Spis treści
Wstęp............. 1
Część ogólna
A. Podstawowe pojęcia z akustyki i właściwości fizjologiczne narządu stuchu....... 2
I. Drgania okresowe proste..... 2
II. Drgania okresowe złożone (dżwięki) . . 3
1. Natężenie i głośność dźwięków . 3
2. Częstotliwość i wysokość dźwięków . . 4
3. Barwa dźwięków...... 5
III. Drgania nieokresowe...... 5
B. Osłuchiwanie serca......... 7
I. Rozwój historyczny....... 7
II. Fonendoskopy........ 8
III. Ogólne zasady osłuchiwania . 9
IV. Rzuty zastawek na przednią powierzchnię klatki piersiowej, miejsca i kolejność osłuchiwania ......... 10
V. Rejestrowanie wyników osłuchiwania serca
umownymi znakami...... 11
C. Fonokardiografia......... 16
I. Rozwój historyczny...... 16
II. Aparaty fonokardiograficzne . . . . 17
III. Technika wykonywania badań . 18
IV. Opis i interpretacja krzywej . 20 V. Kliniczne znaczenie fonokardiografii . . 21
Część szczegółowa
A. Osłuchiwanie serca i fonokardiogram u osób zdrowych ............ 23
1. Tony serca......... 23
I. Cechy osłuchowe i fonokardiograficzne
I tonu......... 24
2. Cechy osfuchowe i fonokardiograficzne
II tonu......... 26
3. Cechy osłuchowe i fonokardiograUc/ne
III tonu......... 26
4. Cechy fonokardiograficzne IV tonu . . 26
II. Szmery serca........ 27
1. Szmery fizjologiczne u dzieci i u młodzieży ......... 27
2. Szmery fizjologiczne u osób dorosłych . 31
B. Osluchiwanie ciężarnych i fonokardiogramy płodowe ............ 32
C. Patologiczne tony serca....... 35
I. Patologiczne zmiany I i II tonu . 35
1. Zmiany głośności obu tonów . 35
a. Osłabienie obu tonów . 35
b. Wzmocnienie obu tonów . 36 2. Zmiany głośności I tonu . . . 36
a. Osłabienie I tonu...... 36
b. Wzmocnienie I tonu..... 36
c. Zmienna głośność I tonu . 38 3. Zmiany głośności II tonu . 38
a. Osłabienie II tonu..... 38
b. Wzmocnienie II tonu . 38
c. Zmienna głośność II tonu . 38 4. Czystość i dźwięczność tonów . 40
5. Opóźnienie I tonu...... 40
6. Przedwczesność II tonu..... 40
7. Rytm wahadłowy i płodowy iembryo-
curdia, „rytm tik-takri)..... 40
8. Rozdwojenie I tonu...... 41
a. Zwykłe rozdwojenie 1 tonu (1 Mi —
I Tri)........ 41
b. Paradoksalne rozdwojenie 1 tonu
(1 Tri — 1 Mi)...... 41
9. Rozdwojenie U tonu..... 41
a. Zwykłe rozdwojenie II łonu (11 .I —
im......... -u
b. Paradoksalne rozdwojenie II loiui
di r~- ii A)...... .ii
II. Skurczowe tony dodalkowe (kliki) i skurczowe rytmy potrójne......42
i. Proiosystoliczne tony dodatkowe . . 42
a. Ton otwarcia zastawek tętnicy głównej 42
b. Ton otwarcia zastawek tętnicy płucnej 42
c. Ton wyrzutu (rozszerzenia) tętnicy
głównej........42
d. Ton wyrzutu (rozszerzenia) tętnicy płucnej........42
e. Ton wyrzutu (rozszerzenia) wspólnego
pnia tętniczego......42
2. Meso- i telesystoliczne tony dodalkowe
(kliki)..... 42
a. Tony opłucno-osierdziowe lub osier-
dziowe ........43
b. Tonychrzastkowo-mostkowe i chrząst-
kowo-żebrowe......43
III. Patologiczne zmiany 111 i IV łonu. Rytmy
cwałowe.........43
1. Patologiczny ton Ul i protodiasloliczny
rytm cwałowy.......44
a. Cechy osłuchowe i fonokardiograficz-
ne .........44
b. Występowanie i podział protodiasto-
licznego rytmu cwałowego . 44
2. Patologiczny ton IV i presysloltc/ny
rytm cwałowy.......44
a. Cechy osłuchowe i fonokardiograficzne . 4t-t
b. Występowanie i podział picsvsiolwv-
nego rytmu cwałowego . 4;^
3. Patologiczny łon sutnacyjin (111 IY1
i sunuicyjny rtm cwałowy . 4^
IV. Inne rozkurczowe lon dodatkowe. Rozkurczowe rytmy potrójne i ich pod/iut . 4? I. Ton (lizuski otwarcia .-;t:iwki dwu
d/ielnej . . .j -
2. Ton (,lrzask) otwarcia zastawki trójdzielnej .......... 47
3. Ton rozszerzenia osierdzia . 47
4. Ton rozszerzenia wsierdzia . 47
5. Ton V......... 47
6. Klik przedsionkowy...... 47
V. Liczne tony dodatkowe. Rytmy poczwórne i ich podział........ 49
1. Typ skurczowo-rozkurczowy rytmu poczwórnego ........ 49
2. Typ skurczowy rytmu poczwórnego . . 49
3. Typ rozkurczowy rytmu poczwórnego . 49
). Patologiczne szmery serca...... 50
1. Podział i mechanizm powstawania szmerów 50 II. Cechy osiuchowe i fonokardiograficzne
szmerów......... 53
1. Obszar największej głośności szmerów . 53 2. Głośność i amplituda szmerów . 53 3. Promieniowanie szmerów . 53 4. Charakter, barwa, wysokość i częstotliwość szmerów....... 54
5. Stosunek szmerów do okresów czynności
serca, długość i zarys szmerów . 56
a. Szmer skurczowy...... 56
b. Szmer rozkurczowy..... 56
c. Podwójny szmer skurczowo-rozkurczowy ........ 57
d. Szmer ciągły....... 57
6. Zachowanie się szmerów podczas prób
czynnościowych....... 57
a. Zależność cech szmerów od zmian położenia ciała....... 57
b. Zależność cech szmerów od wysiłku fizycznego....... 57
c. Zależność cech szmerów od oddechu 58
d. Zachowanie się szmerów w warunkach próby Valsalvy . 58
e. Próby farmakologiczne . 58 7. Stałość szmerów...... 58
. Zmiany osłuchowe i fonokardiograficzne w niektórych stanach chorobowych...... 59
I. Ostre gośćcowe zapalenie serca . 59 1. Zmiany osłuchowe i fonokardiograficzne
w ostrym gośćcowym zapaleniu serca . 59 2. Zmiany osłuchowe i fonokardiograficzne w wytwarzającej się organicznej wadzie
serca......... 64
a. Rozpoznanie wytwarzającej się niedo-
mykalności zastawki dwudzielnej . 64
b. Rozpoznanie wuw..tv
mykalnosci zastawek i . y-
3. Zmiany osłuchowe i forn
w nawrotach choroby ii. Bakteryjne zapalenie vzsierd 111. Nabyte proste wady ssrea .
1. Niedomykalnosc zastaw;..1 -.1. . i
a. Zmiany osiuchowe i ficzne
b. Trudność^ rozpoz i
ności zasta ki u i V;i
c. Rozpoznanie różnico i
czowego na koniuszku . 72
d. Znaczenie badania fonoi iJ t i w nego dla lozpoznanta ni uomy, alno
ści zastawki dwudzielnej . 7i
2. Zwężenie lewego ujścia przedsionkowo-
-komorowego.......75
a. Zmiany osłuchowe i fonokardiogra-
ficzne ........76
b. Trudności rozpoznania zwężenia lewego ujścia żylnego.....80
c. Rozpoznanie różnicowe szmerów roz-
kurczowych na koniuszku . 81
d. Znaczenie badania fonokardiograficznego dla rozpoznania zwężenia lewego ujścia żylnego.....83
e. Zmiany elektrokardiograficzne, osłu-
chowe i fonokardiograficzne u chorych po komisurotomii mitralnej . 83 3. Niedomykalnosc zastawek tętnicy głównej ..........86
a. Zmiany osłuchowe i fonokardiograficzne ........86
b. Trudności rozpoznania niedomykal-ności zastawek tętnicy głównej . . 92
c. Rozpoznanie różnicowe szmeru roz-
kurczowego niedomykalności zastawek tętnicy głównej.....92
d. Znaczenie badania fonokardiograficznego dla rozpoznania niedomykalności zastawek tętnicy głównej . 93
4. Zwężenie lewego ujścia tętniczego . . 93
a. Zmiany osłuchowe i fonokardiograficzne ........94
b. Trudności rozpoznania zwężenia lewego ujścia tętniczego . 98
c. Rozpoznanie różnicowe szmeru skur-
czowego na podstawie serca . 98
S.
