Opis książki:
Prezentowane opracowanie jest pierwszą w polskiej literaturze z zakresu politologii i prawa konstytucyjnego monografią poświęconą problematyce wzajemnych relacji między parlamentem i rządem Republiki Słowackiej. Analiza ich statusu konstytucyjnoprawnego i podstawowych zależności występujących między nimi w latach 1[zasłonięte]993-20 uwzględnia pozycję konstytucyjną, sposób kreacji, kompetencje obu organów, a na tym tle ich wzajemne stosunki. Dokonane badania pozwoliły na ustalenie, że status oraz liczne kompetencje organu legislatywy oraz kolegialnego organu egzekutywy, a zatem i stosunki między nimi, przedstawiały się w praktyce ustrojowej w sposób odmienny od tego, jaki został przewidziany przez słowackiego ustrojodawcę. Relacje te od samego początku istnienia Republiki Słowackiej zostały trwale zdominowane przez rząd. Trwałość dominacji kolegialnego organu egzekutywy w stosunkach z organem legislatywy wynika przede wszystkim z ewolucji parlamentarnego typu formy rządów, który dzięki stosowaniu rozwiązań go modernizujących został faktycznie przystosowany do miejscowych warunków i oczekiwań zarówno ustrojowych, jak i politycznych. Przedmiotem zainteresowania Autora stały się także inne podmioty słowackiego systemu politycznego. Poza partiami i ruchami politycznymi, stosownie do potrzeb monografii, uwzględniona została konstytucyjna i rzeczywista rola Prezydenta Republiki Słowackiej oraz innych organów państwowych, w tym Sądu Konstytucyjnego Republiki Słowackiej, Najwyższego Urzędu Kontroli Republiki Słowackiej czy Narodowego Banku Słowacji. Oparcie monografii głównie na słowackojęzycznej literaturze przedmiotu oraz bardzo licznych oryginalnych dokumentach i materiałach źródłowych pozwoliło na staranne odzwierciedlenie i przybliżenie polskim specjalistom słowackiej kultury politycznej oraz dokonań i poziomu badań naukowych w dziedzinie politologii i prawa konstytucyjnego. Jednocześnie wykorzystanie ustaleń metodologicznych i teoretycznych zawartych w polskiej literaturze przedmiotu, dotyczących przeobrażeń ustrojowych i tworzenia nowych mechanizmów demokratycznego państwa, znacznie bardziej rozwiniętych i związanych z tradycją zachodnioeuropejską, pozwoliło na wszechstronne przedstawienie tytułowej problematyki.
Przeprowadzone w monografii analizy zostały oparte na kilku metodach badawczych. Przede wszystkim zastosowanie znalazła niezwykle przydatna do badania złożonych aspektów funkcjonowania podmiotów słowackiego systemu politycznego, charakterystyczna dla badań politologicznych, analiza systemowa. Jej wykorzystanie pozwoliło zarówno na całościowe, jak i na częściowe badanie układu i wzajemnych relacji między elementami wspomnianego systemu, a zatem i na analizowanie parlamentarnego typu formy rządów występującego w Republice Słowackiej. Co istotne, zastosowanie tej metody badawczej nie wyeliminowało analizy przyczynowo-skutkowej, której użycia wymagał przyjęty przedmiot oraz czasowy i rzeczowy zakres badań. Zważywszy że badanie relacji między parlamentem i rządem, a nierzadko też między tymi oboma naczelnymi organami władzy państwowej i innymi podmiotami słowackiego systemu politycznego, w bardzo znaczącym stopniu zostało oparte na analizie licznych aktów prawnych normujących te stosunki, wykorzystana została metoda analizy instytucjonalno-prawnej. Integralny związek politologii ze współczesną historią polityczną spowodował konieczność zastosowania metody historycznej, która stała się niezbędna dla ukazania genezy i przebiegu najważniejszych wydarzeń politycznych oraz łącznego traktowania ich aspektów strukturalnych, funkcjonalnych i genetycznych. Stąd też możliwe stało się w miarę syntetyczne wyjaśnienie przyczyn i skutków tych wydarzeń oraz założeń znajdujących się u podstaw podejmowanych w przeszłości rozstrzygnięć. Metoda ta okazała się bardzo pomocna przy opracowywaniu wielu materiałów badawczych. Konieczność analizowania zjawisk i procesów politycznych, powstających w konkretnych ośrodkach decyzyjnych, jakimi są naczelne organy władzy państwowej, a także niektóre inne uwzględnione w pracy podmioty słowackiego systemu politycznego, stała się przyczyną użycia metody decyzyjnej. Pozwoliła ona na całościowe ujmowanie istotnych zjawisk i procesów politycznych oraz na analizowanie przyczyn decyzji podejmowanych w odniesieniu do zjawisk występujących wewnątrz systemu politycznego oraz w otoczeniu międzynarodowym Republiki Słowackiej, a przede wszystkim ujawniających się w jej relacjach z Unią Europejską. Dla dokładności niektórych z przeprowadzonych badań niezbędne okazało się przedstawienie analizowanych zjawisk w ujęciu ilościowym. Z tej też racji spośród ogółu metod statystycznych wykorzystane zostały obliczenia szacunkowe, jednak znacznie częściej stosowane były obliczenia wyczerpujące. Należy również dodać, że w związku z tym, iż w pracy udziela się odpowiedzi na pytania dotyczące kierunków potencjalnych zmian, mogących nastąpić w słowackim systemie ustrojowym, pomocna w tym względzie okazała się metoda ekstrapolacji.Odnosząc się do kwestii przyjętych w pracy ram czasowych, w jakich były prowadzone rozważania i analizy, należy zaznaczyć, że z formalnego punktu widzenia ich początek powinien stanowić dzień 1 stycznia 1993 r., kiedy to proklamowano powstanie niepodległej Republiki Słowackiej. Uzasadniona potrzeba syntetycznego przedstawienia uwarunkowań politycznych powstania państwa spowodowała konieczność przeanalizowania najważniejszych wydarzeń począwszy od 20 listopada 1989 r., kiedy to w trakcie trwającej ?aksamitnej rewolucji" doszło w Bratysławie do powstania opozycyjnego ruchu politycznego - Społeczeństwo przeciwko Przemocy. Bez odwołania się do tych nieco wcześniejszych, niż powstanie państwa słowackiego, wydarzeń nie byłoby możliwe zrozumienie genezy i specyfiki niektórych procesów oraz inicjatyw mających wpływ na późniejsze polityczne i prawne rozstrzygnięcia dotyczące systemu politycznego. Z tego też powodu za kluczowe wydarzenie przyjęto wybory parlamentarne przeprowadzone w dniach 5 i 6 czerwca 1992 r. W ich rezultacie stanowisko przewodniczącego, wówczas jeszcze tylko republikańskiego, rządu objął V. MeÄiar, tj. polityk, który może być jak najbardziej zasadnie uważany za jednego z dwóch głównych rzeczywistych sprawców rozpadu Czeskiej i Słowackiej Republiki Federacyjnej oraz równie znaczącego inspiratora niektórych z podstawowych dla systemu ustrojowego rozwiązań prawnokonstytucyjnych zawartych w ustawie zasadniczej. Zasadniczy umowny koniec prowadzonych rozważań stanowią wybory parlamentarne przeprowadzone 12 czerwca 2010 r. oraz wydarzenie będące bezpośrednim następstwem wyników tych wyborów, tj. powstanie koalicyjnego rządu z I. RadiÄovą na czele, co formalnie miało miejsce 8 lipca 2010 r. Zważywszy na fakt, iż w pracy przeważa problemowe podejście do analizowanych zagadnień, takie ramy czasowe mogą się wydawać niezbyt rozległe. Jednakże pozwoliły one przedstawić przede wszystkim całokształt zasadniczych problemów związanych z relacjami występującymi między parlamentem i rządem w okresie pierwszych 17 lat istnienia suwerennej Republiki Słowackiej. Polska literatura przedmiotu nie została jak dotąd wzbogacona o monografię poświęconą tematyce stosunków istniejących między słowackim parlamentem i rządem, choć relacje między organem władzy ustawodawczej i kolegialnym organem władzy wykonawczej w odniesieniu do innych państw niejednokrotnie w przeszłości stawały się przedmiotem analiz prowadzonych przez polskich ustrojoznawców - politologów i prawników konstytucjonalistów. Należy tu wspomnieć o pracach autorstwa: L. Garlickiego, P. Sarneckiego, S. Sagana, E. Gdulewicz, J. Osińskiego oraz R. Mojaka, które stanowiły dla mnie bardzo cenne źródła inspiracji. Bibliograficzną podstawę pracy stanowią liczne materiały źródłowe i oryginalne dokumenty, tj. akty prawne, uchwały i decyzje naczelnych organów władzy państwowej oraz organów administracji państwowej, orzeczenia i uchwały Sądu Konstytucyjnego Republiki Słowackiej, sprawozdania stenograficzne z posiedzeń parlamentu, dokumenty wydawane przez jego organy wewnętrzne oraz inne materiały upubliczniane m.in. przez Rząd Republiki Słowackiej, ministerstwa oraz partie i ruchy polityczne. Odrębne grupy stanowią monografie i opracowania oraz artykuły i studia, przede wszystkim z zakresu politologii, prawa konstytucyjnego i Unii Europejskiej, historii oraz ekonomii autorów słowackich, czeskich, angielskich, amerykańskich, hiszpańskich, holenderskich i polskich. Do szczególnie znaczących z punktu widzenia poruszanej w książce tematyki należy zaliczyć prace autorstwa: A. Lijpharta, J.J. Linza, G. MeseLžnikova, ź. Cibulki, L. Orosza i K. ŠimuniÄovej, J. LiÄaka, O. Gyarfasovej czy L. KopeÄka. Wśród prac polskich autorów na szczególne wyróżnienie zasługują liczne prace A. Antoszewskiego i R. Herbuta poświęcone m.in. wieloaspektowej analizie współczesnych zachodnioeuropejskich oraz środkowo- i wschodnioeuropejskich państw o demokratycznym stylu rządów, a także systemom partyjnym tych państw. Oddzielną grupę wśród polskich autorów stanowią badacze zajmujący się słowacką problematyką prawnokonstytucyjną oraz różnymi aspektami szeroko pojmowanych nauk politycznych. Przede wszystkim na szczególne uznanie w tej materii zasługuje dotychczasowy dorobek naukowy K. Skotnickiego, autora wielu prac poświęconych ustrojowi Republiki Słowackiej. Na uwagę zasługują też prace polskich politologów. Przede wszystkim należy wspomnieć o pozycji poświęconej słowackiej tożsamości narodowej w dyskursie politycznym w Republice Słowackiej w latach 1[zasłonięte]989-20, autorstwa R. Zenderowskiego, oraz o pracy P. Bajdy dotyczącej słowackich elit politycznych. Należy także wspomnieć o istotnym dorobku badawczym z zakresu historii J. Tomaszewskiego. Biorąc pod uwagę fakt, iż zainteresowanie problematyką życia społeczno-politycznego naszego południowego sąsiada staje się coraz większe, niniejsza praca, opierając się również m.in. na pozycjach wspomnianych autorów, nie może pretendować do wyłączności w zakresie słowackiej problematyki ustrojowej. Wyłączność może dotyczyć przyjętego w pracy zakresu oraz stopnia szczegółowości analizowanych relacji między parlamentem i rządem na tle wielokrotnie nowelizowanych przepisów konstytucyjnych i obowiązujących regulacji ustawowych oraz na gruncie praktyki ustrojowej. Uszczegółowiając tę kwestię, wypada wspomnieć, iż w polskiej literaturze przedmiotu jak do tej pory nie zostały podjęte próby m.in. szczegółowego konfrontowania parlamentaryzmu słowackiego z modelami demokracji zaproponowanymi przez A. Lijpharta, dokładnego przedstawienia stopnia udziału parlamentu i rządu w rozpatrywaniu spraw unijnych oraz w zakresie transpozycji i implementacji aktów prawnych Unii Europejskiej do słowackiego porządku prawnego czy bardzo wnikliwej analizy procesu uchwalania i realizacji budżetu państwa. Większość danych ilościowych przedstawionych w pracy została opracowana wyłącznie na podstawie analizy oryginalnych dokumentów źródłowych, co także można potraktować jako istotny wkład do politologii i zawartych w niej analiz ilościowych. Słowacki system ustrojowy postrzegany z perspektywy regulacji prawnych trudno jest uznać za specyficzny, a tym bardziej za oryginalny. Jednak analizowanie go przede wszystkim pod kątem praktyki ustrojowej na przestrzeni pierwszych 17 lat istnienia Republiki Słowackiej ukazuje jego rzeczywistą ewolucję, a zarazem swoistą drogę, jaką udało się pokonać w kierunku urzeczywistniania demokratycznego stylu rządów. Jak się wydaje, osiągnięcie chociażby częściowego powodzenia w tym względzie jest znacznie trudniejsze niż odniesienie wielu niezaprzeczalnych sukcesów, jakie stały się udziałem Republiki Słowackiej, zwłaszcza po wrześniowych wyborach parlamentarnych z 1998 r.
