Rozdział 1.

Str. Wstąp:

Pojęcie i cel buchalteryi. O zaszłościach książkowych. Forma ksiąg handlowych. Pojęcie wyrazów „Przychód" i ..Rozchód", tudzież „Winien" i „Ma". Forma zapisków buchalterycznych. Przenoszenie. Poprawianie błędów buchalterycznych........1 2*'

Rozdział II.

Buchalterya pojedyncza i jej zastosowanie w interesie drobiazgowym.

Objaśnienie systemu. Buchalterya w interesie drobiazgowym, Zamknięcie ksiąg buchalteryi pojedynczej w interesie drobiazgowym. Praktyczne zastosowanie buchalteryi pojedyi.;z^j w interesie drobiazgowym, Zadania ................21-90

Rozdział III.

Przepisy ustawowe, dotyczące buchalteryi.....91 103

Rozdział IV.

Rozszerzona buchalterya pojedyncza i jej zastosowanie w interesie towarowym hurtownym.

Pojęcia ogólne. Księgi główne rozszerzonej buchalteryi pojedynczej. Księgi zapasowe. Księgi pomocnicze. Zamknięcie ksiąg buchalteryi pojedynczej w interesie hurtownym. Buchalterya w interesie komisowym Praktyczne zastosowanie buchalteryi pojedynczej w interesie hurtownym, połączonym ze sklepem drobiazgowym 104 -'25'i

Rozdział V.

Zastosowanie buchalteryi pojedynczej wjawnych

spółkach handlowych ¦............257 273

Rozdział VI.

Książkowa nie* interesów partycypacyjnych . . . 274—285

Dodatek.

A) Buchalterya pojedyncza w przemyśle rękodzielniczym .................. 286 290

Bj Buchalterya w gospodarstwie domowem . . . 291 —296 C) Zadania..........."........ .297-300

1. Pojęcie i ceł buchalteryi.

Słowo buchalterya pochodzi z języka niemieckiego od wyrazu „Buchhaltung", który się składa z dwóch stów: „Buch" = książka i „halten" = trzymać, utrzymywać. Wyraz buchalterya oznacza zatem utrzymywanie (prowadzenie) ksiąg, względnie naukę o utrzymywaniu i prowadzeniu tychże. Bywa on jednak używany i w innem znaczeniu, a mianowicie do oznaczenia wszystkich ksiąg-, prowadzonych przez pewną osobę, n. p. przez buchalteryę kupca N. N. rozumiemy zbiór ksiąg handlowych, które ten kupiec prowadzi.

Ktokolwiek prowadzi przedsiębiorstwo na rachunek własny lub na rachunek osoby drugiej, ktokolwiek zarządza własnym lub obcym majątkiem, chce zawsze być poinformowanym o stanie tego majątku, o zdarzeniach, wpływających na stan majątku, tudzież o swych czynnościach gospodarczych, a w danym razie mieć możliwość zdania sprawy ze swych czynności wobec innych. W nielicznych tylko wypadkach będzie się mógł kierownik zdać na swą pamięć; jeżeli przedsiębiorstwo jest cokolwiek większe i bardziej skomplikowane, to będzie musiał czynić pewne zapiski, w którychby mógł uwidocznić pewne szczegóły, dotyczące jego przedsiębiorstwa (majątku).

Zapiski tego rodzaju, o ile są uskutecznione wedle pewnego systemu, nazywamy buchalterya. Rozróżniamy rozmaite systemy prowadzenia ksiąg; dwa z nich mianowicie t. zw. buchalteryę pojedynczą i podwójną oznaczamy wspólnem mianem buchalteryi kupieckiej, ponieważ bywają one używane

w pierwszym rzędzie przez kupców. Celem buchalteryi kupieckiej jest: przedstawić stan majątku pewnego przedsiębiorstwa, tudzież wszystkie zdarzenia, które pod jakimkolwiek względem wpływają na jego zmianę, i to w sposób Zrozumiały nie tylko dla prowadzącego księgi ale dla każdego zawodowca.

Buchalterya ma znaczenie ważne nie tylko dla kupców, lecz znajduje zastosowanie także we wszystkich gospodarstwach zarobkowych (jak n. p. gospodarstwa rolne, przedsiębiorstwa techniczne, rzemiosła itd.), a nawet w gospodarstwach, których celem nie jest zarobkowanie (jak n. p. gospodarstwo domowe, stowarzyszenia o celach dobroczynnych), wreszcie u osób prywatnych, zawiadujących własnym lub obcym majątkiem (rentye-rów, kuratorów itp.). Gospodarstwa społeczne, jak n. p; państwo, kraj, gmina, prowadzą również buchalteryę wedle t. zw. systemu kameralistycznego, której cel jest jednak zupełnie odmienny.

Do prowadzenia ksiąg handlowych jedynie kupcy są ustawowo zobowiązani; jeżeli więc buchalterya mimo to w tylu wypadkach bywa używana, dzieje się to z powodu wielkich korzyści, które może oddać kierownikowi każdego gospodarstwa.

Zapomocą buchalteryi będzie się mógł kierujący gospodarstwem w każdej chwili z łatwością dowiedzieć, ile ma gotówki, jak duże są jego zapasy towarów, papierów wartościowych i t. d., czy ma je uzupełnić, tudzież w jakim kierunku.

Buchalterya mu wykaże stan jego długów i pretensyi wekslowych, jak również i książkowych, tudzież dzień ich płatności, kiedy może liczyć na wpływ gotówki do swej kasy, kiedy i jak duży zapas gotówki ma zgromadzić w kasie dla pokrycia swych zapadających długów.

Na podstawie tych wiadomości będzie mógł prowadzący księgi poczynić starania, aby jego pretensye zostały w należytym czasie ściągnięte, jego długi punktualnie wyrównane.

Zapomocą buchalteryi będzie on mógł w skuteczny sposób wykonywać kontrolę nad swym personalem pomocniczym.

Buchalterya wskaże wreszcie, jaki dział przedsiębiorstwa wykazuje zyski, a jaki straty, i dla przedsiębiorcy, umiejącego tłómaczyć jej wyniki, będzie kierowniczką jego darszej gospodarki.

O ile porządnie prowadzone księgi handlowe dają przedsiębiorcy zupełną świadomość o stanie jego stosunków finansowych i czynią go przez to silniejszym pod względem gospodarczym, o tyle brak lub wadliwość buchalteryi może pociągnąć za sobą rozmaite niedogodności i straty.

Niepunktualne dopełnianie zobowiązań może powikłać go w liczne procesy i zaszkodzić jego kredytowi. Kontrola nad personalem zapomocą ksiąg niezawsze da się zastąpić nadzorem osobistym, a brak jej łatwo narazi przedsiębiorcę na straty materyalne.

Gdy wreszcie kierownik gospodarstwa nie będzie wiedział dokładnie, jaki był rezultat jego dotychczasowych czynności gospodarczych, jakie wyniki dały poszczególne działy jego przedsiębiorstwa, trudno mu będzie osądzić, czy jego przedsiębiorstwo ma być prowadzone w przyszłości w tym samym kierunku, czy odmiennym, czy przedsiębiorstwo należy prowadzić na większą skalę, czy też odwrotnie, wreszcie, czy pewien dział interesu ma być rozszerzony lub też zwinięty.

Naturalnie ma buchalterya jeszcze większe znaczenie dla kupców, którym ustawa prowadzenie ksiąg handlowych wprost przepisuje. Prawo handlowe przyznaje, jak później zobaczymy, porządnie prowadzonym księgom handlowym pewną moc dowodową w sprawach spornych. Ustawa konkursowa zawiera przepis, że ugoda przymusowa nie jest dozwolona, jeżeli dłużnik ksiąg handlowych wcale nie prowadził lub prowadził je niepo-rządnie. Dłużnik, który popada w konkurs, a buchalteryi nie prowadził wcale, lub prowadził ją wadliwie, podlega karze w myśl przepisów ustawy karnej.

Ustawy podatkowe wreszcie dozwalają na przeprowadzenie dowodu książkowego o wysokości dochodu podatnika, a w niektórych wypadkach nawet postanawiają, że dochód, wykazany przez księgi handlowe, ma służyć za podstawę przy wymiarze podatku.

Z powyższych względów jest buchalterya dla kupców wprost niezbędna i rzadko też znajdzie się jakikolwiek przedsiębiorca, któryby się chciał bez niej obejść. Bardzo ważną jest również znajomość buchalteryi dla sędziów, którzy rozsądzają spory między kupcami, tudzież dla urzędników podatkowych, wymierzających wysokość podatków. U jednych jak i u drugich stanowią zapiski w księgach handlowych często podstawę

orzeczeń.