Ze wstępu:
Kilka lat temu, w 1992 r., Europa obchodziła uroczyście 500-lecie spotkania Dwóch Światów. Obchody te przyjmowane były z dużą rezerwą i nie chęcią przez kraje Ameryki Łacińskiej. Dla amerykańskich Indian przybycie konkwistadorów łączyło się z totalną eksterminacją ludności i zniszczeniem wysoko rozwiniętych kultur stworzonych przez Azteków i Inków.
Przypomnijmy, kiedy do Ameryki płynęły okręty odkrywców, a później zdobywców - Polska była mocarstwem o znaczeniu europejskim, cieszącym się wielkim uznaniem i autorytetem. Była państwem o wysokiej kulturze duchowej i materialnej, promieniującym na całą Europę swoimi ideałami tolerancji i demokratycznych zasad ustrojowych.
W 300 lat później, w XVIII wieku, kiedy po starych cywilizacjach w Ameryce nie pozostało śladu, Polska także przestała istnieć jako państwo i popadła w niewolę. Przez wiele dziesiątków lat wspólne więc były losy Polski i państw Ameryki walczących o wolność. Długa jest lista nazwisk Polaków, którzy na kontynencie amerykańskim włączyli się do walki o niepodległość, a później wraz z innymi emigrantami budowali nowe życie.
Tylko w ciągu kilkunastu lat, od lat 90. XIX w. do 1914 r., do krajów obu Ameryk wyjechało ponad milion mieszkańców polskiej wsi. Nie trzeba chyba przypominać, że pochodzili oni zazwyczaj z najbiedniejszych regionów kraju. Swoją pracą wkrótce zyskali szacunek i uznanie, przyczyniając się do rozwoju gospodarczego państw swego osiedlenia.
Szczególną rolę w kolonizowaniu terenów dziewiczych w Brazylii odegrali polscy chłopi. Przed 130 laty przybyła tam pierwsza grupa osadników. W ich ślady wkrótce poszli następni. Do Ameryki Łacińskiej nie płynęli jako zdobywcy, lecz spragnieni ziemi, pełni zapału do pracy oraz nadziei na lepsze życie. W starym kraju żyli bowiem w poniżeniu i nędzy.
Ruch ludowy, który powstał u schyłku XIX wieku, jako polityczna reprezentacja wsi, domagał się opieki nad emigrantami i reemigrantami. Stronnictwo Ludowe patronowało działalności, utworzonego w 1908 roku w Galicji, Polskiego Towarzystwa Emigracyjnego.
Emigracja do Ameryki odegrała ważną rolę w przyspieszaniu procesów dojrzewania społecznego przez polskich chłopów. Część emigrantów bowiem wracała do kraju, przywożąc z sobą wiedzę o świecie, wiarę we własne siły. Stawali się zatem promotorami w budzeniu świadomości narodowej. Pozytywnie wpłynęli także na życie gospodarcze wsi i na zmianę położenia chłopów.
Składając szacunek naszym dzielnym rodakom w Brazylii, chcielibyśmy, aby obchody 130. rocznicy przybycia pierwszych osadników na drugą półkulę były powodem większego zainteresowania ich życiem w tym odległym, wielkim i egzotycznym kraju. Tym bardziej iż w 2000 r. przypada 500. rocznica odkrycia Brazylii przez Europejczyków.
Również w 2000 roku, w kwietniu, w Kurytybie będzie obradował kolejny IV Kongres Stowarzyszeń i Organizacji Polskich w Ameryce Łacińskiej. Liczymy na to, iż naszą publikacją, a także wystawą „Chłop polski w Brazylii", przyczynimy się do spopularyzowania problematyki wychodźstwa przed tak doniosłym wydarzeniem.
dr Janusz Gmitruk
dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego
