POLSKA JAGIELLONÓW - Dzieje polityczne KOLANKOWSKI

Ludwik Kolankowski

POLSKA JAGIELLONÓW - Dzieje polityczne

Wydanie trzecie poprawione i uzupełnione

Do druku przygotował ZYGMUNT KOLANKOWSKI

Stan dobry-; str. 306; wymiar: 17/24cm

OFICYNA WARMIŃSKA. OLSZTYN 1991

TREŚĆ

PODSTAWY I RAMY PAŃSTWOWOŚCI POLSKIEJ W OKRESIE JAGIELLOŃSKIM 5

MONARCHIA JAGIEŁŁOWA: Król Władysław Jagiełło (1386—1434). Zarys dziejów Litwy do śmierci Olgierda. Inicjatywa litewska w dziele zjednoczenia z Polską. Jej przyczyny. Forma zjednoczenia: inkorporacja. Rezultat: polsko-litewska Jagiełłowa dziedziczna monarchia. Pierwsze skutki: odzyskanie Rusi halickiej, prace misyjne i cywilizacyj n Polski na Litwie 9

OBRONA JEDNOŚCI PAŃSTWOWEJ: Usiłowania Zakonu i jego sprzymierzeńców rozbicia Jagiełłowej monarchii. Bunt Kiejstutowiczów. Ugoda ostrowska z Witoldem. Mediatyzacja Giedyminowiczów. Walki z Zakonem. Opolczyk. Zygmunt Luksem burski Salin. Worskla 17

POLSKA MOCARSTWEM: Akty wileńsko-radomskie 1401 r. Rewizja stosunku do Zakonu. Pokój raciąski. Pochód na Moskwę. Walna rozprawa z Zakonem. Grunwald. Toruń. Lubowla. Horodło — utwierdzenie inkorporacji. Nowa wojna („głodowa”) z Zakonem. Sprawy Polski w Konstancji. Żmudź. Ruś. Wyprawa „odwrotna”. Wyrok wrocławski. Husytyzm. Pokój melneński. Przewagi na Wschodzie 27

ROZBICIE JEDNOŚCI PAŃSTWOWEJ: Jagiełłowy sukcesor. Państwo dziedziczne czy elekcyjne. O królewską dla Litwy koronę. Koniec Witolda. Świdrygiełło. Wojna Korony z Litwą. Wyprawa łucka. Rozejm. Krzyżacy na Kujawach. Obalenie Świdrygiełły. Zygmunt Kiejstutowicz. Wznowienie inkorporacji. Wojna z Zakonem. Rozejm łęczycki. Skon Jagiełły, jego znaczenie dziejowe. Król Władysław III (Warneńczyk) 1434—1444. Rządy Oleśnickiego. Bitwa nad Swiętą. Pokój brzeski z Zakonem. Upadek Świdrygiełły. Skon cesarza Zygmunta. Obwołanie Kazimierza królem czeskim. Konfederacja Spytka z Melsztyna. Śmierć Zygmunta Kiejstutowicza. Kazimierz wielkim księciem Litwy. Król Władysław na Węgrzech. Bankructwo rządów oligarchii polskiej. Warna. Litwa W pierwszych latach Kazimierzowych rządów. Dynastyczna polityka Kazimierza. Kompromis. Kazimierz elekcyjnym królem Polski, dziedzicznym wielkim księciem Litwy (1447—1492). . 45

NABYTKI NA ZACHODZIE: Unia personalna. Konflikt o Wołyń i Podole. Michałuszka. Upadek Oleśnickiego. Walka o przywileje. Wojna o ujścia Wisły. Pośrednicy. Zjazd głogowski. Pokój „wieczny”. Przyłączenie Pomorza. Stosunek państwa do Kościoła. Polska wobec Czech. Władysław Jagiełlończyk królem czeskim. Walki z Maciejem węgierskim. Opór Warmii i Zakonu. Pokój z Maciejem. Ukorzenie się Tungena i Truchsessa. . 73

OBRONA OD WSCHODU I POŁUDNIA: Stosunek Moskwy do Litwy w w. Xv. Traktat z 1480 r. Upadek Wielkiego Nowogrodu. Złota Horda. Koalicja z 1448 r. Sojusz Moskwy z Krymem. Spisek kniaziów. Katastrofa Kijowa 1482 r. Związki Moskwy z Węgrami i Wołoszą. Niebezpieczeństwo tureckie. Upadek Kilu i Białogrodu 1484 r. Pierwsza wyprawa czarnomorska 1485 r. Upadek Tweru. Wielka Horda nad Dnieprem. Jagiellonowie na Węgrzech. Sojusz Habsburgów z Moskwą. Atak Moskwy na litewskie pogranicze.

Rola dziejowa króla Kazimierza 93

PRZEŁOM: Polityczny testament Kazimierza Jagiellończyka. Król Jan Olbracht (1492—1501). Aleksander wielkim księciem Litwy. Olbrachtowe reformy wewnętrzne. Prusy. Wcielenie Płocka. Sejm walny (piotrkowski) 1496 r. Pacyfikacja stosunków litewsko -moskiewskich Antecedencje wspólnej polsko-litewskiej czarnomorskiej wyprawy. Rola Moskwy. Wojna z Węgrami. Suczawa. Koźmin. Skutki klęski. Związek polsko-litewski

z 1499 r. Opór wielkiego mistrza. Skon Olbrachta 111

PIERWSZE STRATY (1500—1514): Wojna z Moskwą 1500 r. Wiedrosza. Przymierze z Plettenbergiem i Szich-Achmatem. Aleksander królem, 1501—1506. Rządy senatu. Utrata Pokucia. Upadek Złotej Hordy. Rozejm z Menglim. Sejm radomski. Kleck. Sgon Aleksandra. Zygmunt I 1506—1548. Wojna z Wasilem 1507 r. Bunt Glińskiego 1508 r. Wojna z Wołoszą 1509 r. Opór Zakonu. Zjazd poznański 1510 r. Nowy wielki mistrz

Albrecht. Reformy skarbu i wojska. Sojusz z Krymem. Nowa wojna z Moskwą 1512 r. Przymierze habsbursko-moskiewskie. Smoleńsk. Orsza 123

WIEDEŃ — MOHACZ: PRYMAT HABSBURGÓW (1515—1537): Odgłosy Smoleńska. Preszburg — Wiedeń. Herberstein w Moskwie. Bona Sforza królową. Sojusz Wasila z Zakonem i Krymem. Sokal. Wojna pruska 1519—l 521. Rozejm z Moskwą. Pochody Daszkowicza na Oczaków. Najazd Perekopców i Turków 1524 r. Obrona potoczna. Albrecht księciem pruskim. Zamieszki w Gdańsku. Spadek mazowiecki. Mohacz 1526. Utrata Czech i Węgier. Polska wobec Ferdynanda i Zapolyi. Petryło na Pokuciu. Obertyn 1531 r. Nowa wojna z Wołoszą. Rokosz lwowski 1537 r 147

O MAJESTAT KRÓLESTWA: Dynastyczna racja stanu. Zabiegi królowej Bony o tron dziedziczny dla Zygmunta Augusta. Elekcja i koronacja Zygmunta Augusta. Gospodarka królowej Bony. Konflikt dworu z możnowładztwem. Rządy świeckich oligarchów i biskupów-humanistów. Nowe prądy. Aspiracje dynastii. Ziemianie — szlachta. Oligarchowie ze szlachtą przeciw dworowi. Rokosz lwowski. Ugruntowanie rzeczypospolitej. . 167

OSTATNIE DZIESIĘCIOLECIE ZYGMUNTA 1: Walki z Wołoszą w r. 1538. Rozejm z Moskwą. Śmierć Zapolyi. Naprężenie stosunków z Habsburgami i Turcją. Śluby krakowskie 1543 r. Zygmunt August wielkim księciem Litwy. Rozejm z sułtanem. Polska

wobec wojny szmalkaldzkiej. Skon Zygmunta I 177

DOMINIUM MARIS BALTICI: Zygmunt August 1548—1572. Jego rządy wileńskie 1544—1548. Małżeństwo z Barbarą Gasztoldową. Konsekwencje polityczne i osobiste. Oparcie się o Habsburgów. Usunięcie Izabeli i Jana Zygmunta Zapolyów z Węgier. Ich pobyt w Polsce i powrót do Siedmiogrodu. Stosunek do Turcji. Wyprawy na Wołoszę. Krym. Koniec Sahib-Gireja. Początki Kozactwa. Chan Dewlet-Girej. Braclaw — Chortyca. O ujścia Dźwiny. Porozumienie z Hohenzollernami. Układ poswolski. Najazd moskiewski. Poddanie się Inflant królowi, ich sekularyzacja — Kurlandia. Car Iwan Groźny. Burza od

wschodu 185

O STRUKTURĘ PAŃSTWA I RZĄD DUSZ: Wpływ objęcia Inflant na zmianę stanowiska króla w wewnętrznych sprawach Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stronnictwo reform politycznych. „Egzekucja praw”. Postulaty reform w Kościele. Sejmy koronne do r. 1562. Różnowierstwo religijne. Delegaci koronni u króla w Wilnie 1562 r. Współpraca króla z obozem reform politycznych. Sejm piotrkowski 1562—1563. Litewskie

związki wojskowe za unią z Koroną 203

305

RZECZPOSPOLITA: Pierwsza wojna północna i walki Litwy z Groźnym. Połock Radoszkowicze Ula. Pomoc Korony. Związek walk moskiewskich z pracami nad

unią. Renuncjacja Jagiellonów. Drugi Statut litewski. Sejm lubelski 1569 r. Wspólna Rzeczpospolita. Program dalszych reform na sejmach 1570—1572. Odżycie antagonizmów religijnych. „Zgoda” sandomierska. Stosunek do Gdańska. Rozejm z Moskwą. Następstwo po Zygmuncie Auguście. Zabiegi Habsburgów. Król i Commendone na sejmie 1572 r. Choroba i śmierć Zygmunta Augusta. Jego profil dziejowy 213

PODSUMOWANIE: SYLWETKA JAGIELLONÓW 227

ŹRÓDŁA I OPRACOWANIA 237

OD WYDAWCY 249

SPIS ILUSTRACJI 261

INDEKS OSÓB I NAZW GEOGRAFICZNYCH 262