SPIS ILUSTRACJI
SPIS RZECZY
Bernardo Buontalenti: dekoracja do II combattimento d'Apollone e ser-pente Luca Marenzio, 1589; sztych Agostino Carracciego
Alfonso Parigi: dekoracja piekła do Le nozze degli dei, Florencja, 1637
Lorenzo Bernini: dekoracja do II Sant' Alessio, Rzym, 1632; sztych Col-lignona
Dekoracja Ferdinando Galli-Bibieny (1657—1743)
Giacomo Torelli: dekoracja do La finta pazza, 1645; sztych Nicolas Cochina
Jean Eerain: dekoracja do La Chute de Phaeton; sztych Jean Lepautre'a z 1685
Jean Bćrain: szkic kostiumu; rysunek oryginalny z Archiwum Opery Paryskiej
J. B. Martin: kostium Furii
Lodovicc Burnacini: dekoracja do II porno d'oro, Wiedeń, 1666—1669; sztych Matthaeusa Kiisela
10 Flet czarodziejski Mozarta, Wiedeń, ok. 1791; sztych Josefa i Petera Schaf-
ferów, Muzeum Miejskie w Wiedniu U P. L. C. Ciceri: dekoracja do Roberta Diabla, 1831 12 Dekoracja do Walkirii Wagnera, Bayreuth, 1876 13a Córy Renu w Złocie Renu Wagnera, Bayreuth, 1876 13bLa Gommeuse z Kabaretu paryskiego, 1900
Adolphe Appia: dekoracja do Walkirii Wagnera, 1892
Bronisław Horowicz: inscenizacja Turandot Pucciniego; dekoracje i kostiumy — Renę Allio, Opera w Strasburgu, 1960
Bronisław Horowicz: inscenizacja Oedipus-Rex Strawińskiego; dekoracje i kostiumy — Renę Allio, Opera w Strasburgu, 1961
230
-JŚŚBk -" - - • • • «*
str.
Przedmowa ł 7
Od autora — kilka słów do wydania polskiego 13
Częśćpierwsza
MUZYKA I SŁOWO 17
I
Zajęcie stanowiska. — Kilka opinii o operze: La Bruyere, Boileau, Saint-
-Evremont, Voltaire, Lessing, Schopenhauer, Goethe, Schiller, Hoffmann,
Theophile Gautier, Tołstoj. — Opera jest konwencjonalna! — Najstarszy teatr
świata 19
II
Słowo mówione i muzyka ekspresywna. — Źródła opery. — Element teatralny
w muzyce. — Komedie harmoniczne Vecchiego. — Dramat muzyczny flo
rencki. — „Krąg Bardiego". — Eurydyka Jacopo Periego. — Monteverdi. —
Stile rappresentativo 22
III
Opera we Francji. — Ronsard i Baif. — Ballet comiąue de la Reine ... 29
IV
Lulli. — Rameau 30
V - .
Muzyka dramatyczna w Italii po Monteverdim. — Francesco Cavalli. — Opera
buffa. — „Wojna bufonów". — Jean-Jacques Rousseau i jego Devin du vil-
lage. — Grimm i Diderot 34
VI
Francuska opera komiczna. — Teatr jarmarczny. — Le Sagę — Gretry i jego
. * 39
teorie • • • ' '
231
1
Spis rzeczy
VII
Gluck. — Mozart. — Beethoven. — Weber 42
VIII
Opera włoska XIX wieku. — Rossini. — Donizetti, Bellini. — „Wielka opera".
Meyerbeer 53
IX
Wagner 57
X
Debussy 62
XI
Ferruccio Busoni. — Paul Hindemith. — Alban Berg. — Igor Strawiński. —
Arthur Honegger 65
XII
Opera i dramat. — Definicja libretta operowego: Goethe, Hoffmann, Ibsen, Debussy, Schlegel, Musset. — Weryzm, pomyłka estetyczna. — Irracjonalność w operze. — Arie. Rola orkiestry. — Opera ewokacją dźwiękową dramatu. — Oedipus Rex Strawińskiego. Rozszerzenie pola widzenia dramatu muzycznego 70
Część druga
DZIEJE REALIZACJI OPEROWYCH 77
I
Procesja w Brukseli w r. 1549. — Kiedźwiedź-organista. — Uroczystości we
selne Ferdynanda Medycejskiego w r. 1589. — Deus ex machina, pozostałość
po teatrze antycznym. — Przedstawienia w kościołach. — Eurydyka Periego
w r. 1600. — Piekło i płomienie. — Rady Sabbatiniego. — Dekoracje i zmiany
dekoracji. — Perspektywy. — Luksus inscenizacji. — Teatry-olbrzymy. —
Gra aktorska i śpiew. —• Rady teoretyków epoki. — Rzym. — Florencja. —
Sposób grupowania solistów i chórów 79
II .
Opera włoska w XVIII wieku. — Jej dekadencja spowodowana przez śpie
waków. — Sztuka kastratów. Opinie podróżników. — Farinelli. — Bel canto. —
Satyra Benedetta Marcello. — Publiczność operowa: opinie Stendhala, Mozarta
i Burneya. — Dekoracje i kostiumy. — Nowe wynalazki w dziedzinie per
spektywy. Ferdinando Galli-Bibiena. — Miejsca honorowe dla primadonny. —>
Oświetlenie. Świadectwo Goethego. — Gestykulacja kastratów. — Balet
w operze 92
III
Opera we Francji w XVII wieku. Orfeo Luigi Rossiego w świetle sprawozdań
ojca Menestrier i Renaudota. — Maszyniści i dekoratorzy włoscy na dworze
francuskim. — La Fontaine o maszynach. — Berain i jego następcy. — Zespół
Lulliego. — Pani Champmeslś. — Racine i deklamacja tragiczna. — Lulli,
wychowawca śpiewaków. — Gra aktorska . .. . . 104
232
Spłs rzeczy
IV
Opera we Francji w XVIII wieku. — Rameau. — Aktorzy Opery. Świadectwa Collego, Grimma i wodewilisty Panarda. — Teorie naturalistyczne encyklopedystów. — Dekoracje i kostiumy. — Gra aktorów. Opinie panny Clairon
i Rousseau. — Teatr w Palais-Royal. — Francois Boucher. — Servandoni.
Balet w operze. — Tancerze w maskach. — Chóry. — Kapelmistrz. — Teorie
Noverre'a — Reforma kostiumu m
V
Gluck w Wiedniu i w Paryżu. — Gluck-reżyser. — Aktorzy jego czasu. —
Orkiestra. Opinia Sebastien Merciera 124
VI
Mozart, dramaturg i reżyser . 131
VII
Opera w XIX wieku. — Inscenizacja Żydówki w Królewskiej Akademii Mu
zycznej. — Próby wierności „historycznej". Ciceri, Desplechin i Cambon. —
Inwazja kawalerii. Dr Veron, „Aleksander Wielki inscenizacji". — Zapadnie
i maszyny. — Oświetlenie: wprowadzenie gazu i elektryczności. Świadectwo
Chopina. — Stanowisko wielkich umysłów romantycznych w sprawie deko
racji. — Scenariusze reżyserskie. — Styl wykonawczy. — Opinia Musseta
o Marie Malibran. — Chóry. — Balet w operze . . . 133
VIII
Theatre-Italien w Paryżu. — Castil-Blaze i jego poglądy na sztukę śpiewa
czą. Rubini. — Dekoracje i kostiumy. Definicja Theophile'a Gautier. — Otello
grany przez kobietę. Otello o białym obliczu. Adelina Patti 140
IX
Wagner. — Niemiecki teatr dramatyczny: Goethe, Klingemann, Immermann,
Tieck, Meiningeńczycy. — Reżyseria scen masowych u Meiningeńczyków. —
Rozbieżność między światem idealistycznym i poetyckim dramatów Wagnera
a jego realistycznym zmysłem inscenizatora. — Rady Wagnera dotyczące
wykonania wokalnego jego dzieł. — Spiewak-aktor 14
X
Realizacje wagnerowskie złym przykładem. — Chaotyczny i opisowy natu
ralizm inscenizacji w początkach naszego wieku. — Reakcja powojenna. —
„Prawa gatunku" *5'
Część trzecia
PERSPEKTYWY 1S
I
Synteza sztuk w operze. Teatr grecki. — Konwencje. — Szekspir o kon
wencji. Moliere. Goethe. Craig. Wyspiański. — Kompozycja dzieła sztuki. —
Eliminacja przypadkowości. — Przypadkowość i aktor. Nadmarioneta Gordona
Craiga. — Paradoks o aktorze "
II
Rytm. — Muzyka twórczynią gestu. — Dwa aspekty muzyki dramatycznej:
233
itasSalKt
Spis rzeczy
motoryczny i afektywny. — Więzi między muzyką a gestem. Jaąues-Dalcroze
i jego teorie. — Przestrzeń sceniczna funkcją muzyki. — Adolphe Appia . . 170
III
Synestezja. — Gretry, Goethe, Baudelaire, Rimbaud, Renę Ghil, Theophile
Gautier, Gustav Mahler, Antoine Bourdelle. — Przekreślenie naturalizmu
w operze . 192
IV
Kapelmistrz i reżyser. — Mahler i Toscanini. — Nowoczesny aktor operowy. „Metody" kształcenia stosowane dotychczas. — Metody na przyszłość. — Sza-lapin. — Szkolenie śpiewacze i fizyczne nowoczesnego aktora operowego . . 196
V
Konkluzje * 212
Bibliografia 214
Indeks nazwisk 219
Indeks utworów dramatycznych i operowych 226
Spis ilustracji 230
