Czesław Łuczak

Polacy w okupowanych Niemczech 1[zasłonięte]945-19

Poznań 1993
264 s., 20 cm
stan dobry (malutkie naddarcie powierzchni tylnego rogu okładki)




SPIS TREŚCI

Uwagi wstępne......................... 1

I. Deportacje i wyjazdy obywateli polskich do Rzeszy podczas drugiej wojny światowej .................... 5

II. Organy zarządzania sprawami deportowanych cudzoziemców

w okupowanych Niemczech .................. 15

III. Przeobrażenia w liczebności, rozmieszczeniu i strukturach de­mograficznych obywateli polskich w okupowanych Niemczech 21

IV. Postawy moralne i międzyludzkie polskich „dipisów" .... 47

V. Warunki materialno-bytowe polskich „dipisów" ....... 57

1. „Na obcym garnuszku"................. 57

2. Dochody Polaków w okupowanych Niemczech .... 68

3. Aprowizacja Polaków oraz zaopatrywanie ich w inne artykuły codziennego użytku .............. 77

4. Sytuacja mieszkaniowa Polaków............ 88

5. Warunki zdrowotne................... 91

6. Sierocińce i domy dziecka............... 95

VI. Życie polityczne......................... 99

VII. Życie kulturalne ........................ 141

VIII. Oświata............................. 179

IX. Studia akademickie i nauka.................. 199

X. Życie religijne.......................... 211

XI. Wpływ końca okupacji Niemiec na położenie przebywających

w nich Polaków......................... 233

Wykaz wykorzystanych źródeł archiwalnych, źródeł drukowa­nych i opracowań ........................ 236

Skorowidz nazwisk....................... 249

Skorowidz geograficzny..................... 252

Spis tabel............................ 256

Spis ilustracji i map....................... 258





UWAGI WSTĘPNE

W chwili upadku Trzeciej Rzeszy przebywało na jej terytorium kilka milionów Polaków, z których większość w maju 1945 r. znalazła się w czte­rech strefach okupacyjnych Niemiec: francuskiej, brytyjskiej, amerykańskiej (USA) i radzieckiej. Ci właśnie Polacy przebywający w tych czterech stre­fach, tworzących właściwy obszar okupowanych Niemiec, stali się ze względu na swoją zróżnicowaną przeszłość wojenną, złożoną strukturę zawodową i społeczną, odmienność zapatrywań na sprawy polityczne i społeczne,a także z uwagi na rozmaitość reprezentowanych przez nich planów na przyszłość i ożywioną po ich wyzwoleniu z hitlerowskiego jarzma działalność w różnych dziedzinach życia publicznego przedmiotem intensywnych dociekań badaw­czych historyków i socjologów. Badacze ci obejmowali jednakże terytorial­nym zasięgiem swoich rozważań jedynie zachodnie strefy okupacyjne Nie­miec (francuską, brytyjską i amerykańską), a pod względem merytorycznym koncentrowali się w swoich dociekaniach tylko na niektórych podstawowych zagadnieniach. Część z nich szczególnie dużo uwagi poświęciła wyłącznie problematyce oświatowej, kulturalnej, religijnej i repatriacyjnej bądź też zajmowała się tylko jedną z wielu przebywających tam grup Polaków, np. byłymi robotnikami przymusowymi oraz przedwojenną niemiecką Polonią. Także i te publikacje o węższym zakresie tematycznym nie zawsze dawały pełen obraz omawianego zagadnienia. Np. charakteryzująca się wysokim poziomem naukowym rozprawa Wolfganga Jacobmeyera o „osobach depor­towanych" (Displaced Persom) zawiera jedynie wyczerpujące potraktowanie: liczebności i rozmieszczenia deportowanych Polaków w trzech zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec, ich repatriacji, warunków zdrowotnych i wy­stępującej wśród nich przestępczości. Pominął autor natomiast całkowicie działalność polityczną, gospodarczą i kulturalną Polaków oraz ich warunki materialno-bytowe. Nie ukazała się więc dotychczas na półkach księgarskich ani jedna publikacja omawiająca całokształt problematyki Polaków znajdu­jących się we wszystkich strefach okupacyjnych Niemiec, ze strefą radziecką włącznie. Próbę wypełnienia tej luki w naszej historiografii stanowi niniejsze opracowanie. Jego podstawę źródłową tworzą przede wszystkim dostępne dokumenty władz państw okupujących Niemcy, administracji niemieckiej różnych szcze­bli, organizacji międzynarodowych oraz różnorodnych polskich instytucji ist­niejących w kilku państwach. Dużo cennych informacji, potrzebnych do omó­wienia poszczególnych zagadnień, dostarczyły także różnego rodzaju źró­dła drukowane (rozporządzenia, komunikaty, sprawozdania, pisma ulotne, prasa codzienna itp.) oraz opublikowane pamiętniki i opracowania. Wydru­kowanych bądź znajdujących się jeszcze w maszynopisie wspomnień posia­damy niestety niewiele, przy czym dotyczą one głównie spraw marginalnych. Niektóre opracowania zaś grzeszą brakiem przeprowadzenia w nich krytyki naukowej i stąd też występują w literaturze liczne sprzeczności dotyczące głównie danych liczbowych oraz opisu poszczególnych wydarzeń. Wyjaśnie­nie tych sprzeczności wymagało skonfrontowania źródeł różnej proweniencji i nie we wszystkich przypadkach przyniosło pożądane skutki, o czym będzie mowa przy rozważaniu poszczególnych merytorycznych kwestii. Mimo doko­nania rozległej kwerendy źródłowej, przeprowadzenia kilku tysięcy wywia­dów z Polakami przebywającymi w latach 1[zasłonięte]945-19 w okupacyjnych strefach Niemiec i wnikliwego przestudiowania całej literatury naukowej do­tyczącej omawianej problematyki, nie udało się udzielić w ogóle bądź też wyczerpującej odpowiedzi na niektóre postawione pytania badawcze. Od­powiedź na część z nich będzie zapewne niemożliwa również i w przyszłości z powodu braku odpowiednich przekazów źródłowych.

Słowa kluczowe: