WSTĘP



Przedmiotem pracy jest próba przedstawienia polityki prowadzonej przez polskie władze oświatowe w odniesieniu do szkolnictwa niemieckiego w Polsce w latach 1918 - 1939.
Sprawa mniejszości narodowych w Polsce w okresie międzywojennym, a zwłaszcza polityki szkolnej, stanowiła jeden z trudniejszych problemów życia społeczno-politycznego kraju. Bowiem ponad 1/3 ogółu ludności w ówczesnej Polsce stanowiły mniejszości narodowe. .
Polityka narodowościowa byfa zróżnicowana w stosunku nie tylko do poszczególnych grup narodowościowych, ale nawet była uzależniona od terenu ich zasiedlenia. Sprawy mniejszości narodowych regulował tzw. Mały traktat (o ochronie mniejszości narodowych). Na Górnym Śląsku obowiązywało obustronne porozumienie polsko-niemieckie, tzw. Konwencja genewska zawarta 15 maja 1922 r. na okres 15 lat. Później, 5 XI 1937 r. zawarto tzw. Deklarację polsko-niemiecką.'W pozostałych częściach kraju szkolnictwo niemieckie funkcjonowało na mocy dekretu z dnia 7 II 1919 r. oraz Konstytucji RP z 1921 r.
Ludność niemiecka mieszkała głównie na Pomorzu, w Wielkopolsce, na Śląsku, w Łodzi, Małopotsce, na Wołyniu oraz w niewielkich skupiskach w pozostałych częściach kraju *.
Praca ta w pewnym stopniu wypełni lukę istniejącą w literaturze polskiej dotyczącej szkolnictwa niemieckiego w naszym kraju. Zostaną bowiem w niej omówione wszystkie szczeble i formy organizacyjne szkolnictwa, jak też jego aspekty polityczne i pedagogiczne.
Treść pracy została zawarta w pięciu rozdziałach. Rozdział I przedstawia stan, rozmieszczenie, sytuację prawną i gospodarczą oraz życie polityczne i kulturalne tej grupy ludności. Rozdział II, Polityka oświatowa niemiecka i polska w zakresie szkolnictwa mniejszościowego, prezentuje niemieckie dążenia oświatowe oraz politykę polskich władz centralnych i terenowych wobec poczynań niemieckich. Rozdział III omawia niemieckie szkolnictwo powszechne. Rozdział IV, Działalność polityczno-oświatowa nauczycieli niemieckich, prezentuje m. in. kształcenie nauczycieli oraz tajne nauczanie. Rozdział V poświęcony jest szkolnictwu ponadpodsta-wowemu.
I wreszcie aneksy ilustrują funkcjonowanie szkolnictwa niemieckiego w Polsce w oparciu o oryginalne dokumenty. Sprawa budowy niemieckiej szkoły w Wolsztynie mimo poważnego sprzeciwu opinii publicznej, którą poparły liczne organizacje społeczne, została przez władze administracyjne rozstrzygnięta na korzyść 'Niemców.
Przyjęte cezury czasowe mają charakter umowny. Lata 1918 -- 1932 stanowią okres od odzyskania niepodległości Polski do wprowadzenia ustawy o ustroju szkolnictwa i o prywatnych szkołach oraz zakładach naukowych i wychowawczych. Lata 1933 -1939 to okres, w którym wyraźnie się zaznaczył nowy kurs polityki niemieckiej w związku z przewrotem hitlerowskim w Niemczech, mający swe odzwierciedlenie w życiu mniejszości niemieckiej w Polsce.
Przy opracowaniu pracy autor korzystał z następujących źródeł: archiwaliów, roczników statystycznych, stenogramów z posiedzeń sejmu, aktów prawnych i zarządzeń władz centralnych i terenowych, programów nauczania, sprawozdań szkół i władz oświatowych, prasy codziennej i wreszcie z literatury przedmiotu krajowej i zagranicznej dostępnej w kraju.
Materiały źródłowe zgromadzone są w Archiwum Akt Nowych w Warszawie, obejmujące zespoły akt: Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Delegacji RP przy Lidze Narodów, Prezydium Rządu, Archiwum Ignacego Pade-rewskiego.
W Archiwum Polskiej Akademii Nauk materiały o szkolnic-
twie mniejszości narodowych w Polsce zawierają zespoły: Ludwika Ręgorowicza i Ludwika Eckerta.
Cenny materiał źródłowy znajduje się w Centralnym Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, zwłaszcza w zespołach akt b. urzędów wojewódzkich, Oddziału II Sztabu Głównego — Referat Niemiecki oraz samodzielnych referatów informacyjnych dowództw okręgów korpusów.
Ponadto cenne materiały znajdują się w wojewódzkich archiwach państwowych w Bydgoszczy, Poznaniu, Łodzi i w Katowicach.
Archiwa tych placówek zawierają bardzo wartościowy materiał, ale nie zawsze jest on wyodrębniony pod hasłem szkolnictwo mniejszości narodowych, co zmusza poszukiwacza do długotrwałej i żmudnej kwerendy. W czasie ostatniej wojny światowej wiele wartościowych dokumentów zostało zniszczonych, niemniej nawet z tych ocalałych można wyciągnąć właściwe wnioski. To częściowo usprawiedliwia autora z nieprzeprowadzenia kwerendy archiwalnej za granicą.
Literatura przedmiotu z okresu międzywojennego wymagała konfrontacji z dokumentami źródłowymi. Autorzy bowiem tych publikacji mieli wówczas dostęp jedynie do dokumentów jawnych dotyczących szkolnictwa mniejszościowego. Natomiast niedostępne dla nich były akta tajne. Mimo to wiele publikacji stanowi dzisiaj cenny materiał ilustrujący wydarzenia minionego okresu. Na przykład praca Jana Suchowiaka przedstawia stan szkolnictwa niemieckiego w Poznańskiem i na Pomorzu w latach dwudziestych2. Dokumentuje ona także bezpodstawność zarzutów Paula Dobbermanna, ówczesnego kierownika Wydziału Szkolnego Zjednoczenia Niemieckiego,- wobec szkolnictwa niemieckiego w Polsce. Inny autor, Mieczysław Jabczyński, w swej publikacji stwierdził, iż liczba szkół i nauczycieli niemieckich była zbyt duża w stosunku do potrzeb ludności niemieckiej w Okręgu Szkolnym Poznańskim. A Jan Szwem in w swojej publikacji dowodził, że spadek liczby szkół niemieckich na Pomorzu spowodowany był zmniejszeniem się liczby uczniów w szkołach pomorskich.
Spośród artykułów i rozpraw tego okresu na szczególną uwa-
gę zasługują prace Zygmunta Stolińskiego oraz Jana Kor-neckiego. Publikacje tych autorów zawierają dane liczbowe oraz komentarz autorski o funkcjonowaniu szkolnictwa niemieckiego w Polsce. W ostatnich latach, tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej, ukazały się dwie dalsze prace z tej problematyki, tj. Eustachego Noszczyńskiego i Józefa Winiewi-c z a. Pierwsza omawia działalność polską i niemiecką w zakresie szkolnictwa na obszarze Śląska, natomiast druga podsumowuje działalność- polityczną mniejszości niemieckiej w Polsce w latach 1919 - 1939. W publikacji J. Winiewicza problem szkolnictwa niemieckiego został uwzględniony w niewielkim zakresie, niemniej przytoczone zostały istotne fakty i dane liczbowe, Ze strony niemieckiej między innymi wypowiadali się Paul Dobbermann, Hans Kochnert, Rudolf Wiesner3. Ponadto Viktor Kau-der omawiając życie mniejszości niemieckiej w Polsce, poruszał również sprawy szkolnictwa,
Okres okupacji niemieckiej uniemożliwił Polakom wypowie -danie się na temat życia mniejszości niemieckiej przed, wojną w Polsce. Natomiast Niemcy publikowali wspomnienia z życia Niemców w 'naszym kraju. Na przykład Otto Schonbeck w pracy pt. Dennoch (Bydgoszcz 1940) przedstawił jednostronnie ¦kwestię szkolnictwa i nauczycieli niemieckich w Polsce w okresie międzywojennym.
Po zakończeniu działań wojennych, w zmienionych warunkach politycznych, ponownie przystąpiono do omawiania problematyki mniejszości niemieckiej w Polsce w latach 1919 - 1939. Z historyków zachodnioniemieckich wypowiadali się na ten temat między innymi: Otto He ik e, Richard B r e y er, Teodor Bier-schenk, Peter N a z a r s k i i inni. Publikacje wymienionych autorów utrzymane są w stylu lat przedwojennych, prezentując żale i pretensje za rzekomo wyrządzone krzywdy Niemcom w Polsce.
Problematykę niemiecką podjęło wielu autorów w Polsce Ludowej, np. Jerzy Krasuski, Marian W o j c i e c h o w s k i, Gerard Labuda, Restytut S t a n i e w i c z, Stanisław Potocki, Seweryn O s i ń s k i, Karol Griinberg, Tadeusz K owa lak.
Mirosław Cygański, Alfred Kucner, Henryk Kopczyk
i inni.
Poza artykułami przyczynkowymi o szkolnictwie niemieckim w Polsce w okresie międzywojennym ukazały się także prace monograficzne, a mianowicie: Ludwik Ręgorowicz: Wykonanie Pol-sko-Niemieckie] Konwencji zawartej w Genewie 15 maja 1922 roku w zakresie szkolnictwa, Katowice 1'9'61 (puitolikacja ta omawia wykonanie umowy zawartej przez stronę polską); Stanisław Mauersberg: Szkolnictwo powszechne dla mniejszości narodowych w Polsce w latach 1918 - 1939, Ossolineami I:9i68 (prezentuje szkolnictwo podstawowe i prywatne funkcjonujące w Polsce w okresie międzywojennym); Tomasz Falęcki: Niemieckie szkolnictwo mniejszościowe na Górnym Śląsku w latach 1[zasłonięte]922-19, PWN, Kraków 1970 (omawia szkolnictwo niemieckie na terenie śląskim). Wymienione wyżej prace monograficzne nie wyczerpują całkowicie problematyki niemieckiego szkolnictwa w Polsce w okresie międzywojennym, częściowo, jak już wspominaliśmy, lukę tę uzupełnia niniejsza praca.
Autor czuje się w miłym obowiązku złożyć w tym miejscu podziękowanie recenzentom konspektu tej pracy: prof. dr hab. Józefowi Miąso, prof. dr hab. Jerzemu Maternićkiemu oraz recenzentom pierwszej jej wersji: prof. dr hab. Jerzemu Maternićkiemu i prof. dr hab. Klemensowi Trzebiatowskiemu za wnikliwe uwagi, cenne wskazówki, okazaną życzliwość i pomoc.



SPIS TREŚCI



Wstęp
Rozdział pierwszy. Uwagi ogólnie o problematyce mniejszości niemieckiej w Polsce............11
Stan, rozmieszczenie, sytuacja prawna i gospodarcza, życie polityczne i kulturalne mniejszości niemieckiej w Polsce.
Rozdział drugi. Polityka oświatowa niemiecka i polska w zakresie
szkolnictwa mniejszościowego ¦.......53
Dążenia oświatowe mniejszości niemieckiej i jej organizacji politycznych, społeczno-kulturalnych krajowych i zagranicznych. Polityka wtadz polskich centralnych i terenowych wobec mniejszości niemieckiej ze szczególnym uwzględnieniem spraw oświaty i szkolnictwa.
Rozdział trzeci. Szkolnictwo niemieckie w Polsce w latach 1918 - 1939 172
Niemieckie szkolnictwo powszechne w Polsce: publiczne i prywatne, stan liczebny, rozmieszczenie, oblicze ideowo-wychowawcze, programy i podręczniki nauczania. Przedszkola.
Rozdział czwarty. Działalność polityczno-oświatowa nauczycieli niemieckich .............227
Rekrutacja nauczycieli do niemieckich szkół powszechnych, ich postawa polityczna i przygotowanie zawodowe. Zakłady kształcenia nauczycieli do niemieckich szkół powszechnych, półjawne i tajne nauczanie. Niemieckie organizacje nauczycielskie na ziemiach polskich.
Rozdział piąty. Niemieckie szkolnictwo ponadpodstawowe . . . 282
Niemieckie szkolnictwo średnie (państwowe i prywatne), stan liczebny, rozmieszczenie, kierunek i de owo-wychowawczy, postawa nauczycieli, programy i podręczniki nauczania, organizacje młodzieżowe działające w szkołach. Niemieckie szkolnictwo zawodowe, jego stan liczebny i rozmieszczenie.
Zakończenie.............319
Aneksy .... ^^. -"TTn;......32^
Bibliografia .... *><¦ '¦'*(#.}......423



WIELKOŚĆ 20X14CM,MIĘKKA OKŁADKA,LICZY 437 STRON.

STAN:OKŁADKA DB,NIEWAŻNE PIECZĄTKI,POZA TYM STAN W ŚRODKU BDB-/DB+ .

KOSZT WYSYŁKI WYNOSI 10 ZŁ - PŁATNE PRZELEWEM / KOSZT ZRYCZAŁTOWANY NA TERENIE POLSKI,BEZ WZGLĘDU NA WAGĘ,ROZMIAR I ILOŚĆ KSIĄŻEK - PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA.W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ / .

WYDAWNICTWO PWN WARSZAWA 1978,NAKŁAD 870 EGZ.!!!

INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.

PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"

NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!

ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE

ZOBACZ STRONĘ O MNIE