,y :j: badania fonokardiograficz-
-. -: rozpoznania zwężenia lewe-
;.;lniczego.....
-;ó zastawki trójdzielnej i;czny niedomykalności za-
dzielnej.....
iie różnicowe między nie-- 1 i ścią czynnościową a orga-
. ; r,_..vego ujścia przedsionkowo-
- . !tniczny zwężenia prawego
-y^-.y żylnego......
b. Rozpoznanie różnicowe między zwężeniem prawego a lewego ujścia żylnego .........
Niedomykalnosc zastawek tętnicy płucnej ..........
Zwężenie prawego ujścia tętniczego .
IV. Nabyte złożone wady serca .
). Złożona wada zastawki dwudzielnej .
a. Niedomykalnosc góruje nad zwężeniem .........
b. Zwężenie góruje nad niedomykal-nością........
2. Złożona wada zastawek tętnicy głównej
a. Niedomykalnosc góruje nad zwężeniem .........
b. Zwężenie góruje nad niedomykal-nością........
3. Wady milralno-aortalne.....
a. Niedomykalnosc zastawki dwudzielnei
z niedomykalnością zastawek tętnicy głównej........
b. Niedomykalnosc zastawki dwudzielnej
ze zwężeniem lewego ujścia tętniczego ........
c. Zwężenie lewego ujścia żylnego ze
zwężeniem lewego ujścia tętniczego
d. Zwężenie lewego ujścia żylnego ? niedomykalnością zastawek tętnicy głównej .........
V. Wrodzone proste wady serca .
I. Przecieki na poziomie przedsionków .
a. Otwór owalny, ubytek przegrody wtórnej lub pierwotnej .
b. Wspólny kanał pr/edsionkowo-komo-rowy, duży ubytek lub calkowiu brak przegrody .......
99 99
99
100 [zasłonięte] 100
102
102 [zasłonięte] 103 103
103
106 106
111
111 113
113
113
113
1IS
X
c. Różnicowanie szmerów przecieków
przedsionkowych......126
2. Przecieki na poziomie komór . . . 127
a. Mały ubytek części mięśniowej lub błoniastej, duży ubytek oraz brak przegrody międzykomorowej . . 127
b. Różnicowanie szmerów przecieków komorowych.......134
3. Przecieki na poziomie wielkich pni tętniczych ...... 3 35
a. Przetrwały przewód tętniczy i okienko tętnicy płucnej......135
b. Różnicowanie szmerów skurczowo--rozkurczowych oraz późnoskurczo-wych u dzieci i u młodzieży . . . 139
c. Różnicowanie szmerów skurczowych
u niemowląt.......141
d. Różnicowanie objawów osłuchowych wad serca towarzyszących przetrwałemu przewodowi tętniczemu . . 142
4. Przecieki różne.......143
a. Przestawienie wielkich pni tętniczych 143
b. Nieprawidłowe ujście żył płucnych do prawego przedsionka . . . . 143
c. Nieprawidłowe ujście żyły głównej
górnej lub dolnej do lewego przedsionka ........143
d. Przetoka tętniczo-żylna pluć . . . 144
e. Przetoka aortalno-płucna . 144
f. Krążenie oboczne pomiędzy rozgałę-
zieniami aorty i tętnicami płucnymi 144
g. Szmer krążenia obocznego w zwężeniu cieśni aorty......144
h. Przetoki tętniczo-żylne na kończynach
i tułowiu........144
i. Przetoka zatoki Valsalvy . . . . 144 j. Przetoka tętniczo-żylna lub tętniczo-
-sercowa tętnic wieńcowych . . . 144 5. Zwężenia........144
a. Zwężenie zastawki trójdzielnej . . 145
b. Zastawkowe zwężenie tętnicy płucnej........ . 145
c. Podzaslawkowe zwężenie tętnicy płuc-
nej .........148
d. Nadzaslawkowo zwężenie tętnicy płucnej........148
e. Organiczne zwężenie : żylnego .
f. Uszypułowane ślu;v:
krzepy lewego pc- . J49
g. Czynnościowe zwęź. ii _ :, . _ :i i żylnego 14fj
h. Zwężenia aorty zastawkowe i potiza-
stawkowe.......149
i. Zwężenie aorty nedzaotaw^owe . . 152 j. Dwudzielna zastawka aorty . . . 152 k. Niedorozwój części wstępującej aoriy 152 1. Zwężenie cieśni aorty . . . . 152 6. Niedomykalności......155
a. Wrodzona niedornykalność zastawki dwudzielnej.......155
b. Ubytek przegrody pierwotnej z rozszczepieniem zastawki dwudzielnej . 155
c. Wspólny kanał przedsionkowo-komo-
rowy........155
d. Sprężyste zwłóknienie WGicrdzia z nic-domykalnością zastawki dwudzielnej 155
e. Niedomykalność zastawek aorty . . 155
f. Czynnościowa niedomykalność za-
stawki trójdzielnej.....155
g. Organiczna niedomykalność zastawki
trójdzielnej. Zespół Ebsteina . . . 155 h. Organiczna niedomykalność zastawek
tętnicy płucnej......158
i. Czynnościowa niedomykalność zastawek tętnicy płucnej . . . . 158 VI. Wrodzone złożone wady serca . . . . 158
I. Tetralogia Fallota......158
2. Trylogia Fallota......161
3. Wspólny pień tętniczy rzekomy . . . 161 4. Wspólny pień tętniczy prawdziwy . . 161 5. Przestawienie wielkich pni tętniczych . 161 VII. Wady wrodzone z ubogimi objawami akustycznymi .........161
I. Serce trójjamowc......161
2. Sprężyste zwłóknienie wsierdzia . . 161 3. Nieprawidłowe odejście jednej z tętnic
wieńcowych........IM
4. Nieprawidłowe ujście jednej lub obu żyl
płucnych do prawego przedsionka . . 161 5. Skorygowane przestawienie wielkich pni
tętniczych........|(,2
6. Podwójny łuk aorty......162
7. Nieprawidłowe położenie serca lub łuku
aorty.........162
VIII. Skojarzone wady serca......162
1. Skojarzenie wady wrodzonej z wadą nabytą ..........162
2. Wady czynnościowe w przebiegu wŁd
organicznych.......162
IX. Ostre zapalenie osierdzia.....164
1. Zmiany osłuchowe i fonokardiograficzne .........165
a. Tarcie osierdzia (affrictus pericardii) 165
b. Tarcie opłucno-osierdziowe (affrictus pleuropericardialis).....170
c. Inne objawy osłuchowe i fonokardio-
graficzne ostrego zapalenia osierdzia 170
2. Trudności rozpoznania ostrego zapalenia
osierdzia........171
3. Rozpoznanie różnicowe tarcia osierdzia
i tarcia opłucno-osierdziowego . . . 172
4. Znaczenie badania fonokardiograficznego dla rozpoznania ostrego zapalenia
osierdzia........172
X. Przewlekle zapalenie osierdzia . . . . 173
1. Zmiany osłuchowe i fonokardiograficzne 173
a. Dodatkowy protodiastoliczny ton pochodzenia osierdziowego (ton rozszerzenia osierdzia)......173
b. Dodatkowy skurczowy ton pochodzenia osierdziowego.....176
c. Dodatkowy przedskurczowy ton po-
chodzenia osierdziowego . . . . 176
d. Inne objawy ostuchowe i fonokardiograficzne zaciskającego zapalenia osierdzia........177
2. Znaczenie badania fonokardiograficznego dla rozpoznania zaciskającego zapalenia osierdzia.......P7
F. Osluchiwanic i badanie fonograficzne nac/yń obwodowych ..........178
1. Osliichiwanic iclnic.......17S
U. Osliichiwanie żyl.......ISt
Ul. Osluchiwanic połączeń ic-tniczo-żylinch . ISI Piśmiennictwo (podreczniki i nionografiel . 185
Spis przypadków z nagranymi na płytę tonami i :vmo-
rami serca.......... IS-I
