PRZEMIANY EDUKACJI W ROSJI U SCHYŁKU XX WIEKU.

STUDIA I SZKICE HISTORYCZNO-PEDAGOGICZNE

Marian Bybluk

1998 rok, 218 stron

·         Jednym z najistotniejszych problemów współczesnej edukacji rosyjskiej jest jej pożądane — i rzeczywiste — usytuowanie w życiu obywateli. Doskwierające często ludziom poczucie zmarnowanego losu osobistego i czasu zmarnowanego w „ławce szkolnej" nie daje najlepszego świadectwa roli edukacji jako sprawczego czynnika odrodzenia mentalności rosyjskiej i duchowości Rosjan. Szkoła rosyjska dryfująca po morzu niestabilności (ruch ,,biez rula i wietrił"), wbrew życzeniom i wysiłkom elit edukacyjnych, wciąż nie znajduje się — jeśli sparafrazować słynne powiedzenie z filmu T. Abuiadze „Pokuta" — „na początku ulicy prowadzącej do świątyni".

Tropiąc nowości i odmienności przekształcającej się edukacji rosyjskiej zwróciłem się świadomie ku ludziom edukacji. Od wielu dziesięcioleci, bez względu na ideologiczne zawirowania, najbardziej rozpowszechnionym typem wśród rosyjskich nauczycieli był typ idealisty: oddany swojej sprawie i niezmor­dowany w niesieniu pomocy uczniom, prawdziwy nauczyciel młodzieży. Na szczęście dla tego kraju te cechy rosyjskich nauczycieli zachowały się do dziś. Na nieszczęście dla nich wykorzystywanie ich idealizmu i entuzjazmu zwiększyło się wielokrotnie.

Wiele uwagi poświęca się w pracy reformie edukacji. W opisie jej skomplikowanego przebiegu i miernych wyników da się, jak sądzę, zauważyć wysiłek autora, by na przemiany edukacji rosyjskiej patrzeć nie tylko przez pryzmat rządowych postanowień i ministerialnych zarządzeń. I chociaż, jak zauważył M. Debenvais, co trzecia reforma na świecie należy do nieudanych, a reforma edukacji rosyjskiej „nie wyszła ze skorupy" (E. Dnieprów), już dziś widoczne są jej pierwsze pozytywne rezultaty, świadczące o nieodwracalnym zerwaniu przez szkolę z systemem komunistycznym.

Rozbudowana w pracy warstwa faktograficzna i po części źródłoznawczy charakter studium uzasadnione są wieloletnim milczeniem polskich pedagogów komparatystów, którzy wyraźnie zwrócili się w stronę zachodnią. Dodajmy, że w tę samą stronę, lecz ponad naszymi głowami, zapatrzyli się też rosyjscy badacze. Niniejsze, w zasadzie idiograficzne, szkice chronologicznie ujmowanej problematyki edukacyjnej Rosji okresu transformacji, idące w ślad za najnow­szymi badaniami politologicznymi, historycznymi i socjologicznymi tego okresu historii Rosji, wpisują się w pierwsze próby prowadzące do zrozumienia Rosji, jej skomplikowanych losów, do interdyscyplinarnej syntezy rozwoju cywilizacyj­nego Rosji końca XX wieku, która podobnie jak Polska poddawana jest przyspieszającej rozwój presji „kontekstu europejskiego". Także edukacja polska wymaga dziś reformy, a pomóc w tym może „zasilenie" intelektualne nie tylko z Zachodu, ale i ze Wschodu, bo przecież to tam powstał największy poligon transformacyjny. To tam, a nie na Zachodzie, w trudno wyobrażalnych konwulsjach dokonuje się w dużej skali historyczne wyprostowanie drogi cywilizacyjnego rozwoju, wychodzenie młodych pokoleń ze ślepej uliczki komunistycznych błędów, tam najjaskrawiej widać w treściach edukacyjnych cierpki powrót do zhańbionych totalitaryzmem tradycji narodowych i bolesne rozliczanie się z ludobójczej przeszłości, tam wreszcie ostatecznie zadecyduje się, czy na przełomie tysiącleci zwycięstwo w Europie i na całym świecie odniesie demokratyczny ład społeczny.

Nieco skromniejsza w pracy warstwa wyjaśniająca jest rezultatem świado­mego wyboru autora, który mając za sobą lekturę setki mniej lub bardziej wiarygodnych źródeł pisanych, najczęściej z konieczności czas o piśmienniczych, zwątpił w możliwość niekontrowersyjnego naukowego uporządkowania tego materiału. Wszelkie interpretacje utrudniała dodatkowo radziecka przeszłość, nie będąca wszak bezpośrednio przedmiotem zainteresowania niniejszych dociekań, która wystąpiła jako „żywy byt" rzutujący zdecydowanie na opisywaną teraźniejszość. Stąd, być może nie zawsze uzasadnione, zwłaszcza w odniesieniu do zdarzeń z ostatnich lat, wyjaśnienia etiologiczne, poszukiwanie w innej jakościowo przeszłości przyczyn występowania bieżących zjawisk i procesów. A przecież i dziejąca się „tam i teraz" rzeczywistość wymykała się czasem spod pióra — jakoś nie udawało się tego okrętu teraźniejszości przycumować do brzegu choćby na chwilę. Dotyczy to zwłaszcza dynamicznego okresu „pieriestrojki" i okresu „pęknięcia formacyjnego". Zjawisko zatem goniło zjawisko, etapy reformy edukacji szybko następowały jeden za drugim, z trudem rekonstruowany makroproces pedagogiczny wyglądał niejednolicie — nie poddawał się wpływowi określonych procesów społecznych, to znów ulegał naciskom politycznym i administracyjnym. Docieranie do źródeł współczesnej teorii i praktyki tu i ówdzie zawodziło, w oddzielnych syntezach materiału faktograficznego nie udało się sproblematyzować wystarczająco tematyki badawczej, a z trudem tkana paradygmatyka edukacji i jej rozwoju budziła i budzi nadal różne wątpliwości autora.

SPIS TREŚCI:


Od Autora.


Część I
EDUKACJA RADZIECKA W OKRESIE PIERIESTROJKI

Rozdział 1. Przedproża przebudowy systemu oświaty...............................

Rozdział 2. W poszukiwaniu nowej ideologii i praktyki wychowania......

Rozdział 3. Nowatorzy — architekci przemian.........................................

Rozdział 4. „Pedagogika współpracy" — katalizator pieriestrojki...........

Rozdział 5. Odgórne zmiany w systemie edukacji.....................................

Rozdział 6. Masowy ruch nowatorstwa pedagogicznego...........................


Część II
EDUKACJA ROSYJSKA PO UPADKU KOMUNIZMU

Rozdział 1. Reformy edukacji ciąg dalszy.................................................

Rozdział 2. Antoni Makarenko i Wasyl Suchomliński — radzieccy klasycy
w nowej rzeczywistości............................................................

Rozdział 3. Dialog z przeszłością — własną i obcą................

Rozdział 4. Teoretyczne zaplecze edukacji.......................

Rozdział 5. Nowe technologie pedagogiczne........................

Rozdział 6. Prognozy rozwoju edukacji rosyjskiej.................

Bibliografia..

Indeks nazwisk.