Ogrody odchodzące…? są plonem wieloletnich doświadczeń zawodowych i badań naukowych autorki, prowadzonych na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej z nadzieją, że wydobycie z zapomnienia gdańskich miejskich ogrodów przyczyni się do ich ocalenia i poprawy wizerunku miasta, ponieważ, jak dowodził na początku dziewiętnastego wieku krakowski polityk, botanik i ogrodnik hrabia Stanisław Wodzicki (1764–1843), z ogrodów właśnie wysnuć można „wniosek na cywilizację narodów”.
SPIS TREŚCI:
Podziękowania 9
Wprowadzenie 11
I. Przedmiot, cel, metoda badawcza oraz konstrukcja pracy 14
II. Kontekst kulturowy sztuki ogrodowej
1. O związkach sztuki ogrodowej z innymi dziedzinami nauki i sztuki 19
2. Uwikłania ideologiczne ogrodów i krajobrazu 24
2.1. Ogrody geometryczne – próba opanowania nieskończoności 24
2.2. Od geometrii w stronę natury 24
2.3. Liberalizm angielskich ogrodów swobodnych 26
2.4. Rewolucja francuska. Ideał wolności a ogrody 27
2.5. Wyciszenie konotacji ideologicznych w ogrodach niemieckich pierwszej połowy
XIX wieku 28
2.6. Nacjonalizacja przyrody w Niemczech 28
2.7. Ogrody dla ludu 29
2.8. Niemiecki ruch ochrony przyrody na usługach nacjonalizmu 29
2.9. Pomiędzy modernizmem a ideą ogrodu naturalnego – Niemcy na początku
XX wieku 31
2.10. Rasizm a ogrody 31
2.11. Wstydliwe powinowactwo: udział eugeniki w idei miasta-ogrodu 32
3. Style ogrodowe w okresie kształtowania się idei zieleni publicznej 34
3.1. Odwrót od geometrii 34
3.2. Style swobodne XVIII wieku: augustan i serpentine style 36
3.3. Styl picturesque 37
3.4. Styl gardenesque i mix style 38
3.5. Stylistyka rokoka 41
3.6. Styl angielsko-chiński 41
4. Niemcy pod wpływem angielskiego ogrodnictwa swobodnego 44
5. Wielcy ogrodnicy niemieccy 45
6. Powrót do form geometrycznych – ogrody architektoniczne 50
Spis rzeczy
III. Zieleń a miasto w dobie industrializacji
1. Miasto wobec przyrody 55
2. Tęsknota za naturą w mieście przemysłowym 56
3. Zieleń jako środek przeciwko uciążliwościom cywilizacji 58
3.1. Ogrody działkowe 61
3.2. Place do gimnastyki 62
4. Zieleń jako środek przeciwko brzydocie 64
4.1. Estetyczna funkcja zieleni 64
4.2. Idea upiększania krajobrazu (ferme ornée) i jej wkład do urbanistyki 64
5. Powrót przyrody do miasta 68
6. Formy zieleni w mieście 78
6.1. Wczesne formy zieleni miejskiej 78
6.2. Dojrzałe formy zieleni miejskiej 83
7. Zieleń a urbanistyka 88
7.1. Narodziny urbanistyki 88
7.2. W drodze ku systemowi zieleni miejskiej – planty 91
8. Systemy zieleni miejskiej 91
9. Zieleń w mieście modernistycznym 100
IV. Tło historyczne i kulturowe gdańskiej zieleni publicznej
1. Wpływ wzorców europejskich na gdańską zieleń 105
1.1. Do wojen napoleońskich (od około 1700 do 1807) 105
1.2. Okres wojen napoleońskich (1807–1814) 120
1.3. Pod panowaniem Prus i Niemiec (1814–1920) 122
1.4. Wolne Miasto Gdańsk (1920–1939) 128
1.5. W granicach Niemiec (1939–1945) 128
2. Gdańskie przechadzki – promenady spacerowe poza miastem 129
3. Towarzystwa Upiększania i Towarzystwo Budowy Ogrodów 137
3.1. Gdańskie Towarzystwo Upiększania 138
3.2. Towarzystwo Upiększania i Popierania Wrzeszcza 140
3.3. Towarzystwo Budowy Ogrodów 140
4. Gdańskie środowisko ogrodnicze 142
4.1. Ogrodnicy Ogrodu Królewskiego w Oliwie 142
4.2. Miejscowi ogrodnicy 143
4.3. Karl Tapp – ogrodnik miejski, inspektor i dyrektor Zarządu Ogrodów 144
V. Promenady, ogrody, parki i zieleńce – zieleń publiczna do roku 1898
1. Zieleń na ulicach miasta 147
2. Miejskie promenady, ogrody prywatne udostępniane mieszkańcom i parki miejskie 150
2.1. Promenada spacerowa Błędnik 151
2.2. Wielka Aleja (aleja Zwycięstwa, 1768–1770) 154
2.3. Ogród Opacki w Oliwie 160
2.4. Ogród Andrzeja Schopenhauera w Oruni 171
2.5. Ogród Sörena Bjørna na Stogach 172
2.6. Promenada spacerowa Jana Labesa w Jaśkowej Dolinie 173
2.7. Park miejski w Jaśkowej Dolinie 180
2.8. Promenada spacerowa Leupold-Platz 195
2.9. Park Steffensów 195
3. Zadrzewione place i zieleńce 198
3.1. Mały Błędnik 198
3.2. Zieleniec na placu Wałowym 203
3.3. Zieleniec na Targu Maślanym (plac Wintera) 203
3.4. Zieleniec na placu Heweliusza 209
4. Ogrody przy gospodach, restauracjach i zajazdach 210
4.1. Ogród Schahnasjahna 210
4.2. Ogród przy gospodzie w Stawowiu 214
4.3. Établissement w Kuźniczkach w Strzyży Dolnej 217
4.4. Ogród przy gospodzie „Trzy Świńskie Głowy” w Lipcach 221
4.5. Restauracja ogrodowa „Schwabental” w Dolinie Radości w Oliwie 221
5. Ogród Strzelecki u podnóża Grodziska 223
6. Parki kuracyjne 233
6.1. Park kuracyjny w Brzeźnie (Lasek Brzeźnieński) 234
6.2. Park kuracyjny na Westerplatte 239
6.3. Établissement przy Pustym Stawie na Stogach 243
VI. Gdańska zieleń pod kuratelą Zarządu Ogrodów
1. Powstanie i działalność Zarządu Ogrodów (1898–1918) 247
1.1. Dokonania Zarządu Ogrodów 247
1.2. Zaangażowanie Gdańska w budowę i utrzymanie zieleni miejskiej 250
2. Początki systemu zieleni miejskiej 254
3. Parki miejskie 261
3.1. Park Uphagena we Wrzeszczu 261
3.2. Park Oruński 267
4. Zadrzewione place i zieleńce 273
4.1. Zieleniec na placu Hanzy 273
4.2. Zieleniec na Targu Drzewnym 276
4.3. Zieleniec na Rynku we Wrzeszczu 277
5. Parki kuracyjne 280
5.1. Park kuracyjny w Jelitkowie 280
6. Ogrody działkowe 283
VII. Pod wpływem funkcjonalizmu. Gdańska zieleń od 1918 do 1945 roku
1. Utrzymanie i budowa zieleni miejskiej w Wolnym Mieście Gdańsku 285
2. Gdańska zieleń w rękach urbanistów 290
2.1. Sylwetka architekta Hugona Althoffa 290
2.2. Plan Wielkiego Gdańska 293
2.3. Plan systemu zieleni dla Gdańska 294
3. Zadrzewione place, zieleńce i parki 295
3.1. Plac Wybickiego we Wrzeszczu 296
3.2. Zieleniec przy alei Hallera we Wrzeszczu 299
3.3. Zieleniec przy ulicy Wyczółkowskiego na Siedlcach 300
3.4. Zieleniec przy ulicy Siennickiej na Dolnym Mieście 300
3.5. Park na stokach Grodziska 305
4. Boiska i place sportowe 306
5. Kąpieliska 306
5.1. Kąpielisko na Stogach 306
6. Ogrody działkowe 308
VIII. Zakończenie
1. Uwagi końcowe 311
2. Stan badań, charakterystyka źródeł i przegląd wykorzystanej literatury 314
Przypisy 319
Bibliografia 338
Źródła ilustracji 349
Zestawienie polskich i niemieckich nazw geograficznych dzielnic, ulic i placów 352
Indeks rzeczowy 354
Indeks osób 361
