Warszawa 2003
280 str., wys. 24 cm
stan dobry


Spis treści
Wstęp..........................................................................................................................7
MAREK BARAŃSKI - Książęta i społeczeństwo wobec zjednoczenia Polski na
przełomie XIII i XIV wieku........................................................................9
ROMAN CZAJA - Miasta i mieszczaństwo na ziemiach polskich na przełomie
XIII/XVw..................................................................................................57
JADWIGA KRZYŻANIAKOWA - Kultura umysłowa w czasach przełomu.
Ośrodki - ludzie - dokonania..................................................................73
ANDRZEJ RADZIMIŃSKI - Kościół w Polsce wokół 1300 r........................................121
ANDRZEJ GRZYBKOWSKI - Architektura polska około 1300 roku............................155
ROMUALD KACZMAREK - Sztuki plastyczne. Rzeźba i rzemiosło artystyczne
(od ok. 1280 do ok. 1320) ......................................................................199
ANTONI BARCIAK - Polityka czeska wobec ziem polskich za panowania
ostatnich Przemyślidów i Jana Luksemburskiego.................................225
JANUSZ TANDECKI - Sąsiedztwo polsko-krzyżackie około 1300 r.........................247
JAN TYSZKIEWICZ - Polskie sąsiedztwo z Litwą i Jaćwieżą na przełomie XIII
i XIV wieku.............................................................................................261

Wstęp
Na przełomie XIII i XIV w. bieg wydarzeń tworzących ramy polityczne starego Królestwa Polskiego wyraźnie przyspieszył. W okresie od początku lat 90. XIII stulecia aż po koniec drugiej dekady następnego wieku zapadały strategiczne decyzje i podejmowane były kolejne zamierzenia i inicjatywy polityczne, które w efekcie miały przesądzić o przyszłości Polski na wiele następnych dziesięcioleci. Ferment ideowy w Wielkopolsce, małopolskie ambicje przewodzenia całej polskiej elicie i śląskie marzenia o koronie stały się nowymi czynnikami mającymi wpływ na sytuację we wszystkich księstwach dzielnicowych. Idea Królestwa Polskiego odżyła z nową siłą. Mimo istniejących granic, partykularnych interesów miejscowych książąt oraz możnowładztwa pilnie strzegącego regionalnych przywilejów nadal istniała pamięć o wspólnym dziedzictwie piastowskim. Pamięć o Królestwie Polskim łączyła się ze wspomnieniem o najświetniejszym okresie dynastii panującej i legendą o złotym wieku państwa. Odwoływanie się do tradycji królewskiej było zarazem wezwaniem do odtworzenia silnego, jednolitego państwa w granicach ustanowionych przez Bolesława Krzywoustego. Majestat dynastii i autorytet władzy książęcej, tak nadwątlone ciągłymi swa-rami i stałą rywalizacją o pierwszeństwo, potrzebowały wzmocnienia i uwiarygodnienia. Przypomnienie czasów, kiedy w państwie Piastów „złoto było tak pospolite u wszystkich jak dziś srebro, srebro zaś było tanie jak słoma", by użyć porównania Gallowego, stało się w końcu XIII w. punktem odniesienia w działalności politycznej. Rywalizacja książąt o pierwszeństwo i przewodzenie innym musiały odtąd wpisywać się w pracę nad odtworzeniem wielkiego królestwa. Ich ambicje i działania musiały iść w parze z dążeniami całej elity starego królestwa, wyglądającego władcy zdolnego udźwignąć ciężar i majestat przywództwa w skali całej Polski.
W tym samym okresie na sytuację polityczną istotny wpływ zaczęły mieć miasta Ich znaczenie gospodarcze, rozwijający się handel i sieć powiązań ekonomicznych musiały być brane pod uwagę przy realizacji każdego planu politycznego. Zamożny patrycjat miejski miał własne ambicje i duże możliwości wpływania na rozwój wydarzeń. Miasto tworzyło własną przestrzeń kulturową, z własnym prawem, odmiennymi zwyczajami i zwartą zabudową w obrębie obwałowań miejskich i ściśle wyznaczonych granic. Silnie oddziaływało to na model stosunków społecznych na ziemiach polskich, jeszcze mocniejszy wpływ miało na wyobraźnię społeczną. Miasto odróżniało się bowiem kształtem zabudowy, szybkim przejmowaniem nowych prądów w sztuce i architekturze, odmiennym stylem życia, własnymi instytucjami władzy samorządowej. Społeczności miejskie szybko zaczęły brać udział w toczącej się grze politycznej i rychło ujawniły swoje własne aspiracje.
Okres około 1300 roku stanowi dobrą okazję do zanalizowania sytuacji społecznej, politycznej i kulturowej w przebiegu procesów długiego trwania. Pochylamy się nad wydarzeniami przełomu wieków, aby zobaczyć stan rzeczy w przededniu odnowienia Królestwa Polskiego. Zebrane w niniejszym tomie szkice starają się uchwycić sytuację w kluczowym momencie politycznych dziejów Polski. Metoda „zatrzymania w biegu", swoistej „stop-klatki", zastosowana w celu lepszego przyjrzenia się sytuacji, może być przydatna do zrozumienia dylematów i zagrożeń, które były udziałem najwybitniejszych statystów tego okresu. Pozwala również lepiej zrozumieć proces umacniania się miast, kształtowania się stanów, formowania się nowej ideologii monarchicznej. Autorzy i redaktor tomu nie mieli ambicji stworzenia kompletnego obrazu ziem polskich w tym momencie dziejowym, ani napisania syntezy wydarzeń historycznych. Mają natomiast nadzieję, że zebrane artykuły pozwolą na dokładniejszą analizę procesów i wydarzeń w okresie niebywałego przyspieszenia procesu historycznego.
Wojciech Fałkowski


Słowa kluczowe: