Opis książki:
Analiza dochodów rozporządzalnych, konsumpcji i oszczędności gospodarstw domowych oraz występujących pomiędzy nimi zależności jest od wielu lat przedmiotem wnikliwego zainteresowania różnych szkół i nurtów ekonomii. Wciąż tworzonych jest wiele nowych teoretycznych modeli, które mają na celu wyjaśnianie zależności występujących w gospodarkach poszczególnych państw. Nieliczne spośród nich wytrzymały próbę czasu, przechodząc przez ogień ostrej krytyki oraz wnikliwego weryfikowania i testowania dostępnymi danymi statystycznymi, na trwale zapisując się w dorobku nauki ekonomii. Do najbardziej znanych i najszerzej rozpowszechnionych modeli analizujących dochody rozporządzalne, konsumpcję i oszczędności gospodarstw domowych niewątpliwie należą keynesowskie modele funkcji konsumpcji i oszczędności oraz monetarystyczna hipoteza cyklu życia oszczędności Franco Modiglianiego i teoria dochodu permanentnego Miltona Friedmana. Wykluczające się poglądy dotyczące występujących zależności pomiędzy dochodami rozporządzalnymi, konsumpcją i oszczędnościami gospodarstw domowych stały się w połowie XX w. jedną z podstawowych osi sporu pomiędzy tymi dwoma głównymi, ostro ze sobą rywalizującymi szkołami ekonomii: keynesowską i monetarystyczną.
W pracy zanalizowano wybrane teorie ekonomiczne zajmujące się badaniem roli oszczędności w gospodarce oraz zależnościami pomiędzy dochodami rozporządzalnymi, konsumpcją i oszczędnościami gospodarstw domowych, a następnie dokonano weryfikacji keynesowskich modeli funkcji konsumpcji i oszczędności oraz teorii dochodu permanentnego M. Friedmana na podstawie danych liczbowych charakteryzujących wybrane państwa rozwinięte gospodarczo i po transformacji ustrojowej.
Książka prezentuje wyniki badań prowadzone przez pracownika naukowego Instytutu Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Wpisuje się w szeroki nurt badań empiryczno-teoretycznych znajdujący od lat 50. XX w. odzwierciedlenie w literaturze przedmiotu. Przeznaczona jest przede wszystkim dla przedstawicieli świata nauki oraz studentów zainteresowanych tą tematyką.
Rozwój i zmiany zachodzące w gospodarce rynkowej mają bardzo duży wpływ zarówno na wielkość osiąganych dochodów rozporządzalnych ludności, jak też na rozmiary realizowanej konsumpcji i akumulowanych oszczędności. Oddziałują silnie również na sposób przechowywania - inwestowania na bieżąco osiąganych oraz wcześniej wypracowanych nadwyżek finansowych gospodarstw domowych. Podstawowe zmienne makroekonomiczne, takie jak: wielkość i stopa wzrostu produktu krajowego brutto, poziom bezrobocia, wysokość stopy aktywności zawodowej, poziom cen, a także wielkość wynagrodzeń w gospodarce, które w dużym stopniu wpływają na wartość dochodów rozporządzalnych ludności, rzutują na zdolność każdego społeczeństwa do akumulowania oszczędności. Z kolei wielkość tych nadwyżek finansowych oraz sposób ich wykorzystywania determinuje w dużym stopniu możliwy do sfinansowania poziom inwestycji w danym kraju, który ma znaczący wpływ na rozwój gospodarczy i wszystkie wymienione wcześniej zmienne makroekonomiczne. Są to wielkości współzależne, wzajemnie powiązane, oddziałujące na siebie obustronnie.
Analiza dochodów rozporządzalnych, konsumpcji i oszczędności gospodarstw domowych oraz występujących pomiędzy nimi zależności jest już od wielu lat przedmiotem wnikliwego zainteresowania licznych szkół ekonomii. Wciąż tworzonych jest wiele nowych teoretycznych modeli, które mają na celu wyjaśnianie występujących w gospodarkach poszczególnych państw zależności. Nieliczne spośród nich wytrzymały próbę czasu, przechodząc przez ogień ostrej krytyki oraz weryfikowania i testowania dostępnymi danymi statystycznymi, na trwale zapisując się w dorobku nauki ekonomii. Większość z dotychczas opracowanych teoretycznych modeli analizujących badane zmienne, pomimo odkrywania nieraz istotnych zależności i praw funkcjonujących w świecie, jest na tyle ogólna, że nie znajduje jakichkolwiek bezpośrednich praktycznych zastosowań. Część z uwagi na swoją specyfikę i przyjęte założenia nie kwalifikuje się również do empirycznej weryfikacji.
Do najbardziej znanych i najszerzej rozpowszechnionych modeli analizujących dochody rozporządzalne, konsumpcję i oszczędności gospodarstw domowych niewątpliwie należą: keynesowskie modele funkcji konsumpcji i oszczędności oraz monetarystyczna hipoteza cyklu życia oszczędności Franco Modiglianiego i teoria dochodu permanentnego Miltona Friedmana. Wykluczające się poglądy dotyczące występujących zależności pomiędzy dochodami rozporządzalnymi, konsumpcją i oszczędnościami gospodarstw domowych stały się w połowie XX w. jedną z podstawowych osi sporu pomiędzy tymi dwoma głównymi, ostro z sobą rywalizującymi szkołami ekonomii: keynesowską i monetarystyczną.
Pomimo dość długiego już okresu rozwoju ekonomii, jako samodzielnej dyscypliny naukowej oraz pojawienia się licznych i zróżnicowanych ?szkół" i doktryn ekonomicznych nie udało się jak dotąd osiągnąć zbliżenia prezentowanych stanowisk przez poszczególne nurty w ramach tej nauki. Nie zdołano rozstrzygnąć licznych sporów pomiędzy ekonomią keynesowską i ekonomią monetarystyczną - dwoma podstawowymi nurtami teorii ekonomii w całym XX w. Nawet na gruncie poszczególnych teorii nie zdołano również obiektywnie wykazać, jaka relacja pomiędzy dochodami rozporządzalnymi, konsumpcją i oszczędnościami gospodarstw domowych oraz jaki poziom już zakumulowanych nadwyżek finansowych ludności byłby optymalny dla społeczeństwa i dalszego rozwoju gospodarki.
Podstawowym celem pracy jest analiza wybranych teorii ekonomicznych zajmujących się badaniem roli oszczędności w gospodarce oraz zależnościami pomiędzy dochodami rozporządzalnymi, konsumpcją i oszczędnościami gospodarstw domowych, a następnie próba dokonania weryfikacji keynesowskich modeli funkcji konsumpcji i oszczędności oraz teorii dochodu permanentnego M. Friedmana na podstawie danych liczbowych charakteryzujących sytuacje w wybranych państwach rozwiniętych gospodarczo i po transformacji ustrojowej. Główną tezą pracy jest pokazanie, że w niestabilnych warunkach przełomu XX i XXI w., kiedy gospodarka światowa doświadcza licznych kryzysów i perturbacji, estymacja keynesowskich funkcji konsumpcji daje lepsze rezultaty w porównaniu z szacunkami uzyskanymi na podstawie teorii dochodu permanentnego M. Friedmana.
Struktura pracy podporządkowana jest tak sformułowanym celom badawczym oraz tezie książki. Praca składa się ze wstępu, trzech rozdziałów oraz zakończenia. Pierwszy rozdział poświęcony jest analizie wybranych teorii ekonomicznych zajmujących się oszczędnościami oraz badaniem zależności pomiędzy dochodami rozporządzalnymi, konsumpcją i oszczędnościami gospodarstw domowych. Przedmiotem szczegółowych rozważań są tu kolejno: oszczędności w ekonomii klasycznej i neoklasycznej, dochody rozporządzalne, konsumpcja i oszczędności w ekonomii keynesowskiej oraz w ekonomii monetarystycznej. Dokonano wszechstronnego porównania tych podstawowych teorii ekonomicznych, zwracając szczególną uwagę na to, co je łączy i dzieli w świetle przyjętych różnorodnych założeń, na których się opierają. W drugiej części rozdziału autor podejmuje szczegółową analizę hipotezy cyklu życia oszczędności F. Modiglianiego oraz teorii dochodu permanentnego M. Friedmana, które są jednymi z podstawowych teorii składających się na cały dorobek ekonomii monetarystycznej. W końcowej części dokonano przeglądu wybranych teorii zajmujących się badaniem struktury oszczędności.
Teoretyczny rozdział pierwszy pozwolił na dokonanie w dwóch kolejnych częściach pracy empirycznej weryfikacji i porównania keynesowskich modeli funkcji konsumpcji i oszczędności z teorią dochodu permanentnego Miltona Friedmana. W tym celu w następnych częściach rozdziału drugiego, który poświęcony jest wybranym krajom rozwiniętym gospodarczo (Stanom Zjednoczonym, Wielkiej Brytanii, Niemcom, Francji oraz Japonii) oraz rozdziału trzeciego, gdzie przedmiotem badania objęto wybrane kraje po transformacji ustrojowej (Czechy, Słowację, Węgry, Słowenię oraz Polskę) przeprowadzono krótką i częściową analizę sytuacji makroekonomicznej w każdym z tych państw, obejmującą badanie: produktu krajowego brutto, dochodów rozporządzalnych, konsumpcji i oszczędności gospodarstw domowych. Pozwoliła ona na obliczenie wielkości przeciętnych oraz krańcowych skłonności do konsumpcji oraz do oszczędzania w poszczególnych latach, co prowadziło w świetle uzyskiwanych zaskakujących wartości tych parametrów do pewnych refleksji. Dzięki tak zebranym i opracowanym danym statystycznym w kolejnych częściach tych 10 podrozdziałów dokonano dla każdego kraju estymacji i testowania keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności z wyrazem wolnym oraz bez wyrazu wolnego, oraz trzech różnych funkcji konsumpcji oszacowanych na podstawie teorii dochodu permanentnego M. Friedmana. Pozwoliło to na dokonanie porównania stopnia dopasowania tych modeli oraz wyciągnięcie wniosków na temat stopnia adekwatności tych dwóch podstawowych teorii ekonomicznych wobec realiów występujących i charakteryzujących sytuację w każdym z badanych krajów w latach, które obejmował okres analizy. Ograniczona dostępność porównywalnych danych statystycznych wymusiła skrócenie horyzontu czasowego przeprowadzonego badania do zaledwie 12-letniego okresu obejmującego lata 2[zasłonięte]000-20.
Podsumowanie oraz najważniejsze wnioski wynikające z pracy zawarto w zakończeniu.
Analizą w rozdziale drugim objęto łącznie pięć krajów rozwiniętych gospodarczo: Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Niemcy, Francję oraz Japonię. Natomiast w rozdziale trzecim badano pięć krajów po transformacji ustrojowej: Czechy, Słowację, Węgry, Słowenię oraz Polskę. O wyborze tym zadecydowały zarówno względy merytoryczne, jak i konieczność ograniczenia objętości całej pracy. Pierwsza grupa państw (rozdział drugi) obejmuje czołowe kraje rozwinięte gospodarczo, gdzie w kolejnych dekadach XX w. powstawały analizowane w pracy teorie i modele ekonomiczne oraz gdzie dokonywano ich weryfikacji dostępnymi danymi statystycznymi. W krajach tych w latach 50., 60., i 70. XX w. toczył się również główny nurt dyskusji i polemiki pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami analizowanych w pracy teorii i modeli ekonomicznych. Z uwagi na konieczność ograniczenia rozmiarów książki badaniem ostatecznie nie objęto Szwecji oraz Włoch. Druga grupa państw (rozdział trzeci) obejmuje pięć krajów po transformacji gospodarczej z regionu Europy Środkowej, które zostały przyjęte w maju 2004 r. do Unii Europejskiej. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat przeszły one podobną drogę reform. Mają częściowo wspólną historię oraz podobne doświadczenia, a ponadto są porównywalne pod względem poziomu rozwoju gospodarczego, wielkości dochodów na mieszkańca oraz położenia geograficznego. Wybór tych dwóch heterogenicznych grup państw, które jednocześnie są wewnętrznie dość spójne, pozwala również na porównanie stopnia dopasowania estymowanych modeli funkcji konsumpcji i oszczędności pomiędzy różnymi krajami oraz obiektywną refleksję nad uniwersalnością analizowanych w pracy teorii i modeli ekonomicznych, które należą do podstawowego kanonu tej nauki. O ostatecznym wyborze państw, które zostały objęte analizą w empirycznych częściach pracy, zadecydowały również dyskusje prowadzone w Instytucie Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, sugestiestarszych i bardziej doświadczonych pracowników naukowych oraz szczególnie cenne zalecenia recenzentów pracy: prof. Wiesława Dębskiego i prof. Ryszarda Bartkowiaka, którym w tym miejscu chcę złożyć podziękowania za ich nieoceniony wkład w końcową postać tej książki.
Wkład przeprowadzonych badań oraz wyciągniętych na ich podstawie wniosków do dotychczasowego dorobku ma charakter zarówno teoretyczny, jak i empiryczny. W obszarze części teoretycznej dokonano wszechstronnej analizy i porównania podstawowych teorii ekonomicznych w zakresie roli oszczędności w gospodarce oraz występujących relacji pomiędzy dochodami rozporządzalnymi, konsumpcją i oszczędnościami gospodarstw domowych. W świetle przyjętych założeń, na których opierają się te teorie, poszukano ich części wspólnych oraz tych płaszczyzn, gdzie się wzajemnie z sobą wykluczają. Dzięki temu możliwe było, po odrzuceniu wszelkich normatywnych sporów głównie o charakterze ideologicznym, obiektywne zwrócenie szczególnej uwagi na to, co te teorie łączy oraz dzieli. W rezultacie przeprowadzonych analiz w części empirycznej wykazano, że keynesowska funkcja konsumpcji nie musi stać w sprzeczności z funkcją konsumpcji oszacowaną na podstawie teorii dochodu permanentnego M. Friedmana. W zależności od realnie występującej sytuacji w danym państwie, która może być bardziej zbliżona do założeń ekonomii keynesowskiej albo modelu M. Friedmana, każde z tych dwóch alternatywnych podejść może dawać lepsze lub gorsze rezultaty. Wykazano zatem, że po odrzuceniu głębokiego sporu ideologicznego, który od wielu już lat dzieli zwolenników ekonomii monetarnej i ekonomii keynesowskiej, teorie te nie muszą się zawsze wykluczać. Czasami nawet, w ograniczonym oczywiście zakresie, mogą się wzajemnie uzupełniać.
W zakresie części empirycznej dokonano estymacji i testowania wielu keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności z wyrazem wolnym oraz bez wyrazu wolnego, oraz funkcji konsumpcji oszacowanych na podstawie teorii dochodu permanentnego M. Friedmana. Pozwoliło to porównać stopień dopasowania tych modeli, dzięki czemu można dość obiektywnie ocenić stopień adekwatności tych dwóch podstawowych teorii ekonomicznych do sytuacji występujących w badanych krajach w okresie objętym analizą. Pomimo dołożenia należytej staranności, autor nie zetknął się jak dotąd z żadnym podobnym współczesnym opracowaniem zarówno w literaturze polskiej, jak i zagranicznej.
Przy pisaniu tej książki wykorzystano liczne źródła krajowe i zagraniczne. Wszędzie, gdzie było to tylko możliwe, starano się przede wszystkim opierać na pierwotnych tekstach autorów, którzy byli twórcami analizowanych w pracy modeli. Unikano wykorzystywania pozycji wtórnych, przetworzonych, które powstawały licznie w późniejszych latach, m.in. na podstawie publikowanych wcześniej książek i badań, a których autorami byli kolejni ekonomiści zajmujący się analizą i rozwojem teorii tej nauki. Oparcie pracy przede wszystkim na podstawowej literaturze pierwotnej może dodatkowo zwiększać wartość i wiarygodność tej książki.
Analityczna część pracy powstała w oparciu o pierwotne dane źródłowe: Eurostatu, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Departamentu Handlu Stanów Zjednoczonych. Wiązało się to z koniecznością pracochłonnego i czasochłonnego przeliczania pozyskiwanych danych liczbowych niezbędnych do napisania rozdziału drugiego i trzeciego za pomocą arkusza kalkulacyjnego. Wszelkie obliczenia wykonywano samodzielnie, korzystając z podstawowego programu komputerowego, jakim jest Excel. Zachowywano należytą staranność i uwagę w trakcie przeprowadzania kalkulacji z nadzieją uniknięcia zarówno poważniejszych błędów liczbowych, jak i merytorycznych. Cała praca, zawarte w niej analizy oraz ich rezultaty są wynikiem wieloletnich zainteresowań zawodowych i naukowych oraz licznych wcześniejszych prac badawczych autora.
Wstęp
1. Oszczędności w teorii ekonomii
1.1. Oszczędności w ekonomii klasycznej i neoklasycznej
1.2. Oszczędności w ekonomii keynesowskiej
1.3. Podstawowe różnice w postrzeganiu oszczędności pomiędzy ekonomią klasyczną a ekonomią keynesowską - próba syntezy
1.4. Modyfikacja keynesowskiej funkcji konsumpcji i oszczędności - hipoteza własna
1.5. Oszczędności w monetaryzmie
1.5.1. Hipoteza cyklu życia oszczędności Franco Modiglianiego
1.5.2. Teoria dochodu permanentnego Miltona Friedmana
1.6. Wybrane teorie dotyczące struktury oszczędności
2. Zależności pomiędzy dochodami rozporządzalnymi gospodarstw domowych a konsumpcją i oszczędnościami w wybranych krajach rozwiniętych - testowanie wybranych teorii
2.1. Stany Zjednoczone
2.1.1. Estymacja keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności dla Stanów Zjednoczonych
2.1.2. Estymacja funkcji konsumpcji według teorii dochodu permanentnego Miltona Friedmana dla Stanów Zjednoczonych
2.2. Wielka Brytania
2.2.1. Estymacja keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności dla Wielkiej Brytanii
2.2.2. Estymacja funkcji konsumpcji według teorii dochodu permanentnego Miltona Friedmana dla Wielkiej Brytanii
2.3. Niemcy
2.3.1. Estymacja keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności dla Niemiec
2.3.2. Estymacja funkcji konsumpcji według teorii dochodu permanentnego Miltona Friedmana dla Niemiec
2.4. Francja
2.4.1. Estymacja keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności dla Francji
2.4.2. Estymacja funkcji konsumpcji według teorii dochodu permanentnego Miltona Friedmana dla Francji
2.5. Japonia
2.5.1. Estymacja keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności dla Japonii
2.5.2. Estymacja funkcji konsumpcji według teorii dochodu permanentnego Miltona Friedmana dla Japonii
3. Zależności pomiędzy dochodami rozporządzalnymi gospodarstw domowych a konsumpcją i oszczędnościami w wybranych krajach po transformacji ustrojowej - testowanie wybranych teorii
3.1. Czechy
3.1.1. Estymacja keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności dla Czech
3.1.2. Estymacja funkcji konsumpcji według teorii dochodu permanentnego Miltona Friedmana dla Czech
3.2. Słowacja
3.2.1. Estymacja keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności dla Słowacji
3.2.2. Estymacja funkcji konsumpcji według teorii dochodu permanentnego Miltona Friedmana dla Słowacji
3.3. Węgry
3.3.1. Estymacja keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności dla Węgier
3.3.2. Estymacja funkcji konsumpcji według teorii dochodu permanentnego Miltona Friedmana dla Węgier
3.4. Słowenia
3.4.1. Estymacja keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności dla Słowenii
3.4.2. Estymacja funkcji konsumpcji według teorii dochodu permanentnego Miltona Friedmana dla Słowenii
3.5. Polska
3.5.1. Estymacja keynesowskich funkcji konsumpcji i oszczędności dla Polski
3.5.2. Estymacja funkcji konsumpcji według teorii dochodu permanentnego Miltona Friedmana dla Polski
Zakończenie
Spis tabel
Spis rysunków
Bibliografia
|
