to właśnie decydują o kontynuacji, a nawet o odradzaniu się różnych gałęzi i form tradycyjnej plastyki. Oczywiście to odradzanie się dotyczy wytwarzania przedmiotów o cechach estetycznych (stylowych) pochodnych od tradycyjnych, nie oznacza jednak powrotu wsi do użytkowania codziennego rzeczy, które uznała za "staromodne", a więc nie odpowiadające jej kulturalnym lub cywilizacyjnym aspiracjom.
Jedną z dziedzin polskiej sztuki ludowej, której groził całkowity zanik już po pierwszej wojnie światowej, a którą jednak uprawia się jeszcze w kilkunastu regionach, jest papierowa wycinanka. Należy ona do najciekawszych, wyłącznie ludowych dziedzin twórczości plastycznej i cieszy się dużym uznaniem w mieście.
Dotąd poświecono wycinankarstwu tylko jedną obszerną pracę. Napisana w latach 1[zasłonięte]953-19 książka Józefa Grabowskiego szeroko omawia i bogato ilustruje najstarsze formy wycinanek używanych do zdobienia wnętrz wiejskich. Autor świadomie ograniczył się do zabytków, wspominając tylko o współczesnym wycinankarstwie przeznaczonym na użytek miasta. Istnieje więc luka, którą nasza publikacja ma w pewnym stopniu wypełnić. Pragniemy tu ukazać stan zachowania umiejętności wykonywania wycinanek ludowych w Polsce oraz ic poziom artystyczny w latach siedemdziesiątych XX wieku.
Materiał ilustracyjny wybrany został min. spośród 7477 wycinanek wykonanych przez 218 autorów na konkurs zorganizowany przez Muzeum Etnograficzne w Toruniu w 1979 r. Stanowi on więc dobre odzwierciedlenie aktualnego stanu wycinankarstwa ludowego.
Należy tutaj wyjaśnić, że obok ludowego, związanego z artystyczną tradycją określonych regionów etnograficznych, rozwija się u nas od okresu międzywojennego wycinankarstwo amatorskie, m.in. dzięki modzie na wycinanki, a także pod wpływem oddziaływania szkoły włączającej niekiedy wykonywanie wycinanek do programu wychowania plastycznego już od początku lat dwudziestych XX w. Wycinanki amatorskie są zapewne interesującym zjawiskiem kulturowym, ale nie mieszczą się w temacie niniejszej publikacji. Nie będziemy więc tutaj zajmować się nimi.
Spis Treści:
Wstęp
1. Geneza Wycinanki Ludowej w Polsce
2. Źródła Inspiracji Formy Wycinanek
- Archetypy ornamentów i symboli plastycznych
- Kultura materialna wsi
- Przyroda
- Sztuka dekoracyjna epoki
3 Wartości Artystyczne Wycinanki Polskiej
4. Główne Regiony Wycinankarstwa
- Pojęcie regionu i zagadnienia stylu regionalnego wycinanek
- Kurpiowska Puszcza Zielona
- Kurpiowska Puszcza Biała
- Łowickie
- Gąbińskie
- Rawskie
- Opoczyńskie
- Wolborskie
- Sieradzkie
- Kieleckie
- Puszcza Kozienicka
- Kołbielskie
- Powiśle Garwolińskie
- Lubelskie
5. Twórczość Indywidualna i Formy Adaptowane
Przypisy
Spis Ilustracji
Streszczenie w Języku Angielskim
Streszczenie w Języku Niemieckim
Streszczenie w Języku Francuskim
Streszczenie w Języku Rosyjskim
|
|
