Piotr Surma

Poglądy filozoficzne

Jana Łukasiewicza

a logiki wielowartościowe

Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2012

ISBN[zasłonięte]978-8307-094-1, format B5, s. 186, bibliografia, indeks nazwisk

Jan Łukasiewicz, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli Szkoły Lwowsko-Warszawskiej, znany jest przede wszystkim jako logik. Jego poglądy filozoficzne pozostają w cieniu dokonań na polu historii logiki, badań nad logiką klasyczną czy wreszcie konstrukcji logik wielowartościowych. Również związek pomiędzy poglądami filozoficznymi Łukasiewicza a jego przekonaniami o charakterze logicznym wciąż nie doczekał się dostatecznie wnikliwego opracowania. Dotychczasowe badania nad dorobkiem Łukasiewicza w znakomitej większości ograniczają się do analiz formalnych oraz prób nadania intuicyjnej interpretacji logikom wielowartościowym. Stosunkowo nieliczni badacze analizują głębiej stojące za koncepcją wielowartościowości filozoficzne motywacje związane z indeterminizmem. Jeszcze szczuplejsze grono podjęło próby rekonstrukcji podglądów filozoficznych Łukasiewicza wykraczających poza indeterminizm i powiązania ich z ideą wielowartościowości w logice, przy czym trudno próby te uznać za zwieńczone pełnym sukcesem.

Niniejsza książka ma za zadanie częściowo wypełnić lukę w badaniach nad spuścizną współtwórcy Warszawskiej Szkoły Logicznej: ma ona udzielić odpowiedzi na pytanie, czy i w jaki sposób poglądy filozoficzne Łukasiewicza wiązały się z jego pracami w zakresie logiki matematycznej. Cel ten rozpada się na dwie, równie istotne, części. Przede wszystkim na kartach książki podjęta zostanie próba rekonstrukcji zarówno treści, jak i genezy najważniejszych poglądów filozoficznych i metafilozoficznych twórcy koncepcji wielowartościowości. Rekonstrukcja ta posłuży następnie za podstawę rozważań na temat związków pomiędzy przekonaniami filozoficznymi Łukasiewicza a kierunkami i wynikami jego badań logicznych.

Rekonstrukcja poglądów filozoficznych Łukasiewicza ograniczy się do tych wątków, które mogły wpływać na jego badania logiczne. Opierać się ona będzie w większości na pracach publikowanych, przede wszystkim stricte filozoficznych oraz programowych, jak również na fragmentach tych prac o charakterze logicznym, które rzucają światło na przekonania filozoficzne ich autora. W pewnym zakresie wykorzystane również zostaną niepublikowane „Pamiętniki” Łukasiewicza oraz fragmenty jego listów. Świadomie pominięte zostaną natomiast prace metodologiczne, co wynika z przekonania autora, że nie eksponują one istotnych dla rozwoju koncepcji wielowartościowości intuicji filozoficznych Łukasiewicza.

Wbrew temu, co ze względu na swoją zwięzłość sugeruje tytuł książki, spośród wielowartościowych konstrukcji Łukasiewicza rozważony zostanie wyłącznie system trój- i czterowartościowy. Pominięcie logiki nieskończenie wielowartościowej podyktowane jest przekonaniem, że jej związki z poglądami filozoficznymi Łukasiewicza były znacznie słabsze. W książce pominięte zostały również pewne domniemane motywacje Łukasiewicza leżące u podstaw stworzenia logik wielowartościowych, takie jak rzekome dążenie do rozwiązania paradoksów logiki klasycznej (w tym paradoksu Russella) czy też próba stworzenia systemu logiki zgodnego z teorią przedmiotów Meinonga, w szczególności zaś z przedmiotami sprzecznymi. Wybór ten wynika z przekonania, że w pismach Łukasiewicza brak dowodów wpływu owych rzekomych motywacji na jego badania.

Książka podzielona jest na siedem rozdziałów. Pierwsze cztery zawierają próbę rekonstrukcji filozoficznych i metafilozoficznych poglądów Łukasiewicza, jak również ich genezy. Kolejne dwa rozdziały zdają sprawę z najważniejszych wyników osiągniętych przez polskiego myśliciela w zakresie wielowartościowości i badań nad modalnością. Rozdziały te mają również na celu wskazanie powiązań między poglądami filozoficznymi i metafilozoficznymi Łukasiewicza a podejmowanymi przez niego wyborami o charakterze logicznym. Ostatni rozdział podsumowuje w sposób syntetyczny wyniki uzyskane w książce.

[ze wstępu]

SPIS TREŚCI

Wstęp

1. Sytuacja problemowa

1. 1. Filozofia czynu

1. 2. Wolność

1. 3. Atmosfera przełomu logicznego

1. 4. Polska filozofia narodowa

1. 5. Osobisty światopogląd

2. Poglądy metafilozoficzne Łukasiewicza

2. 1. Przedmiot filozofii

2. 2. Cele filozofii światopoglądowej

2. 3. Możliwość stworzenia naukowego światopoglądu

2. 4. Metoda filozofii

2. 5. Znaczenie poglądów metafilozoficznych dla logiki trójwartościowej

3. Status logiki

3. 1. Antypsychologizm

3. 2. Grzech pierworodny filozofii nowożytnej

3. 3. Implikacje antypsychologizmu

3. 4. Przedmiot logiki

3. 5. Logika a filozofia

3. 6. Stosunek logiki do rzeczywistości

4. Wolność a determinizm

4. 1. Determinizm

4. 2. Wolność w ujęciu Łukasiewicza

4. 3. Inkompatybilizm

4. 4. Współczesny kompatybilizm i inkompatybilizm

5. Wielowartościowość a indeterminizm

5. 1. Zasada wyłączonego środka

5. 2. Dwuwartościowość i indeterminizm

5. 3. Drugi argument przeciwko dwuwartościowości

5. 4. Alternatywy

5. 5. Trzecia wartość logiczna Łukasiewicza

5. 6. Realizm, antyrealizm

5. 7. Krytyka

6. Wielowartościowość a logiki modalne

6. 1. Geneza trójwartościowej logiki modalnej

6. 2. Ekstensjonalność logiki

6. 3. Interpretacja modalnego systemu L3

6. 4. Problemy interpretacyjne i paradoksy modalne

6. 5. System Ł-modalny

7. Podsumowanie

7. 1. Indeterminizm

7. 2. Wielowartościowość

7. 3. Modalność

Bibliografia

Indeks nazwisk