WYKAZ SKRÓTÓW
WSTĘP ROZDZIAŁ I. CHARAKTERYSTYKA USTROJU POLITYCZNEGO REPUBLIKI SŁOWACKIEJ 1. Uwarunkowania polityczne kształtowania się Republiki Słowackiej 2. Konstytucyjne zasady ustrojowe Republiki Słowackiej 3. Charakterystyka relacji między organami władzy ustawodawczej i wykonawczej 3.1. Forma rządów Republiki Słowackiej 3.2. Parlamentaryzm słowacki. Między westminsterskim i konsensualnym modelem demokracji ROZDZIAŁ II. RZĄDY REPUBLIKI SŁOWACKIEJ W LATACH 1[zasłonięte]992-20. POLITYCZNE PRZESŁANKI ICH POWSTAWANIA I FUNKCJONOWANIA 1. Rządy pod przewodnictwem V. MeÄiara i J. MoravÄika. Lata 1[zasłonięte]992-19 2. Rządy utworzone przez partie i ruchy polityczne opozycji ?antymeÄiarowskiej". Lata 1[zasłonięte]998-20 3. Od rządu z R. Fico na czele do rządu pod przewodnictwem I. RadiÄovej. Lata 2[zasłonięte]006-20 ROZDZIAŁ III. PARLAMENT W PROCESIE POWOŁYWANIA I DOKONYWANIA ZMIAN W SKŁADZIE RZĄDU 1. Powoływanie rządu w Republice Słowackiej 1.1. Zakres i przedmiot regulacji prawnych 1.2. Ordynacja wyborcza do Rady Narodowej Republiki Słowackiej jako determinanta kształtowania rządu 1.3. Proces powoływania rządu 2. Zmiany w składzie rządu w trakcie kadencji parlamentu 2.1. Tryb dokonywania zmian w składzie rządu 2.2. Praktyka ustrojowa przeprowadzania zmian w składzie rządu 3. Odpowiedzialność parlamentarna rządu 3.1. Pojęcie i istota odpowiedzialności parlamentarnej rządu 3.2. Formy odpowiedzialności parlamentarnej rządu i jego członków 3.3. Regulacje prawnokonstytucyjne dotyczące odpowiedzialności parlamentarnej Rządu Republiki Słowackiej i jego członków 3.4. Odpowiedzialność parlamentarna rządów i ich członków w słowackiej praktyce ustrojowej 3.4.1. Inicjatywy dotyczące rządów i ich przewodniczących 3.4.2. Wnioski o wotum nieufności dla ministrów ROZDZIAŁ IV. PARLAMENT I RZĄD W PROCESIE USTAWODAWCZYM 1. Prawnokonstytucyjna i ustrojowa istota funkcji ustawodawczej w Republice Słowackiej 2. Zakres i przedmiot regulacji prawnych 3. Etapy procesu ustawodawczego 3.1. Prawo inicjatywy ustawodawczej i jego realizacja 3.2. Rozpatrywanie projektu ustawy przez Radę Narodową Republiki Słowackiej 3.3. Podpisanie, ogłoszenie i wejście ustawy w życie 4. Ustawy krajowe a prawo europejskie 4.1. Udział Rady Narodowej Republiki Słowackiej w rozpatrywaniu spraw unijnych 4.2. Transpozycja i implementacja aktów prawnych Unii Europejskiej do porządku prawnego Republiki Słowackiej ROZDZIAŁ V. PARLAMENT I RZĄD W PROCESIE UCHWALANIA I REALIZACJI BUDŻETU 1. Obowiązujące regulacje prawne 2. Przygotowanie projektu budżetu 2.1. Pojęcie budżetu administracji publicznej i budżetu państwa 2.2. Rola rządu w przygotowaniu projektów budżetu administracji publicznej i budżetu państwa 3. Prace parlamentarne nad rządowym projektem ustawy o budżecie państwa i jej uchwalenie. Przyjęcie przez Radę Narodową Republiki Słowackiej projektu budżetu administracji publicznej do wiadomości 4. Formalny kształt ustawy o budżecie państwa 5. Realizacja budżetu państwa 5.1. Problem prowizorium budżetowego 5.2. Zmiany w ustawie o budżecie państwa w trakcie jej realizacji 6. Proces kontroli realizacji budżetu państwa 6.1. Przygotowanie rządowych projektów końcowego rachunku państwowego i końcowego rachunku administracji publicznej 6.2. Stanowisko Najwyższego Urzędu Kontroli Republiki Słowackiej wobec projektu końcowego rachunku państwowego 6.3. Uchwalenie przez parlament projektu końcowego rachunku państwowego i przyjęcie do wiadomości projektu końcowego rachunku administracji publicznej 6.4. Bieżąca kontrola realizacji budżetu państwa ROZDZIAŁ VI. PARLAMENTARNA KONTROLA DZIAŁALNOŚCI RZĄDU 1. Rodzaje i istota działań kontrolnych Rady Narodowej Republiki Słowackiej 1.1. Działania kontrolne podejmowane przez parlament in gremio 1.2. Mechanizmy i procedury kontrolne przyznane komisjom parlamentarnym 1.3. Instytucje i procedury kontrolne w dyspozycji posłów 2. Formy działań kontrolnych - praktyka ustrojowa 2.1. Kontrola działalności rządu realizowana przez izbę parlamentarną 2.2. Działania kontrolne prowadzone przez komisje parlamentarne 2.3. Formy kontroli rządu stosowane przez posłów 3. Efekty działań kontrolnych ZAKOŃCZENIE BIBLIOGRAFIA
|
