I. WPROWADZENIE 7

1. Cel i zakres opracowania 10
2. Polityka europejska wobec procesu starzenia się społeczeństwa 16
3. Zmiany demograficzne - realia i prognozy 24
4. Gerontologia 27

II. PROBLEMY STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTW I KONSEKWENCJE TEGO ZJAWISKA MAJĄCE WPŁYW NA KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA ZAMIESZKANIA LUDZI W WIEKU SENIORALNYM 31

1. Proces starzenia się i starości 31

1.1. Determinanty procesu starzenia się i starości 32
1.2. Demograficzne aspekty procesu starzenia się i starości 33
1.3. Biologiczne aspekty procesu starzenia się i starości 34
1.4. Psychospołeczne determinanty procesu starzenia się i starości 34
1.5. Stereotypy w postrzeganiu starości 36

2. Cechy procesu starzenia 37

2.1. Zmiany fizyczne 37
2.2. Zmiany psychiczne 38
2.3. Pozytywne starzenie się 39

3. Problemy i potrzeby ludzi starszych 41

3.1. Problemy osób starszych 41
3.1.1. Choroby 41
3.1.2. Izolacja, samotność 43
3.1.3. Przygnębiające uzależnienie 45
3.1.4. Ageizm 45

3.2. Potrzeby ludzi starszych 47
3.2.1. Poziomy realizacji potrzeb mieszkańców ośrodków pobytu stałego . 49
3.2.2. Użytkownicy domów seniora 55

4. Niepełnosprawność a starość 58

4.1. Zakres pojęcia „niepełnosprawny" 58
4.2. Starość a niepełnosprawność 63
4.3. Podstawowe wymagania związane ze starzeniem się 65
4.4. Rodzaje niepełnosprawności a ograniczenia mobilności 66
4.5. Podsumowanie 71

5. Kształtowanie środowiska dla osób starszych i niepełnosprawnych 72

5.1. Koncepcja projektu uniwersalnego 72
5.2. Ergonomia w kształtowaniu środowiska dla osób starszych 75
5.3. Kwestia osób starszych i niepełnosprawnych w polskim i niemieckim prawie budowlanym 76
5.4. Środowisko dostępne dla wszystkich 80

III. SPOSOBY REALIZACJI POTRZEB MIESZKANIOWYCH W OŚRODKACH OPIEKUŃCZYCH NA ŚWIECIE I W POLSCE 83

1. Formy opieki nad osobami starszymi w badanych krajach europejskich i USA 84

1.1. Szwecja 84
1.1.1. Organizacja opieki instytucjonalnej 85
1.1.2. Organizacja opieki domowej 86

1.2. Republika Federalna Niemiec 87
1.2.1. Podmioty świadczące pomoc dla osób starszych 88
1.2.2. Formy pomocy stacjonarnej 89
1.2.3. Pomoc w miejscu zamieszkania 92

1.3. Wielka Brytania 93
1.3.1. Organizacja pomocy społecznej 94
1.3.2. Formy pomocy stacjonarnej 96

1.4. Irlandia 96
1.5. Formy opieki we Francji, Holandii i Szwajcarii 98

1.6. Stany Zjednoczone 99
1.6.1. Organizacje i zrzeszenia 102
1.6.2. Formy pomocy stacjonarnej 103

2. Rozwój opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi w Polsce. . . . 107

2.1. Organizacje i zrzeszenia działające na rzecz osób starszych 109
2.2. Struktura organizacyjna pomocy społecznej 111
2.3. Polskie formy pomocy instytucjonalnej 113

3. Analizy wybranych obiektów opiekuńczych dla seniorów - badania literaturowe 122
4. Nowe formy zamieszkania dla osób starszych w Polsce 154
5. Zróżnicowanie form mieszkalnictwa dla osób starszych i niepełnosprawnych 167
6. Podsumowanie 173

IV. KRYTERA JAKIM POWINNY ODPOWIADAĆ NOWO PROJEKTOWANE OBIEKTY OPIEKUŃCZE DLA OSÓB STARSZYCH 176

1. Badania jako źródło informacji o potrzebach użytkowników 176

1.1. Badania własne w Domach Opieki Społecznej 179
1.1.1. Badania jakości obiektu Domu Opieki dla ludzi starych 180
1.1.2. Lista kategorii jakości dla obiektu Domu Opieki Społecznej dla ludzi starszych 183
1.1.3. Obiekty opiekuńcze dla seniorów poddane badaniom jakościowym 185
1.1.4. Wnioski ogólne płynące z przeprowadzonych badań 186

2. Kryteria projektowe nowych obiektów opiekuńczych dla osób starszych. 192

2.1. Lista kryteriów jakim powinny odpowiadać nowe obiekty. Wymagania dotyczące poszczególnych stref 192
2.1.1. Wymagania normatywne dotyczące strefy mieszkalnej 203
2.1.2. Elementy kształtujące mikroklimat 207
2.1.3. Zestawienie wytycznych projektowania dla osób niepełnosprawnych i starszych w Polsce, Niemczech i Stanach Zjednoczonych . 210
2.1.4. Powiązania między przestrzeniami, schemat funkcjonalny obiektu domu opieki 214

3. Podsumowanie 219

ZAKOŃCZENIE 221

ANEKS

1. Katalog podstawowych praw ludzi starszych 223
2. Listy podstawowych wymagań personelu oraz osób odwiedzających względem środowiska domu opieki 225
3. Lista kategorii jakości dla obiektu opiekuńczego dla ludzi starszych 227
4. Badania jakościowe - Dom Księży Emerytów, Katowice 238

BIBLIOGRAFIA 253
Streszczenie 262