Państwo w filozofii politycznej Łukasza Opalińskiego 

W Stanach Zjednoczonych i w Europie Zachodniej powstało w ostatnich dziesięcioleciach kilkanaście wartościowych prac - przede wszystkim anglojęzycznych - dotyczących historii Polski. Nieraz znane są one tylko bardzo wąskiemu gronu specjalistów, nigdy zaś nie dotarły do powszechnej świadomości badaczy naszej przeszłości. Przynosi to niewątpliwą szkodę poziomowi naszej wiedzy historycznej i obiegowi myśli naukowej. Za rzecz ze wszech miar słuszną trzeba więc uznać szersze udostępnienie tych pozycji przez wydanie ich tłumaczeń. Jest to tym bardziej uzasadnione, że niektóre z nich nie doczekały się druku i pozostają w maszynopisie (jak chociażby prezentowana właśnie praca), albo l zostały opublikowane w trudno dostępnych wydawnictwach uniwersyteckich, w ograniczonej liczbie egzemplarzy. Wynika to ze znacznie mniejszego niż zwykliśmy przyjmować zainteresowania na Zachodzie dziejami i kulturą Polski oraz z istnienia w tamtejszych wpływowych środowiskach naukowych mocno zakorzenionych stereotypów, które utrudniają rozpowszechnianie sprzecznych z nimi tez.
Książka dr Marii O. Pryshiak należy do rzędu prac wyróżniających się oryginalnością ujęcia. Autorka nie tylko przeprowadza wnikliwą analizę pism Łukasza Opalińskiego, wskazując na powiązanie jego poglądów z koncepcją systemu politycznego, stworzoną przez flamandzkiego humanistę Justusa Lipsiusa, ale i wykazuje reprezentatywność tych poglądów dla określonej grupy społecznej i politycznej. Opierając się na ustaleniach W. Dworzaczka i A. Kamińskiego, dr Pryshiak wyróżnia wśród magnaterii grupę arystokracji, starającej się podtrzymywać, umacniać i rozwijać pozytywne cechy ustroju Rzeczypospolitej. Grupę tę nazywa konstytucjonalistami. Zdaniem autorki Łukasz Opaliński był typowym reprezentantem konstytucjonalistów.
Koncepcja dr M. Pryshiak, jakkolwiek dyskusyjna, otwiera nowe możliwości interpretacji różnych zjawisk kulturalnych i ustrojowych Rzeczypospolitej Polsko-Litewskiej i zasługuje na upowszechnienie wśród polskich badaczy czasów nowożytnych. Jest ona przy tym starannie udokumentowana zarówno poprzez szczegółową analizę badanych źródeł jak i przez wykorzystanie polskiej literatury, dotyczącej samego Opalińskiego i dziejów Rzeczypospolitej XVII w. Trzeba jednak pamiętać, że autorka ukończyła swoje dzieło ponad 15 lat temu. Szerzej do tej sprawy ustosunkuje się w swym komentarzu tłumacz i edytor.
Wszystko to uzasadnia nie tylko publikację tłumaczenia pracy dr M. Pryshlak, ale i zainicjowanie w ten sposób serii wydawniczej, która ułatwi pełniejsze wykorzystanie dorobku działających na Zachodzie historyków, specjalizujących się w badaniach nad dziejami nowożytnej Polski.
Kraków, 20 listopada 2000 r.
Prof. dr Józef Andrzej Gierowski