Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, Władza i społeczeństwo – Marian Biskup, Roman czaja, Wiesław Długokęcki, Marian Dygo, Sławomir Jóźwiak, Andrzej Radzimiński, Janusz Tandecki

Wydawnictwo : PWN

Seria : nd

Rok wydania : 2008

Wydanie : nd

Nakład : bd

ISBN :[zasłonięte]978-83-15526-1

Stron : 580

Format : 165x240mm

Oprawa : twarda

Spis treści

Wstęp (Marian Biskup, Roman Czaja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Rozdział I

Prusy w starożytności i we wczesnym średniowieczu

Wiesław Długokęcki

1.1. Środowisko geograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

1.2. Ziemie pruskie w starożytności i w okresie wędrówek ludów . . . . . . . . . . . . . . 27

1.3. Prusy we wczesnym średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

1.3.1. Granice Prus plemiennych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

1.3.2. Struktura terytorialna Prus plemiennych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

1.3.3. Ustrój społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

1.3.4. Organizacja polityczna i obronna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

1.3.5. Rozwój gospodarczy Prus we wczesnym średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . 45

1.3.6. Religia, obyczaj, prawo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Rozdział II

Władztwo terytorialne (1226–1409) – czas budowy i rozwoju

Roman Czaja, Wiesław Długokęcki, Marian Dygo,

Sławomir Jóźwiak, Andrzej Radzimiński, Janusz Tandecki

2.1. Początki i budowa władztwa zakonu krzyżackiego (1226–1309) (Marian Dygo) . . . . 53

2.1.1. Stanowisko prawne Krzyżaków w Prusach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

2.1.2. Pierwszy okres podboju Prus (1230–1249) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

2.1.3. Początki administracji zakonnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

2.1.4. Społeczne podstawy władzy zakonu niemieckiego . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

2.2. Ekspansja terytorialna i władztwo terytorialne (1249–1309) (Marian Dygo) . . . . . . 79

2.2.1. Rozwój terytorialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

2.2.2. Rozbudowa administracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

2.2.3. Społeczne podstawy władztwa zakonu krzyżackiego. . . . . . . . . . . . . . . . 99

2.3. Władztwo terytorialne wielkich mistrzów (1309–1409) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

2.3.1. Rozwój terytorialny państwa zakonnego w Prusach (Janusz Tandecki) . . . . . 105

2.3.2. Polityka zewnętrzna (Janusz Tandecki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

2.3.2.1. Stosunki Zakonu z Polską. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

2.3.2.2. Stosunki zakonu krzyżackiego z Litwą . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

2.3.2.3. Polityka hanzeatycka i bałtycka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

2.3.3. Centralne organy władzy (Sławomir Jóźwiak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

2.3.3.1. Malbork stolicą państwa krzyżackiego w Prusach. . . . . . . . . . . . . 123

2.3.3.2. Urząd wielkiego mistrza jako władcy terytorialnego . . . . . . . . . . . 124

2.3.3.3. Dygnitarze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

2.3.3.4. Kapituły. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

2.3.3.5. Finansowanie władz centralnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

2.3.4. Podziały administracyjne (Sławomir Jóźwiak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

2.3.4.1. Rozbudowa i przekształcenia jednostek administracji terytorialnej . . . 132

2.3.4.2. Urzędnicy i ich kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

2.3.4.3. Finansowanie administracji terytorialnej . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

2.3.5. Władza a społeczeństwo (Sławomir Jóźwiak). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

2.3.5.1. Udział społeczeństwa w rządach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

2.4. Geneza oraz ukształtowanie się organizacji kościelnej (1206–1409)

(Andrzej Radzimiński) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

2.4.1. Misja cysterska i próby ustanowienia organizacji diecezjalnej . . . . . . . . . . 143

2.4.2. Powstanie biskupstw i kapituł katedralnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

2.4.3. Organizacja wewnętrzna diecezji w Prusach oraz na Pomorzu Gdańskim . . . 150

2.4.3.1. Ukształtowanie się kościelnych władztw terytorialnych . . . . . . . . . 150

2.4.3.2. Rozwój sieci archiprezbiteralnej (dekanalnej) i parafialnej . . . . . . . 156

2.4.3.3. Oficjalaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

2.4.3.4. Organizacja kapituł katedralnych oraz kapituły kolegiackiej

w Dobrym Mieście . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164

2.4.3.5. Zakony i klasztory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

2.5. Rozwój osadnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

2.5.1. Urbanizacja kraju (Roman Czaja). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

2.5.1.1. Organizacja lokacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

2.5.1.2. Kształtowanie się sieci miejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

2.5.1.2.1. Ziemia chełmińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

2.5.1.2.2. Prusy właściwe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

2.5.1.2.3. Pomorze Gdańskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

2.5.1.3. Przestrzeń miejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

2.5.1.4. Prawo, ustrój, autonomia komunalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

2.5.2. Kolonizacja ziemi chełmińskiej, Prus i Pomorza Gdańskiego do 1410 r.

(Wiesław Długokęcki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

2.5.2.1. Początki i rozwój kolonizacji wiejskiej w Prusach Zachodnich

i Dolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

2.5.2.2. Kolonizacja Prus Dolnych i Sambii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

2.5.2.3. Organizacja procesu osadniczego i pochodzenie kolonistów . . . . . . 203

2.5.2.4. Udział Prusów w kolonizacji wiejskiej Prus Zachodnich i Dolnych . . . 204

2.5.2.5. Początki kolonizacji Wielkiej Puszczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

2.5.2.6. Drugi etap kolonizacji Wielkiej Puszczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

2.5.2.7. Organizacja osadnictwa w Wielkiej Puszczy i pochodzenie osadników 210

2.5.2.8. Kolonizacja na prawie niemieckim na Pomorzu Gdańskim . . . . . . . 212

2.5.3. Dobra rycerskie (Sławomir Jóźwiak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

2.5.3.1. Nadania na prawie rycerskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

2.5.3.2. Wielkość terytorialna i rozmieszczenie nadań. . . . . . . . . . . . . . . 221

2.5.3.3. Polityka władz zakonnych wobec rycerstwa . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Rozdział III

Prusy Krzyżackie (1409–1525)

Marian Biskup, Roman Czaja, Wiesław Długokęcki,

Marian Dygo, Sławomir Jóźwiak, Andrzej Radzimiński

3.1. Polityka zewnętrzna zakonu krzyżackiego (Marian Biskup) . . . . . . . . . . . . . . . 233

3.1.1. Konflikty z Polską i Litwą (1409–1525) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

3.1.1.1. Wielka wojna 1409–1411 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

3.1.1.2. Konflikty lat 1412–1414 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

3.1.1.3. Spór zakonu krzyżackiego z Polską i Litwą na soborze i przed sądem

polubownym króla Zygmunta Luksemburskiego . . . . . . . . . . . . . 238

3.1.1.4. Wojna 1422 r. i traktat mełneński. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

3.1.1.5. Wojny zakonu krzyżackiego z Polską i z wielkim księciem litewskim

Zygmuntem Kiejstutowiczem (1431–1435) . . . . . . . . . . . . . . . . 244

3.1.1.6. Traktat brzeski 1435 r. i jego realizacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

3.1.1.7. Polska wobec konfliktu władz zakonu krzyżackiego ze Związkiem

Pruskim (1450–1454) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

3.1.1.8. Poddanie się stanów pruskich Polsce (1454) . . . . . . . . . . . . . . . 258

3.1.1.9. Główne etapy wojny trzynastoletniej i rola Polski . . . . . . . . . . . 262

3.1.1.10. Realizacja traktatu toruńskiego (1466–1497) . . . . . . . . . . . . . . 275

3.1.1.11. Stosunki zakonu krzyżackiego z Polską w okresie książęcych wielkich

mistrzów (1498–1519) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

3.1.1.12. „Wojna pruska” (1519–1521) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

3.1.1.13. Na drodze do traktatu krakowskiego 1525 r. . . . . . . . . . . . . . . 286

3.1.1.14. Traktat krakowski 1525 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

3.1.2. Zakon krzyżacki a Rzesza Niemiecka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

3.1.3. Zakon krzyżacki a Dania i Szwecja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

3.1.4. Zakon krzyżacki a Hanza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

3.1.5. Zakon krzyżacki w Prusach wobec Inflant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

3.2. Kryzys władzy terytorialnej (Sławomir Jóźwiak). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

3.2.1. Laicyzacja zakonu krzyżackiego i kryzys życia wewnętrznego . . . . . . . . . . 332

3.2.2. Zmiany w funkcjonowaniu organów władzy centralnej . . . . . . . . . . . . . . 336

3.2.3. Przemiany w strukturze administracji terytorialnej . . . . . . . . . . . . . . . . 340

3.2.4. Walka stanów z Zakonem o współudział w rządach do 1454 r. . . . . . . . . . 342

3.2.4.1. Osłabienie władzy zakonnej i jej rywalizacja z rycerstwem

i mieszczaństwem na gruncie ekonomicznym . . . . . . . . . . . . . . . 342

3.2.4.2. Rywalizacja rycerstwa i mieszczaństwa z Zakonem na gruncie

politycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

3.2.5. Walka szlachty o współudział w rządach po 1466 r. . . . . . . . . . . . . . . . . 354

3.3. Ideologia panowania zakonu niemieckiego w Prusach (Marian Dygo) . . . . . . . . . 357

3.4. Rozwój osadnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370

3.4.1. Rozwój osadnictwa miejskiego (Roman Czaja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370

3.4.1.1. Ostatnie próby lokacji miast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370

3.4.1.2. Przemiany ustrojowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372

3.4.2. Odbudowa osadnictwa, kolonizacja i przemiany wsi w państwie krzyżackim

w latach 1411–1525 (Wiesław Długokęcki) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

3.4.2.1. Odbudowa osadnictwa i kolonizacja (1411–1454) . . . . . . . . . . . . 375

3.4.2.2. Odbudowa osadnictwa i kolonizacja Wielkiej Puszczy (1466–1525) . . 377

3.4.2.3. Kolonizacja kurońska i litewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

3.5. Kościół w państwie krzyżackim w Prusach (1409–1525) (Andrzej Radzimiński) . . . . 384

3.5.1. Zmiany w strukturach diecezjalnych (granice, parafie, oficjalaty, klasztory) . . 384

3.5.2. Ustawodawstwo synodalne metropolitalne i diecezjalne . . . . . . . . . . . . . 390

3.5.3. Wizytacje i sądy synodalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

3.5.4. Stosunek Zakonu do Kościoła i duchowieństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399

Rozdział IV

Społeczeństwo

Roman Czaja, Wiesław Długokęcki, Sławomir Jóźwiak,

Andrzej Radzimiński, Janusz Tandecki

4.1. Zakon krzyżacki (Janusz Tandecki). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405

4.1.1. Organizacja wewnętrzna zakonu krzyżackiego i jego członkowie . . . . . . . . 405

4.1.2. Reformy wewnętrzne korporacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411

4.1.3. Świadomość grupowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

4.2. Duchowieństwo (Andrzej Radzimiński) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420

4.2.1. Liczebność kleru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420

4.2.2. Pochodzenie społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423

4.2.3. Pochodzenie terytorialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426

4.2.4. Wykształcenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431

4.3. Mieszczaństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437

4.3.1. Liczebność i pochodzenie terytorialne (Janusz Tandecki). . . . . . . . . . . . . 437

4.3.1.1. Liczba ludności miejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437

4.3.1.2. Pochodzenie terytorialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440

4.3.2. Struktura społeczna (Roman Czaja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444

4.3.3. Struktura etniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447

4.3.4. Konflikty wewnętrzne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448

4.3.5. Tożsamość społeczna mieszczaństwa pruskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

4.4. Rycerstwo-szlachta (Sławomir Jóźwiak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

4.4.1. Rycerstwo-szlachta do wybuchu wojny trzynastoletniej . . . . . . . . . . . . . . 451

4.4.1.1. Kształtowanie się nowych elit rycerstwa i ich najważniejsi

reprezentanci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

4.4.1.2. Struktura własnościowa i dochodowość dóbr rycerskich . . . . . . . . . 455

4.4.2. Szlachta w państwie zakonnym w Prusach (1466–1525). . . . . . . . . . . . . . 457

4.4.2.1. Struktura etniczna i własność ziemska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457

4.5. Społeczeństwo wiejskie (Wiesław Długokęcki). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

4.5.1. Wieś na prawie chełmińskim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

4.5.1.1. Sołtysi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

4.5.1.2. Chłopi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462

4.5.1.3. Wieś zagrodnicza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465

4.5.1.4. Gmina wiejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465

4.5.2. Wieś na prawie polskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466

4.5.3. Wieś pruska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468

4.5.4. Przemiany wsi w państwie krzyżackim (1411–1454) . . . . . . . . . . . . . . . . 475

4.5.5. Przemiany wsi w państwie krzyżackim (1466–1525) . . . . . . . . . . . . . . . . 478

4.5.6. Inne grupy ludności wiejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481

4.5.6.1. Młynarze wiejscy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481

4.5.6.2. Karczmarze wiejscy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483

4.5.7. Region specyficzny – dolina dolnej Wisły – Żuławy . . . . . . . . . . . . . . . . 484

4.5.8. Pozarolnicza ludność wiejska (rybacy, bartnicy, myśliwi, budnicy) . . . . . . . . 486

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498

Indeks osób. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547

Indeks geograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565

Spis map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 577

Spis ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578

Stan książki bardzo dobry, okładka zgodna ze zdjęciem. Zobacz inne moje aukcje. Dane do przelewu otrzymasz w liście od Allegro informującym Cię o wygraniu aukcji (na samym dole).