Od momentu, w którym Polska Ludowa przekształciła się w rzeczywistość historyczną i przestała określać tak narodową i społeczną egzystencję, jak i życie codzienne jej obywateli, minęło ponad dwadzieścia lat. Dziwne byłoby, gdyby w tym okresie nie zaszły zmiany w jej postrzeganiu i - co równie ważne - wartościowaniu. Należy zwrócić uwagę na sprawę elementarną: inaczej daną rzeczywistość postrzega się wówczas, gdy jest ona przedmiotem negacji i odrzucenia, a więc stanowi stronę w konflikcie, inaczej wówczas, gdy można o niej mówić już wyłącznie - czy jest niemal wyłącznie - w czasie przeszłym, choć wciąż nie jest jeszcze światem, który się jak figa ucukrował, jak tytuń uleżał. W przypadku pierwszym dominują podziały dychotomiczne i wynikające z nich oceny, z reguły ostre i zdecydowane. W miarę upływu czasu tracą one na ogół swój bezwzględny charakter (...), albowiem gdy przechodzi się od ocen i oglądów generalnych do diagnoz szczegółowych, ujawniają się różnego rodzaju komplikacje, wypływają na powierzchnię czynniki zakłócające obraz budowany na absolutyzowanych przeciwstawieniach dychotomicznych.

Michał Głowiński