Podstawy kształcenia ogólnego stanowią zmienione wydanie Dydaktyki kształcenia ogólnego (I wydanie – 2001, II – 2007) a następnie Podstaw dydaktyki ( II wydanie 2011). Zmianie uległ nie tylko tytuł, ale w pewnym stopniu i treść poprzez wyeksponowanie elementów procesu kształcenia w szkolnictwie ogólnokształcącym. W książce wykorzystano literaturę, która ukazała się w XXI wieku. Umożliwiło to unowocześnienie niektórych treści zgodnie ze współczesnymi tendencjami wskazań terforetycznych.
Książka ujmuje podstawowe umiejętności dydaktyczne pracy nauczyciela w analizowanym typie szkół. Autor ma nadzieję, iż lektura okaże się przydatna dla kandydatów przygotowujących się do zawodu nauczycielskiego i doskonalących się młodych nauczycieli. Coraz liczniejsza literatura z zakresu dydaktyki wciąż jest wydawana w niewielkich nakładach, szczególnie w wydawnictwach uczelnianych. Nie zawsze jest znana i dostępna studentom.
Do napisania tej książki Autora upoważnia doświadczenie nauczycielskie wynikające z kilkudziesięcioletniej pracy naukowo-dydaktycznej w szkolnictwie ogólnokształcącym i wyższym, a także własne przemyślenia teoretyczne zawarte w wielu publikacjach. Niniejszą książkę kieruję przede wszystkim do studentów pedagogiki i kierunków nauczycielskich, a także do czynnych nauczycieli, pragnących doskonalić lekcję poprzez aktywizowanie uczniów, unowocześnienie i optymalizację procesu nauczania – uczenia się.
Autor wykorzystał w publikacji bogaty dorobek naukowy i poglądy znanych i cenionych dydaktyków, a jednocześnie profesorów wyższych uczelni, m.in. Kazimierza Denka, Czesława Kupisiewicza, Tadeusza Lewowickiego, Krzysztofa Kruszewskiego, Stanisława Palki, Józefa Półturzyckiego, Mariana Śnieżyńskiego, Władysława Zaczyńskiego i najbardziej cenionego Wincentego Okonia, twórcy teorii kształcenia wielostronnego. „Ich prace tworzą dzisiaj nowy kształt polskiej teorii kształcenia” (J. Półturzycki, 2002, s. 13). Propozycje i poglądy czołowych dydaktyków zostały uzupełnione przemyśleniami, eksponując takie elementy, jakie są bezpośrednio przydatne w pracy nauczyciela przedmiotów ogólnokształcących. W książce zwrócono uwagę na zagadnienia, które pomogą nauczycielowi w kierowaniu procesem uczenia się zgodnie z postulatami nowoczesnej dydaktyki.
Rozdziały podporządkowane są strukturze wiedzy dydaktycznej. Końcowa Bibliografia jest dość obszerna, zawiera bowiem literaturę najnowszą i tę z drugiej połowy XX wieku, często uznawaną już za klasykę, ale posiadającą nieprzemijające wartości. Ponieważ wciąż mam na uwadze fakt, iż znacznie zwiększyła się liczba wydawnictw naukowych, głównie przy uczelniach niepaństwowych, które często wydają w niewielkich nakładach, odsyłam Czytelnika pragnącego pogłębiać problematykę do książek wymienionych w Bibliografii.
Spis treści:
Wstęp
I. Kształcenie ogólne i samokształcenie
1. Pojęcie i zadania kształcenia ogólnego
2. Proces kształcenia ogólnego
3. Nauczanie w edukacji szkolnej
4. Proces uczenia się szkolnego
4.1. Pojęcie uczenia się
4.2. Czynniki uczenia się
4.3. Umiejętność uczenia się
4.4. Formy uczenia się
5. Nauczanie a uczenie się
6. Integracja nauczania z wychowaniem
7. Wdrażanie do samokształcenia
II. Cele kształcenia ogólnego a wartości
1. Wartości źródłem celów kształcenia ogólnego
2. Cele kształcenia ogólnego
2.1. Pojęcie i funkcje celów kształcenia
2.2. Taksonomia celów kształcenia ogólnego
2.3. Konkretyzacja celów kształcenia ogólnego
III. Treści kształcenia ogólnego
1. Pojęcie programu kształcenia
2. Rodzaje programów kształcenia
3. Pojęcie treści kształcenia
4. Kryteria doboru treści kształcenia
5. Teorie doboru treści kształcenia ogólnego
6. Kanon kształcenia ogólnego
7. Podręczniki szkolne
IV. Realizacja procesu kształcenia
1. Podstawy psychologiczne procesu kształcenia
2. Przebieg procesu kształcenia
2.1. Uświadamianie uczniom celów i zadań kształcenia
2.2. Poznawanie nowych faktów
2.3. Nabywanie pojęć
2.4. Poznawanie prawidłowości i systematyzowanie wiedzy
2.5. Przechodzenie od teorii do praktyki
2.6. Wykonywanie zadań praktyczno-wytwórczych
2.7. Sprawdzanie i ocena osiągnięć
V. Proces kształcenia wielostronnego
1. Przesłanki fizjologiczne i psychologiczne
2. Teoria kształcenia wielostronnego
VI. Zasady kształcenia ogólnego
1. Pojęcie i klasyfikacja zasad kształcenia
2. Charakterystyka zasad kształcenia
2.1. Zasada świadomej aktywności uczniów
2.2. Zasada poglądowości
2.3. Zasada przystępności
2.4. Zasady systematyczności i systemowości
2.5. Zasada łączenia teorii z praktyką
2.6. Zasada trwałości wiedzy i umiejętności
2.7. Zasada indywidualizacji i zespołowości
2.8. Pozostałe zasady
3. Realizacja zasad w procesie kształcenia
VII. Metody kształcenia ogólnego
1. Pojęcie metody kształcenia
2. Klasyfikacja metod nauczania
3. Charakterystyka metod nauczania
3.1. Metody podające
3.2. Metody problemowe
3.3. Metody eksponujące
3.4. Metody praktyczne
3.5. Metody utrwalania materiału
3.6. Kryteria doboru metod nauczania
4. Metody uczenia się
4.1. Metody recepcyjne (uczenie się przez przyswajanie)
4.2. Metody heurystyczne (uczenie się przez odkrywanie i badanie)
4.3. Metody ekspresyjne (uczenie się przez przeżywanie)
4.4. Metody ćwiczebne (uczenie się przez działanie)
VIII. Organizacyjne formy kształcenia ogólnego
1. Formy kształcenia
2. System klasowo-lekcyjny
3. Lekcja jako podstawowa forma nauczania i uczenia się
4. Struktura i typy lekcji
5. Rodzaje toków lekcyjnych
5.1. Tok lekcji podającej
5.2. Tok lekcji tak zwanej problemowej
5.3. Tok lekcji ćwiczeniowej
5.4. Tok lekcji eksponującej
6. Nauka domowa uczniów
6.1. Pojęcie i funkcje nauki domowej
6.2. Rodzaje zadań domowych i ich różnicowanie
6.3. Sposoby zadawania nauki do domu
6.4. Przeciążenie nauką domową
6.5. Organizacja nauki domowej
6.6. Sprawdzanie i ocena nauki domowej
7. Zajęcia pozalekcyjne
7.1. Zadania zajęć pozalekcyjnych
7.2. Rodzaje zajęć pozalekcyjnych
7.3. Organizacja zajęć pozalekcyjnych
8. Wycieczki szkolne
9. Organizacja pracy uczniów na lekcji
9.1. Praca indywidualna
9.2. Praca zbiorowa
9.3. Praca grupowa
IX. Środki kształcenia ogólnego
1. Pojęcie i funkcje środków kształcenia
2. Podział środków kształcenia (dydaktycznych)
2.1. Środki wzrokowe
2.2. Środki słuchowe
2.3. Środki wzrokowo-słuchowe (audiowizualne)
3. Rola komputera i internetu w kształceniu
4. Stosowanie środków kształcenia
X. Organizacja i planowanie działalności dydaktycznej
1. Pojęcia organizacji i planowania
2. Planowanie pracy dydaktycznej przez nauczyciela
2.1. Roczny plan pracy
2.2. Okresowy plan pracy
2.3. Codzienny plan pracy (konspekt zajęć)
3. Przygotowanie nauczyciela do lekcji
4. Kontrola wykonania planu
XI. Sprawdzanie i pomiar w procesie kształcenia ogólnego
1. Pojęcie, cele i funkcje sprawdzania
2. Formy sprawdzania
3. Metody sprawdzania
4. Formy i metody samokontroli
5. Testy dydaktyczne
6. Ilościowe i jakościowe badania efektów kształcenia
XII. Ocenianie w procesie kształcenia
