Polesie w polityce rządów II RP

Białystok 2009
264 s., 24 cm
stan dobry

Spis treści
Słowo wstępne ....................................................5
Polesie w polityce państwa polskiego ..................................7
Dokumenty..................................................... 21
Nr 1. 1923 II 28, Brześć nad Bugiem. - Program wojewody poleskiego Stanisława Downarowicza o zadaniach i pracach państwowych na Polesiu skierowany do Wydziału Narodowościowego Mini­sterstwa Spraw Wewnętrznych............................................23
Nr 2. 1930 I 20, Drohiczyn. - Streszczenie przemówienia wojewody poleskiego Jana Krahelskiego na zjeździe starostów w Drohiczynie....................................... 37
Nr 3. 1930 III 16, Prużana. - Przemówienie starosty powiatowego na zebraniu przedstawicieli władz i urzędów niezespolonych w Prużanie..................................40
Nr 4. 1930 VIII 22, Brześć nad Bugiem. - Pismo wojewody poleskiego Jana Krahelskiego do sta­rostów powiatowych w sprawie prowadzenia polityki narodowościowej na Polesiu.........45
Nr 5. 1931 II 20, [Brześć nad Bugiem], - Wytyczne wojewody poleskiego Jana Krahelskiego skie­rowane do starostów powiatowych w sprawie wdrażania polityki państwowej w województwie pole­skim.............................................................47
Nr 6. 1932 III 11, Brześć nad Bugiem. - Referat wojewody poleskiego Jana Krahelskiego w spra­wie obrządku wschodnio-słowiańskiego......................................55
Nr 7. 1933 IV 27, Brześć nad Bugiem. - Referat sporządzony przez Wydział Bezpieczeństwa Urzę­du Wojewódzkiego Poleskiego o ruchu i wpływach rosyjskich na Polesiu................67
Nr 8. 1933 V 16, Brześć nad Bugiem. - Zarządzenie wojewody poleskiego Wacława Kostka-Biernackiego o stosowaniu języka polskiego w aktach metrykalnych ludności prawosławnej......98
Nr 9. 1933 X 11, Brześć nad Bugiem. - Raport wojewody poleskiego Wacława Kostka-Biernackiego do ministra spraw wewnętrznych o sieci konfidentów oraz podejmowanych działaniach prewen­cyjnych i walce z ruchem wywrotowym w województwie poleskim...................100
Nr 10. [1933] - Rozwój białoruskiego ruchu narodowościowego na Polesiu............105
Nr 11. 1934 I 29, Brześć nad Bugiem. - Raport sporządzony przez Wydział Bezpieczeństwa Urzę­du Wojewódzkiego Poleskiego o rozwoju ukraińskiego ruchu narodowościowego na Polesiu w la­tach 1[zasłonięte]918-19.....................................................125
Nr 12 1934 XlI 14, Brześć nad Bugiem. - Pismo sporządzone w Wydziale Społeczno-Politycznym Urzędu Wojewódzkiego Poleskiego z wytycznymi postępowania z byłymi ochotnikami Armii Pol-
skiej z Polesia.........
.. 158
Nr 13. 1935 V 23, Brześć nad Bugiem. - Decyzja wojewody poleskiego Wacława Kostka-Biernackiego wydana w sprawie zatwierdzenia projektu budowy kościoła wschodnio-bizantyjskiego w Zarze-
czu. .
159
Nr 14. 1936 X 22, Brześć nad Bugiem. - Wniosek Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IX do ministra spraw wojskowych o przeprowadzenie kolonizacji polskiej na Kresach Wschodnich.......162
Nr 15. 1937 II 15, Brześć nad Bugiem. - Sprawozdanie Dowództwa Okręgu Korpusu Nr EX o efek­tach polskiej polityki narodowościowej na Kresach Wschodnich oraz propozycje działań, które na­leży podjąć w celu wzmocnienia polskości tych ziem............................165
Nr 16. 1937 IX 18, Brześć nad Bugiem. - Meldunek wojewody poleskiego Wacława Kostka-Bier-nackiego o działalności metropolity Dionizego utrudniającej prowadzenie akcji polonizacyjnej oraz prośba o udzielenie pełnomocnictwa umożliwiającego usuwanie księży prawosławnych z zajmowanych przez nich stanowisk................................... 173
Nr 17. 1937 X 13, Brześć nad Bugiem. - Rozporządzenie wojewody poleskiego Wacława Kostka-Biernackiego o stosowaniu języka polskiego lub miejscowej gwary w wystąpieniach publicznych księży prawosławnych.................................................175
Nr 18. 1937 Xl 24, Warszawa. - Odpowiedź ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego na pismo wojewody poleskiego Wacława Kostka-Biernackiego w sprawie języka nieliturgicznego w Kościele prawosławnym..............................................177
Nr 19. 1937 XI 29, Brześć nad Bugiem. - Meldunek wojewody poleskiego Wacława Kostka-Bier­nackiego złożony ministrowi wyznań religijnych i oświecenia publicznego o akcji polonizacyjnej pro­wadzonej na terenie Polesia.............................................179
Nr 20. 1937 XII 30, Brześć nad Bugiem. - Podanie Wojewody Poleskiego do Ministra Opieki Społecz­nej o zwiększenie miesięcznej dotacji przeznaczonej na pomoc ubogim mieszkańcom Polesia. . .. 182
Nr 21. 1938 IV, Brześć nad Bugiem. - Referat sporządzony w Wydziale Społeczno-Politycznym Urzędu Wojewódzkiego Poleskiego o żydowskich stronnictwach politycznych i organizacjach spo­łecznych na Polesiu................. ................184
Nr 22. 1938 V 18, Brześć nad Bugiem. - Pismo Kuratora Okręgu Szkolnego Brzeskiego w sprawie języka nauczania religii prawosławnej w szkołach..............................196
Nr 23. 1939 VII 29, Brześć nad Bugiem. - Pismo wystawione przez Urząd Wojewódzki Poleski w sprawie wprowadzenia kalendarza nowego stylu w Kościele prawosławnym na terenie wojewódz­twa.............................................................197
Nr 24. [1939] - Stan polskiego posiadania na Polesiu..........................199
Nr 25. 1943 IV 5-7, Londyn. - Protokół przesłuchania Mikołaja Waissa przed Komisją Powo­łaną w Związku z Wynikiem Kampanii Wojennej 1939 r......................243
Aneks..........................................................251
Wojewodowie polescy ............................................253
Summary.......................................................256
.......................................................258
Słowo wstępne
Książka, którą prezentujemy Państwu, jest trzecią z cyklu publikacji źródło­wych dotyczących dziejów ziem północno-wschodnich II Rzeczypospolitej. Dwie poprzednie dotyczyły zajść antyżydowskich w Brześciu nad Bugiem 13 maja 1937 r. oraz walki instytucji państwowych z białoruską działalnością dywersyjną w latach 1[zasłonięte]920-19. Celem rozpoczętej w 2004 r. serii wydawniczej „Dokumen­ty do dziejów Kresów Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej" było zainicjo­wanie wydawania drukiem i spopularyzowanie w środowisku naukowym materia­łów dotyczących historii II Rzeczypospolitej, przechowywanych w białoruskich i litewskich zasobach archiwalnych.
W prezentowanym Państwu tomie przedstawione zostały główne założenia po­lityki narodowościowej państwa polskiego na Polesiu w okresie międzywojennym. Mając na uwadze specyfikę zebranego materiału, należy pamiętać, że prezentowa­ne koncepcje przedstawione były z punktu widzenia polskiego interesu państwo­wego lub narodowego. Nie powinien zatem dziwić fakt, iż uzyskany obraz jest przede wszystkim odbiciem rzeczywistości widzianej z perspektywy administracji polskiej.
Podstawowy zasób dokumentów prezentowanych w publikacji pochodzi z Pań­stwowego Archiwum Obwodu Brzeskiego w Brześciu, Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz Centralnego Archiwum Wojskowego w Rembertowie. Jedynie dwa dokumenty pochodzą spoza tych archiwów. Dokument nr 13 przechowywa­ny jest w Litewskim Centralnym Archiwum Państwowym w Wilnie, natomiast do­kument nr 25 znajduje się w Instytucie i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego w Lon­dynie. Ostatni dokument tego zbioru datowany jest na rok 1943, czyli wykracza poza okres dwudziestolecia międzywojennego, jednak ze względu na zagadnienia bezpośrednio dotyczące funkcjonowania administracji polskiej na Polesiu redak­tor niniejszej publikacji uznał za zasadne włączenie go do zbioru.
Celem doboru dokumentów było uzyskanie możliwie pełnego obrazu założeń polityki państwa polskiego na Polesiu. Wydaje się, iż niniejsza książka ma szansę wypełnić powstałą w literaturze polskiej lukę. Z dotychczasowych prac najpełniej zajmuje się tematyką Polesia wydana jeszcze w 1963 r. książka Jerzego Tomaszewskiego Z dziejów Polesia 1[zasłonięte]921-19. Zarys stosunków społeczno-ekonomicznych. Z nowych opracowań należy natomiast wymienić następujące publikacje: P. Cichoracki, Polesie nieidylliczne. Zaburzenia porządku publicznego w województwie po­leskim w latach trzydziestych XX wieku. Łomianki 2007; E. Mironowicz, Białorusi-
ni i Ukraińcy w polityce obozu piłsudczykowskiego, Białystok 2007; W. Paruch, Od konsolidacji państwowej do konsolidacji narodowej. Mniejszości narodowe w myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (1[zasłonięte]926-19), Lublin 1997; W. Śleszyński, Bez­pieczeństwo wewnętrzne w polityce państwa polskiego na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej, Warszawa 2007. Żadna z powyższych publikacji nie obej­muje jednak całości polskiej polityki narodowościowej na Polesiu, a przede wszyst­kim nie uwzględnia szczególnej roli wojewody poleskiego Wacława Kostka-Biernackiego w jej konstruowaniu i realizacji.
Wybrane do druku dokumenty zostały ułożone w porządku chronologicznym oraz opatrzone nagłówkami. Większość dokumentów publikowana jest w całości, z wyjątkiem czterech pozycji - nr 2, 21, 24 i 25. W dokumencie nr 2 opuszczone zostały mniej istotne fragmenty, natomiast w pozycjach nr 21 i 25 pominięto in­formacje niewchodzące w zakres tematyczny wydawnictwa. W przypadku doku­mentu nr 24 wystąpił brak kilku stron w podstawie wydania. Pominięte fragmen­ty zaznaczono dwiema kreskami, a braki w podstawie wydania pięcioma kropka­mi. W nawiasach kwadratowych uzupełniono słowa nieczytelne, dodatkowe wyja­śnienia podano w przypisach tekstowych. Wszystkie formy nawiasów podstawy wydania zastąpiono nawiasami okrągłymi. Zachowano w dokumentach poprawki i dopiski, które zaopatrzono przypisami oznaczonymi literowo. Podkreślenia znaj­dujące się w tekście oddają stan z podstawy wydania. Wprowadzono natomiast uwspółcześnioną pisownię wyrazów oraz rozwinięto wszystkie skróty, zachowując lub wprowadzając skróty konwencjonalne. W przypadku kiedy niemożliwe było ustalenie imienia wymienionej w tekście osoby, podawano tylko jego pierwszą li­terę, zgodnie z podstawą wydania. Na końcu każdej pozycji zamieszczono legen­dę z informacjami o sposobie sporządzenia, miejscu przechowywania oraz sygna­turze dokumentu. Uzupełnieniem zbioru jest wykaz wojewodów poleskich wraz z ich krótkimi notami biograficznymi.

Słowa kluczowe: