|
|
|
|
MARIA BARŁOWSKA
OSSOLIŃSKI, MOSKORZOWSKI, SARBIEWSKI
— MOWY POGRZEBOWE
TEKSTY W DIALOGU
rok wyd. 2008, stron 180, ilustr. cz.-b., przypisy, bibliogr., tab., indeks osobowy, miękka oprawa foliowana, format ok. 20,5 cm x 14,5 cm
Nakład tylko : 250 + 50 egzemplarzy !!!
Z notatki wydawniczej :
Na prezentowaną publikację składają się dwie części: pierwsza to analiza retoryczna pięciu oracji żałobnych, druga – edycja mów przedstawionych w części pierwszej. Mowy Jerzego Ossolińskiego i Andrzeja Moskorzewskiego wiążą się z samą uroczystością pogrzebową, i ukazują zakorzenienie tekstu oratorskiego w konkretnych okolicznościach. Mowę Jerzego Ossolińskiego i dwie mowy Stanisława Sarbiewskiego łączy relacja: wzorzec – naśladownictwo. Prezentowana w części drugiej edycja mów wydobytych z rękopisów jest pierwszą próbą zastosowania wobec tekstów oratorskich metody odtworzenia tradycji tekstu. Jej efektem jest zaproponowanie archetypu mowy Ossolińskiego oraz udokumentowanie przekazów w aparacie krytycznym.
WPROWADZENIE
Veritas filia temporis
Książka ta jest poniekąd powrotem do rozpoznanego już mówcy i tekstów już kiedyś czytanych. Powrotem, który ma umożliwić inne spojrzenie: skupienie się na szczegółach - zbierających jak w soczewce szersze problemy w miejsce przeglądowego ujęcia, dążącego do uchwycenia całości. Jest więc również fragmentem i wyborem w sposób nieunikniony skazanym na arbitralność. Jak każdy wybór - niesie z sobą zobowiązanie do ujawnienia kształtującej go motywacji. Najogólniej została ona wskazana już w tytule. Przedmiotem badawczego zainteresowania są dwie mowy pogrzebowe Jerzego Ossolińskiego czytane wraz z oracjami Andrzeja Moskorzowskiego i Stanisława Sarbiewskiego, które się z nimi wiążą. Związek ten jest dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, przemowa pogrzebowa odczytywana jest w „towarzystwie” innej mowy, pochodzącej z tego samego pogrzebu - to przypadek oracji Jerzego Ossolińskiego i Andrzeja Moskorzowskiego. To najbardziej naturalna, typowa dla ceremonii pogrzebowej XVII w. sytuacja, gdy na słowa wygłaszane w imieniu rodziny odpowiada ktoś „od gości”. Tekst oratorski pozostaje w takim przypadku przede wszystkim dokumentem okoliczności. Nawet w postaci zapisu niesie z sobą pamięć o całej fundującej go sytuacji retorycznej. Sytuuje się najbliżej nieuchwytnej dziś dziedziny oralności - stwarzającego go żywego słowa. Zobowiązuje do rozpoznania kontekstu historyczno-kulturowego, podjęcia trudu odnalezienia szczegółowych okoliczności i uchwycenia ich dynamiki. Wybór mów Ossolińskiego i Moskorzowskiego z pogrzebu Stanisława Cikowskiego motywowany jest nie tylko rzadko spotykaną możliwością zaprezentowania dwu oracji składających się na jeden „akt pogrzebowy”, ale również niezwykłością samych okoliczności: polemicznym starciem katolika i arianina.
Po drugie, mowa pogrzebowa zostaje odczytana w relacjach z tekstami, dla których stała się wzorem - to przypadek mowy Ossolińskiego na pogrzebie biskupa Marcina Szyszkowskiego i dwu oracji Stanisława Sarbiewskiego. Poniekąd zwolniony z zakotwiczenia we współtworzącej go rzeczywistości tekst oratorski funkcjonuje już całkowicie w obszarze pisma. To dzięki zapisowi i związanym z nim procesom lektury, możliwości wielokrotnego powracania doń, przepisywania i wypisywania może wejść w oddziaływanie z innymi tekstami. Utrwalony w piśmie zamiera, by zyskać nowe „życie”. Wybór tekstów mów Ossolińskiego i Sarbiewskiego jako ilustracji takiego pokrewieństwa jest nie tyle specjalnie umotywowany, co na razie jedyny możliwy. Nieprzedstawiana dotąd praktyka imitacji rodzimych mówców to bowiem temat wymagający dalszych badań.
Książka ta jest nie tylko świadectwem czytania tekstów, ale także starań, by dać każdemu możliwość ich odczytania. Jej część druga zawiera bowiem edycję pięciu omawianych oracji. Zostały one wydobyte z rękopisów.
W przypadku mów z pogrzebu Stanisława Cikowskiego, a także mów Stanisława Sarbiewskiego jest to jedyny możliwy sposób ich poznania, gdyż zachowały się tylko w przekazach rękopiśmiennych. Mowa Ossolińskiego na pogrzebie Marcina Szyszkowskiego została opublikowana w XVII w. w antologii Mówca polski... Jana Pisarskiego (1668 r.). Jednak publikacja oparta na przekazie pochodzącym z drugiej ręki musiała zostać potraktowana na równi z takimiż przekazami rękopiśmiennymi. Postępowanie edytora w sytuacji zachowania się licznych przekazów, ale niepochodzących od autora, jest szczególnie utrudnione. Wybór metody obciążony był dodatkowo wątpliwościami wynikającymi z wyjściowej analizy sytuacji wchodzenia tekstu w obieg rękopiśmienny. Można bowiem zakładać, że tekst został przez mówcę zapisany w jakiejś postaci przed wygłoszeniem, że był spisany po wygłoszeniu (w każdym przypadku mógł się różnić od przemowy rzeczywiście wygłoszonej), albo że zapis pochodzi od osób trzecich (np. powstał w wyniku notowania) - przy czym możliwości te nie musiały się wykluczać. Uzasadnionym wyborem postępowania może się więc wydawać trzymanie się zasad wydawania utworów okolicznościowych. Jednak w niniejszej edycji podjęta została próba udostępnienia postaci tekstu, która opiera się na odtworzeniu jego tradycji. Próbie tej towarzyszy świadomość niemożności sprostania wszystkim rygorom takiego postępowania. Już sama podstawa źródłowa została wybrana nie z całości zachowanych zabytków oratorskich, lecz z bazy źródeł oratorstwa w rękopisach od XVII do połowy XVIII w., obejmującej jedynie około 6000 zapisów oracji, powstałej w wyniku rejestracji manuskryptów zawierających szczególnie liczne przekazy mów. Wynikiem przeprowadzonego postępowania tekstologicznego jest wydanie tekstu popularnej mowy Jerzego Ossolińskiego na pogrzebie biskupa Szyszkowskiego w postaci archetypu uzyskanego przez zbudowanie na podstawie piętnastu przekazów stemmy tekstu. Wobec oracji z pogrzebu Cikowskiego nie udało się ustalić szczegółowych relacji pomiędzy przekazami, ale ich analiza pozwala przypuszczać, że i tu, przy wejściu tych tekstów do tradycji rękopiśmiennej, leżał jeden przekaz. Jednak nawet w tej sytuacji zestawienie dwunastu przekazów mowy Ossolińskiego i dziesięciu - mowy Moskorzowskiego umożliwia przedstawienie poprawionego w wielu miejscach tekstu, a także może być punktem wyjścia do dalszych badań. Publikowane mowy Sarbiewskiego stanowią przypadek szczególny, gdyż podstawą ich wydania jest rękopis autora. Zachowanie autografu pozwala zaprezentować dokumenty swady tego niezbyt znanego mówcy. Jak każdy fragment, również i ta książka niesie w sobie nadzieję, że powstaną kiedyś opracowania i wydania staropolskiego oratorstwa znacznie pełniejsze, które przedstawią je wreszcie współczesnemu czytelnikowi, jemu też pozostawiając ostateczną ocenę.
SPIS TREŚCI :
Wprowadzenie
Ossoliński i Moskorzowski — polemika na pogrzebie
Ossoliński i Sarbiewski — z praktyki imitacji
Mowy pogrzebowe
Jerzy Ossoliński: mowa na pogrzebie Stanisława Cikowskiego
Andrzej Moskorzowski: mowa na pogrzebie Stanisława Cikowskiego
Jerzy Ossoliński: mowa na pogrzebie biskupa Marcina Szyszkowskiego
Stanisław Sarbiewski: mowa na pogrzebie Jana Bartnickiego
Stanisław Sarbiewski: mowa na pogrzebie pani Wereszczyńskiej
Komentarz edytorski
Znaki i skróty przyjęte w edycji
Zasady transkrypcji
Opis źródeł
Aparat krytyczny
Objaśnienia
Indeks osobowy
Spis ilustracji
Streszcz. w jęz. ang. i ros.
INDEKS OSOBOWY
Aleksander Karol Waza, królewicz polski 156 Ambroży św. 29, 30 Andrzejowicz Walerian 24 Anna Katarzyna Konstancja Wazówna, królewna polska 158 Apollodor z Aten 141 Ariusz 30 Augustyn św. 29 Barłowska Maria 7, 9, 12, 68, 70, 116, 140 Bartnicka Elżbieta 62 Bartnicki Jan 56, 62-64, 72, 77, 78, 93-96, 129, 159 Bartnicki Krzysztof 62 Bartnicki Wojciech 62 Barycz Henryk 40 Bellarmino Roberto 151 Bieńkowski Ludomir 26 Bobrowicz Jan Nepomucen 26, 152 Boczyłowic Jakub 44 Bodniak Stanisław 13, 147 Bolesław Śmiały, król polski 26, 141 Brożek Mieczysław 23 Brückner Aleksander 21 Charliński (Charłęski) Krzysztof 54 Chemperek Dariusz 145 Chłapowski Krzysztof 49, 157, 159 Chodkiewicz Jan Karol 107 Chrościcki Juliusz 145 Chrząstowska Jadwiga 111 Cichocki Kasper 14, 15 Cikowscy h. Radwan, ród 20, 25, 31, 39, 40, 81, 82, 85, 141 Cikowska Dorota z Błońskich 17, 18, 41, 42, 87, 150 Cikowska z Działyńskich Elżbieta 143 Cikowska z Komorowskich Anna 148 Cikowski Jan 40 Cikowski Krzysztof 16, 32 Cikowski Mikołaj 147 Cikowski Stanisław dziad 13, 85, 148 Cikowski Stanisław ojciec, podkomorzy krakowski 13-15, 20, 31, 32, 38, 40, 44, 82, 86, 140, 142, 143, 147, 148 Cikowski Stanisław, podkomorzyc krakowski 8-13, 15-17, 19, 22, 25, 34, 36, 37, 41, 44, 81-87, 106-115, 131, 133, 140, 144 Cyceron (Marcus Tullius Cicero) 22, 23, 42, 43, 59, 67, 141, 153, 163, 164 Cynerski Stanisław 14 Czacki Tadeusz 20, 129 Czaplic Jerzy 40 Czaplic Marcin 40 Czapliński Władysław 47, 140 Czarliński Bonawentura 22 Czartoryscy h. Pogoń, ród 12, 50, 53, 63, 102, 128 Czubek Jan 14 Damianowicz Samuel 108 Daniel prorok 29, 142 Daniłowicz Jan 17 Daniłowiczowa Zofia z Żółkiewskich 17 Dariusz I, król perski 164 Dąbrowicz Elżbieta 12 Dąbrowski Eugeniusz 29 Dembińska Anna 107, 111 Długosz Jan 15 Dobińscy h. Trąby, ród 117 Dönhoff Jerzy 113 Doré Tomasz 67 Dürr-Durski Jan 38 Dutkiewicz Józef E. 20, 141 Dziechcińska Hanna 8 Enniusz (Quintus Ennius) 59, 126, 153, 163 Epikur 68 Eustachiewicz Maria 37 Falniowska-Gradowska Alicja 14, 157 Ferdynand II Habsburg, cesarz austriacki 147 Filipowski Marcin 71 Förster Georg 44 Fredro Andrzej Maksymilian 52 Fulińska Anna 66, 68, 69, 80 Gawiński Jan 144 Gąsiorowski Antoni 14, 54, 101, 157, 159 Gmiterek Henryk 54 Gołębiowski Łukasz 129 Gorzkowski Albert 42, 68 Gosławski Adam 32 Górnicki Łukasz 33, 145 Grabski Stanisław 117 Grobicki NN 54 Grodziecki Adam 147 Gryglewicz Feliks 26 Grzegorz Paweł z Brzezin 147 Grześkowiak Radosław 108 Grzymułtowski Krzysztof 112 Gulbinowicz Henryk 158 Habsburgowie, ród 148 Hajdukiewicz Leszek 23 Hennicki Jakub 113 Henryk, książę Walii 15 Herbest Benedykt 21 Herburt Jan 17 Herburtowa Konstancja z Przerembskich 17 Hezjod 67 Homer 67 Horacy (Quintus Horatius Flaccus) 67 Horyszowska NN 54, 65 Horyszowski Stanisław 54, 78 Iwanicki Tobiasz 21 Jahn Otto 23 Jakub I Stuart, król angielski 14, 16, 140, 143 Jan Albert Waza, królewicz polski 158 Jan Kazimierz Waza, królewicz polski 56, 92, 158 Jan III Sobieski 109 Jezus Chrystus 26, 29, 142, 156 Jędrzejowczyk Maciej 26 Józef II Habsburg, cesarz austriacki 64 Kaligula (Caius Iulius Caesar Germanicus Caligula) 70 Kalinowski Marcin 37 Karmanowski Olbrycht 38 Karol Ferdynand Waza, królewicz polski 158 Karol Sudermański, król szwedzki 14, 148 Kiszczyna Barbara z Radziwiłłów 107, 111 Knapski Grzegorz 148 Kochanowski Jan 50, 68, 149 Kochowski Wespazjan 37 Komorowski Jan 54, 56, 64, 65, 69-71, 78, 79 Kondraciuk Piotr 64, 159 Koniecpolski Stanisław 52, 55 Koniecpolski Zygmunt Aleksander 118, 156 Konopczyński Władysław 13 Konorska Lucja 39 Konorski Bolesław 39 Konrad Paweł 22 Konradowa Anna 22 Konstancja z Habsburgów, królowa polska 56, 91, 158 Korolko Mirosław 149 Kossowski Aleksander 40 Kot Stanisław 21 Kotarbiński Tadeusz 39 Krasiński Walerian 16 Kruszyńska Elżbieta 51 Kryski Feliks 56 Krzywy Roman 142 Krzyżanowski Julian 101 Kurzeniecki Stefan 55, 79 Kwiatkowska-Frejlich Lidia 27, 28 Kwintylian (Marcus Fabius Quintilianus) 22, 23, 66, 87, 141 Lausberg Heinrich 42 Lepszy Kazimierz 143, 148 Leszczyńscy h. Wieniawa, ród 142 Leszczyński Bogusław 119 Lipsjusz Just 70 Lipski Jan 118 Lubieniecki Jakub 21 Lubieniecki Krzysztof 40 Lubieniecki Stanisław 16 Lubieniecki Stanisław 40 Ludwik XIII, król francuski 56 Łętowski Ludwik 157 Łukasz św. Ewangelista 29 Łukaszyk Romuald 26 Maciejewski Janusz 9, 12 Maciejowski Bernard 150 Maksymilian Habsburg, arcyksiążę austriacki 148 Maleszyński Dariusz Cezary 146 Marciniak Ryszard 118 Marek św. Ewangelista 29, 30, 142 Mateusz św. Ewangelista 29-30, 142 Merczyng Henryk 16 Michalczuk Stanisław 160 Miltiades 96, 164 Misiurek Jerzy 27 Mniszech Józef 109 Moskorzowska z Dudyczów Regina 144 Moskorzowska z Wiszowatych Anna 145 Moskorzowski Andrzej 7, 8, 10-12, 30, 35-39, 42-44, 84, 87, 106-114, 133, 144 Moskorzowski Hieronim 13, 144 Moskorzowski Hieronim 30 Moskorzowski Hieronim Gratus 145 Moskorzowski Jan 109 Muszyńska Krystyna 16, 117, 119 Muszyński Michał 118 Myszkowski Piotr 151 Myszkowski Zygmunt 158 Naborowski Daniel 50 Napiórkowska Barbara 55 Niesiecki Kasper 26, 50, 152, 155 Nitecki Piotr 158 Nowodworski Bartłomiej 116 Oborski Tomasz 91, 118, 158 Ogonowski Zbigniew 21 Oleśniccy h. Dębno, ród 28 Ołtarzowska Maryna Elżbieta 51 Opaliński Edward 159 Orzechowscy h. Rogala, ród 13 Orzechowski Stanisław 40 Ossolińscy h. Topór, ród 102, 116 Ossolińska Anna z Firlejów 140 Ossolińska Zofia z Cikowskich 15, 18, 87, 150 Ossoliński Baldwin 40, 150 Ossoliński Hieronim 14 Ossoliński Jerzy 7-12, 16, 17, 19, 22, 24-26, 35, 39, 42-44, 46-48, 55-58, 62, 65, 69, 71, 77, 79, 81, 84-87, 106-119, 131, 135, 140, 146, 150, 151, 157, 163, 165 Ossoliński Krzysztof 15, 18, 40, 87, 150 Ossoliński Michał 113 Ossoliński Zbigniew 15, 20, 140 Ostrogska Anna 107, 111 Ostroróg Mikołaj 56 Ostrowski-Daneykowicz Jan 44, 50 Owidiusz (Publius Ovidius Naso) 149 Pac Stefan 111 Parrazjos z Efezu 141 Paweł św. Apostoł 60, 153 Peresiecki Piotr Iwanowicz 21 Petrarka 68 Pietrzyk Zdzisław 21 Piotrkowczyk Andrzej 30 Pisarski Jan 9, 44, 47, 118, 127, 140 Pliniusz 23, 141 Potoccy h. Pilawa, ród 102 Potocki Paweł 50 Potocki Wacław 151 Powodowski Hieronim 27.29 Prokop K.R. właśc. Niewiarowski Sebastian 151, 154 Przyboś Adam 15, 44 Przypkowski Samuel 109 Przypkowski Tadeusz 20 Radziwiłł Albrycht Stanisław 12, 33, 107 Radziwiłł Jan Albert 111 Radziwiłł Krzysztof 33, 107, 108, 111 Radziwiłłowa Katarzyna 12 Radziwiłłowie h. Trąby, ród 102 Raphelengi Francesco 70 Rej Mikołaj 33 Rokszycki (Dąbrowski) Marcin 157 Romiszewski Jan 159 Rostafiński Józef 26 Rudolf Habsburg, cesarz austriacki 158 Rykaczewski Edward 23 Rysiński Andrzej 51 Rzeczycki Andrzej Kazimierz 112 Sandius Krzysztof 16 Sarbiewska Katarzyna Teresa 51 Sarbiewska Zofia z Napiórkowskich 50 Sarbiewski Maciej Kazimierz 50, 55 Sarbiewski Stanisław 7-10, 46, 49, 51-56, 62-66, 68, 70-72, 74-79, 93, 96, 97, 129, 130, 159, 160, 165 Schopenhauer Artur 39 Sebeliusz 30 Seneka (Lucius Annaeus Seneca) 68, 70 Siekierzyński Jan 21 Siemichowski Bartłomiej 16, 106 Sienieńska Dorota 107, 111 Sienieński Jakub 13, 44 Silnicki Gabriel 119 Skalski Bazyli 15 Skarga Piotr 30 Skwara Marek 9, 153, 163 Słupski Stanisław 25, 38 Słuszka Aleksander 24 Słuszka Dadzibóg 24 Smoleńska Barbara 16, 119 Sobieski Jakub 17, 56, 68, 107, 111, 116, 146 Spalding Georg Ludwig 24 Stanisław św. 152, 156, 157 Stefan Batory, król polski 148 Stefanyk Wasyl 102 Stegmann Krzysztof 21 Sternacki Jan 87, 107 Strzelecki Adam 14 Swetoniusz (Caius Suetonius Tranquillus) 70 Szablowski Jerzy 152 Szafraniec Stanisław 20 Szczotka Stanisław 16 Szczuka Stanisław 12 Szczygieł Ryszard 54 Szparowski NN 79 Sztachelska Jolanta 12, Szyszkowscy h. Ostoja, ród 88, 152, 156 Szyszkowski Jerzy 155 Szyszkowski Marcin 8, 9, 46-48, 56, 58, 62, 65, 72, 77, 88-92, 111, 115-119, 127, 135, 146, 151, 155, 156, 163, 165 Szyszkowski Marcin (bratanek) 155 Szyszkowski Mikołaj 56, 155, 156 Szyszkowski Piotr 155 Śmigaj Józef 59, 164 Tacyt (Publius Cornelius Tacitus) 79, 168 Taszycki Cyrulus 16 Tazbir Janusz 20 Temistokles 96, 164 Teokryt 67 Tęczyński Stanisław 111 Timantes z Keos 22, 24, 114, 141 Tomasz z Akwinu 29, 30 Tomkowicz Stanisław 156 Tomska NN 54 Trevano Giovanni 152, 157 Trębska Małgorzata 106 Tryzna Marcjan 55 Twardowski Kasper 108 Twardowski Samuel 50, 51, 142 Tylicki Piotr 15 Tymoteusz 60 Ubysz Stanisław 47 Uchańscy h. Radwan, ród 26 Ulcinate Eugenia 67 Urban VIII papież 140 Urban Wacław 44, 145 Völkel Jan 16, 27 Wajsblum Marek 13 Waleriusz Maksimus (Valerius Maximus) 166 Wargocki Andrzej 160 Weigel Jerzy 21 Wereszczyńska NN z Sierakowskich 49, 54, 56, 65, 72, 74, 78, 97-99, 129, 165 Wereszczyński Abraham 165 Wereszczyński Jan 165 Wereszczyński Józef 165 Wereszczyński Marek 65 Wereszczyński Stanisław 165 Wereszczyński Zygmunt 165 Wergiliusz (Publius Vergilius Maro) 67 Wiesiołowski Jacek 118 Wiesiołowski Krzysztof 54, 55, 78 Wiszowaty Andrzej 87, 107 Wiśniowiecki Janusz 22 Władysław IV Waza, król polski 15, 44, 50, 55, 56, 91, 113, 126, 139, 144, 158 Wojsznarowicz Jan Kazimierz 70, 144 Wołłowicz Eustachy 111 Wujek Jakub 102, 154 Wyżrański NN 79 Zabłocki Stefan 163 Zadzik Jan 56, 92, 159 Zamoyska Katarzyna 64 Zamoyski Jan 65, 148 Zamoyski Tomasz 56, 64 Zawadzka Irena 23 Zawadzki Tadeusz 23 Zbaraski Jerzy 107, 111, 146 Zbaraski Krzysztof 107, 111, 155 Zborowscy h. Jastrzębiec, ród 142 Zborowski Samuel 143 Zebrzydowscy h. Radwan, ród 26 Zebrzydowski Jan 56, 91, 118, 158 Zebrzydowski Mikołaj 13, 14, 143, 148 Zeuksis z Heraklei 141 Zygmunt August II, król polski 13, 147 Zygmunt III Waza, król polski 13, 14, 56, 91, 126, 127, 143, 148, 151, 154, 158 Żelewski Roman 15, 44 Żerek-Kleszcz Hanna 159 Żółkiewski Stanisław 111
SPIS ILUSTRACJI
Ryc. 1. Mowa Jerzego Ossolińskiego na pogrzebie Stanisława Cikowskiego, rkps Państwowego Archiwum Historycznego w Wilnie, F. 1135 op. 2/46, k. 311
Ryc. 2. Mowa Andrzeja Moskorzowskiego na pogrzebie Stanisława Cikowskiego, rkps Państwowego Archiwum Historycznego w Wilnie, F. 1135 op. 2/46, k. 312 v.
Ryc. 3. Mowa Jerzego Ossolińskiego na pogrzebie biskupa Marcina Szyszkowskiego, rkps Państwowego Archiwum Historycznego w Wilnie, F. 1135 op. 2/40, k. 316 v.
Ryc. 4. Mowy Stanisława Sarbiewskiego, rkps Biblioteki Czartoryskich, 374 IV, s. 515
Ryc. 5. Mowa Jerzego Ossolińskiego na pogrzebie biskupa Marcina Szyszkowskiego, rkps Biblioteki Kórnickiej PAN 1638, k. 61
Ryc. 6. Mowa Stanisława Sarbiewskiego na pogrzebie Jana Bartnickiego, rkps Biblioteki Czartoryskich, 376 IV, s. 519
Ryc. 7. Karta tytułowa Księgi mów na sejmach, weselach i pogrzebach..., rkps Państwowego Archiwum Historycznego w Wilnie, F. 1135 op. 2/46
KAŻDY OFEROWANY EGZEMPLARZ JEST SPRAWDZANY W CELU WYKLUCZENIA EWENTUALNYCH DEFEKTÓW DRUKARSKICH !
ZAPRASZAM DO PRZEJRZENIA PEŁNEJ OFERTY KSIĘGARNI E-KODEKS !!!
W przypadku dodatkowych pytań proszę przesłać wiadomość.
|
|
|