Pamięci krewniaków,
którzy przebyli szlak z Karwiny
do Kolorado i Kalifornii
R
olacy w Teksasie. Po tych słowach paryski korespondent „CzasuJł postawił w 1858 r. pytajnik. Ale też wówczas była to w prasie krajowej jedna z pierwszych wzmianek o rodakach w Teksasie.
Polacy w Ameryce. Z takim stereotypem kojarzy się i dziś przede wszystkim Polonia w Chicago, przemysłowej Pensylwanii, w Detroit czy Nowym Jorku. Ale Teksas? Pytajnik użyty w tym kontekście przez pol­skiego dziennikarza przed stukilkunastu laty jest wciąż jeszcze tym, do czego daje się sprowadzić reakcja przeciętnego Polaka na wzmiankę
0 Polonii teksaskiej.
Tymczasem ów fragment zamorskiego wychodźstwa z ziem polskich bynajmniej nie zasługuje na to, by znaleźć się poza marginesem naszej wiedzy o Polakach w Stanach chociażby tylko (ale nie tylko!) z uwagi na okoliczność, iż chłopska emigracja ze Śląska do Teksasu w połowie minio­nego stulecia leży u początku owej ogromnej fali wychodźczej, która w następnych dziesięcioleciach porwała setki tysięcy chłopów polskich do obu Ameryk.
Najstarsze osady polskie w Ameryce doczekały się dotychczas dwóch książek — obydwu w języku angielskim. W 1936 r. Edward J. Dwora-czyk wydał swoje dwustustronicowe The First Polish Colonies of America in Texas (dwukrotnie wznawiane w skróconej wersji w latach 1954
1 1966). Ostatnio — w 1971 r. — Jacek Przygoda opublikował również
dwustustronicowej objętości pracę Texas Pioneers From Poland —
A Study in the Ethnic History, jako pierwszy rezultat swoich badań nad
Polonią teksaską. Do czytelnika krajowego wiedza o Polakach w Teksasie
docierała w sposób nader przypadkowy. W obszernym zestawieniu biblio­
graficznym zamieszczonym w niniejszej książce Czytelnik znajdzie —
rozproszone w różnych czasopismach — tytuły całego szeregu pozycji na
ten temat. Kilka zdawkowych nie zawsze ścisłych, informacji zdobyło
sobie walor obiegowy w różnych opracowaniach poświęconych Polonii
w ogóle, a Polonii amerykańskiej w szczególności. Tak np. Stefan Włosz-
czewski w wydanej niedawno książce Polonia amerykańska, noszącej pod­
tytuł Szkice historyczne i socjologiczne, pisze o „osadach ekspolskichM

              Tytuł: 

              Autor: ANDRZEJ BROŻEK

              Wydawnictwo i rok wydania: 
WARSZAWA 1972 WROCŁAW
PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE
1500 + 90 egz.

              Stan: obwoluta =db przytarcia, zadarcia, ubytki brzegow obwoluty

ksiazka -bdb ladnie zachowana

              Oprawa:  twarda w obwolucie

              Ilość stron: 291 str.

              Format: 17x24 cm

              Ilustracje: SPIS ILUSTRACJI
Str.
Opole 1[zasłonięte]849-18. Litografia Ernesta Wilhelma Knippla (1[zasłonięte]811-19). Ze zbiorów
Biblioteki Śląskiej w Katowicach 12
Zaokrętowanie emigrantów do Ameryki w Bremerhaven. J. Pajewskii, Histo­
ria powszechna 1[zasłonięte]871-19, Warszawa 1967, s. 10 14
Emigranci przy posiłku. „Illustrated London News11, 13 IV 1844, za K. Wolski,
American Impressions, tłum. M. M. Coleman, Cheshire 1968, s. 190 . . 15
Ks. Leopold Moczygemba. Ze zbiorów rodziny Vincent Moczygemba w Falls City, Teksas, za M. Starczewską, The Historical Geography of the Oldest Polish Settlement in the United States, New York 1967, s. 7 .... 24
Piotr Kiełbasa. „Tygodnik Ilustrowany11, t. 35, seria 3, t. 3, nr 76, Warszawa
9 VI1877 26
Najstarszy murowany dom w Panna Maria (z 1858 r.). E. J. Dworaczyk, The
First Polish Colonies of America in Teras, San Antonio 1936, s. 22 . . 28
Dokument nadania obywatelstwa USA Szymonowi Jaińcie z Kndeji koło Zę-
bowic (1869). Ze zbiorów rodziny Yanta, Runge, Teksas 44-45
Rodzina śląskiego Teksańczyka Konstantego Janyska w Yorktown (1911). Ze
zbiorów autora 48
Rodzina śląskiego Teksańczyka Franka Kasprzyka (1915). Ze zbiorów autora 49
Zgliszcza domu śląskiego Teksańczyka w Panna Maria, spalonego w okresie
akcji plebiscytowej na rzecz Górnego Śląska (marzec-kwiecień 1920). Ze
zbiorów autora 52
Egzemplarz rezolucji kolportowanej wśród Polonii amerykańskiej przez ks.
Wincentego Rozmusa w związku z akcją plebiscytową na Górnym Śląsku
(1920). Ze zbiorów Biblioteki Śląskiej w Katowicach 53
Wycieczka Związku Harcerstwa Polskiego na pokładzie M/S „Piłsudski11
w porcie nowojorskim (15 VII 1936). Ze zbiorów Krystyny Wnękowej
w Katowicach 60
Delegacja Związku Harcerstwa Polskiego przed pomnikiem A. Lincolna
w Chicago (pierwszy od lewej - Jacek Wnęk, ostatni — Józef Pukowiec).
Ze zbiorów Krystyny Wnękowej w Katowicach 61
Dzwon kościelny przywieziony do Panna Maria przez emigrantów w 1858 r.
E. J. Dworaczyk, The First Polish Colonies of America in Teras, San
Antonio 1936, s. 55 70
Mieszkańcy osady Panna Maria-polscy rozmówcy i informatorzy prof. Rein-
288
holda Olescha w czasie jego badań w Teksasie (1[zasłonięte]963-19). R. Olesch, The - West Slavic Languages in Texas..., w: Texas Studies in Bilingualism wyd
G. G. Gilbert, Berlin 1970 v4
Karta pocztowa z informacjami metrykalnymi dotyczącymi rodziny Szymona
i Józefy Jaińtów wysłana z Zębowic do San Antonio (1898). Ze zbiorów
Rosę Zaiontz Burda, San Antonio 76-77
Krajobraz w Teksasie w połowie XIX w. F. L. Olmsted, A Journey Through
Texas, London — Edinburgh — New York 1857 92
Dom zbudowany w Panna Maria w 1860 r. przez Tomasza Moczygembę.
E. J. Dworaczyk, The First Polisch Colonies of America in Texas, San
Antonio 1936, s. 65 97
„Meksykańska chata17 w Panna Maria, gdzie odprawiano nabożeństwa w la­tach 1[zasłonięte]855-18 — rysunek na podstawie opisu. E. J. Dworaczyk, The First Polish Colonies of America in Texas, San Antonio 1936, s. 8 .... 101
Kościół w Panna Maria z lat 1[zasłonięte]856-18 — rysunek na podstawie opisu. E. J.
Dworaczyk, The First Polish Colonies of America in Texas, San Antonio
1936, s. 13 101
Kościół w Panna Maria z lat 1[zasłonięte]856-18. I. Iwicki, Resurrectionist Studies, The
First One Hundred Years, Rome 1966, s. 32/33 102
Dom zbudowany w Panna Maria w 1865 r. przez Jana Mańkę. E. J. Dwora­
czyk, The First Polish Colonies of America in Texas, San Antonio 1936,
s. 66 107
Dom zbudowany w Panna Maria w 1869 r. przez Henryka Dziuka. E. J. Dwo­
raczyk, The First Polish Colonies of America in Texas, San Antonio 1936,
s. 66 110
Hiszpańska stacja misyjna w południowej Dolnej Kalifornii. Polowa XVIII w. Rysunek Ignacego Tirscha (ur. 1733). Ze zbiorów Biblioteki Uniwersytec­kiej w Pradze. Za Editio Cimelia Bohemica tkalendarz 19J70 . . . 118-119
Es. Leopold Moczygemba. E. J. Dworaczyk, The First Polish Colonies of Ame­
rica in Texas, San Antonio 1936, s. II 121
Śląscy Teksańczycy Frank i Ben Warzechowie z Lindenau koło Yorktown
(1913). Ze zbiorów autora 129
Budynek szkoły w Panna Maria — najstarszej polskiej szkoły w Stanach
Zjednoczonych. E. J. Dworaczyk, The First Polish Colonies of America
in Texas, San Antonio 1936, s. 39 133
Tablica przed kościołem w Kościuszko, Teksas (1960). Fot. Olgierd Budrewicz 145
Przed kościołem w Panna Maria (marzec-kwiecień 1920). Ze zbiorów autora 147
Rodzina śląskiego Teksańczyka Pawła Miki w Panna Maria (1910). Ze zbio-
rów autora lł
Rodzina śląskiego Teksańczyka Franka Yosko w Panna Maria (1909). Ze zbio­
rów autora
Urządzenie do oczyszczania bawełny z 1844 r. Ze zbiorów autora .... 171
Kościół w Panna Maria z historycznym dębem oraz tablicami pamiątkowymi.
Fot. Olgierd Budrewicz 180-181
182
Albina Yosko. Ze zbiorów autora - - - - -
Stacja misyjna San Jose w San Antonio z 1720 r. Ze zbiorów autora . . . 183
Pod historycznym dębem w Panna Maria (1960). Fot. Olgierd Budrewicz . I80
Wieża szybu naftowego na polach osadnika polskiego w odległości 12 mil na
wschód od Panna Maria (1935). Ze zbiorów rodziny Yanta, Runge . . . 188
Panna Maria 1854 - wizja artysty plastyka (1939). Seria Drukarni Narodowej
19 - Ślązacy w Teksasie
Str,
Pictures from the glorious days of the Polish-American Fraternity. Ze
zbiorów autora 193
Nagrobki na cmentarzu w Panna Maria (1969). Fot. Jacek Przygoda . . .196 Wystawa stulecia Teksasu w Dallas (1936). Ze zbiorów Krystyny Wnękowej
w Katowicach 204
Wejście na wystawę stulecia Teksasu w Dallas (1936). Ze zbiorów Krystyny
Wnękowej w Katowicach 205
Delegacja harcerzy polskich w Teksasie w towarzystwie cowboya (1936). Ze
zbiorów Krystyny Wnękowej w Katowicach ......... 206
Jacek Wnęk w Dallas (1936). Ze zbiorów Krystyny Wnękowej w Katowicach 206 Krajobraz Teksasu z drogowskazem do Panna Maria (1960), Fot. Olgierd
Budrewicz 211
Jeden z pierwszych traktorów na farmach polskich w Teksasie. Farma Johna
Yanty, około 1937 r. Ze zbiorów rodziny Yanta, Runge 213
Dom Johna Twohiga w Panna Maria z połowy XIX w. Obecnie sklep Feliksa
Snogi i urząd pocztowy (1969). Fot. Jacek Przygoda 214-215
Odcisk stempla pocztowego z Panna Maria. Ze zbiorów autora 215
Karykaturalna mapa Teksasu. Pocztówka ze zbiorów autora 219
Krajobraz w Teksasie z dogowskazem do Częstochowy (1960). Fot. Olgierd
Budrewicz . 221
Najstarszy murowany budynek polski na ziemi Waszyngtona. Fot. Olgierd
Budrewicz 222
Rodzina Moczygembów w Panna Maria (1960). Fot. Olgierd Budrewicz . . . 224 Jadwigowo - St. Hedwig, Teksas (1960). Fot. Olgierd Budrewicz .... 229 Kaktusy (Optunia vulgaris) wzdłuż granicy rancho w okolicy Panna Maria
(1[zasłonięte]963-19). R. Olesch, The West Slavic Languages in Texas..., w: Texas
Studies in Bilingualism, wyd. G. G. Gilbert, Berlin 1970 240
Rancho w okolicy Panna Maria z charakterystyczną skrzynką na listy
(1[zasłonięte]963-19). R. Olesch, The West Slavic Languages in Texas..., w: Texas
Studies in Bilingualism, wyd G. G. Gilber, Berlin 1970 242
Gospoda K. T. Moczygembów w Falls City (1966), M. Starczewska, The His-
torical Geography oj the Oldest Polish Settlement in the United States,
New York 1967, s. 28 245
Młyn elektryczny Feliksa Miki w Panna Maria (1968). Fot. Jacek Przygoda 246 Tablica z informacjami o początkach osady Panna Maria. Ze zbiorów autora 250 Budynek lokalnego muzeum w Panna Maria (1969). Fot. Jacek Przygoda . . 252
Ponadto
Na wyklejkach list Jana Moczygemby z Panna Maria do rodziców w Płużnicy (18 V 1855). Ze zbiorów Archiwum Państwowego Miasta Wrocławia i Wo­jewództwa Wrocławskiego we Wrocławiu
Na wklejce mapy: Centrum najstarszego osadnictwa polskiego w rejonie San Antonio — Tereny osadnictwa polskiego w Teksasie.

              Spis treści: 
r
TREŚĆ
Str.
Wstęp 5
Część pierwsza g
I. Ze Śląska do Ameryki 11
II. Okres pionierski 23
Stabilizacja — trwanie w polskości .......... 39
Spojrzenia z dalszych perspektyw . 63
Część druga 79
I. listy z Teksasu do Płużnicy z 1855 roku 81
II. Relacja o pionierach górnośląskich w Teksasie w oparciu o informacje
złożone korespondentowi „Czasu55 w Paryżu przez ks. Leopolda Mo-
czygembę 87
Z korespondencji teksaskich do „Zwiastuna Górnośląskiego11 ... 91
Fragment pamiętników Adolfa Bakanowskiego - proboszcza w osa­
dzie Panna Maria w latach 1866-[zasłonięte] 18700
V. Opis najstarszej osady polskiej w Teksasie i jej okolic z 1895 r. . . 117
VI. Impresje Emily Greene Balch z pobytu w Panna Maria w 1906 r. 125
VII. Pobyt Wincentego Lutosławskiego w Panna Maria i okolicy w grud­
niu 1907 r 127
VIII. Relacje Stefana Nesterowicza w najstarszych osadach polskich w Te­
ksasie w początkach naszego stulecia 137
IX. Raport Sekretarza Konsulatu Generalnego RP w Nowym Jorku Leona
Orłowskiego z maja 1920 r 155
X. Relacja Franciszka Niklewicza z najstarszych kolonii polskich w Te­
ksasie z marca 1926 r 177
XI. Opis uroczystości siedemdziesaęciopięciolecia osadnictwa polskiego
w Teksasie 179
XII. Z pokłosia podróży naukowych Bolesława Rosińskiego do Teksasu
w 1929 i 1930 r 183
Fragment opisu pobytu Konsula Generalnego RP w Chicago na tere­
nie najstarszych osiedli polskich w Teksasie w kwietniu 1930 r. . . 190
Spotkanie Jacka Wnęka z mieszkańcami kolonii polskich w Teksasie
w 1936 r 203
291
XV. Fragmenty relacji Stanisława A. Ićka z pobytu w Panna Maria i oko­
licy w 1936 r 209
XVI. Reportaż Olgierda Budrewicza z najstarszych osad polskich w Teksasie 218
XVII. Melchior Wańkowicz w okolicy Panny Marii 24 XII 1960 r. 228
XVIII. Charakterystyka językowa polszczyzny mieszkańców najstarszych
osiedli górnośląskich w Teksasie z początków lat sześćdziesiątych 232 XIX. Obserwacje profesora Reinholda Olescha nad dwujęzycznością miesz­kańców najstarszych osad polskich w Teksasie poczynione w latach
1963 i 1964 238
XX. Charakterystyka osad polonijnych w Teksasie w referacie Marii Star-
czewskiej na kongresie millenijnym naukowców amerykańskich pol­
skiego pochodzenia w listopadzie 1966 r 244
XXI. Korespondent „Trybuny Ludu15 Maksymilian Berezowski w najstar­
szym polskim osiedlu w USA 248
Aneksy
I. Statystyka 255
II. Bibliografia i 259
Skorowidz miejscowości 265
Skorowidz nazwisk 269
Summary 276
Zusammenfassung 280
Pie3K)Me 284
Spis ilustracji 288



Strona o mnie

Moje aukcje (książki o zbliżonej tematyce. Kliknij.)

Uwaga! Na zdjęciach wokół liter możliwe charakterystyczne zniekształcenia - wynikają z konieczności kompresji zdjęć. W rzeczywistości zniekształcenia nie występują. Możliwe też błędy w opisie - z powodu niedoskonałości odczytu OCR, za co przepraszam.