Jednostką Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, w której powstał pomysł opracowania zatytułowanego Normalność i kryzys. Jedność czy różnorodność, jest Katedra Administracji Publicznej Kolegium Ekonomiczno-Społecznego. Jednak książka jest rezultatem pracy uczonych - filozofów, prawników, politologów i socjologów - wielu znakomitych polskich uczelni. Stąd opracowanie ma wielowymiarowy charakter, a przemyślenia nad wnioskami zawartymi w poszczególnych artykułach mogą skłaniać do refleksji zbliżonych do poszukiwań interdyscyplinarnych. Pragnienie poszukiwań naukowych o takim wszechstronnym charakterze leżało u podstaw zamysłu merytorycznego powołania jednostki naukowo-dydaktycznej, jaką jest wspomniana Katedra Administracji Publicznej. Przy jej tworzeniu kierowano się także myślą o łączeniu w ramach Katedry politologicznych, ekonomicznych i prawnych aspektów badań nad administracją publiczną oraz rozwinięciu międzynarodowych studiów komparatystycznych dotyczących systemów administracji publicznej w państwach europejskich. Zaznaczona wizja interdyscyplinarności przyświeca całości Kolegium Społeczno-Ekonomicznego SGH. Podejmowana zaś w jego ramach problematyka badawcza dotyczy: teorii ekonomii, mikro- i makroekonomii, historii gospodarczej, gospodarki regionalnej i lokalnej, finansów publicznych i międzynarodowych, zabezpieczenia społecznego i problemów ochrony środowiska. Silną reprezentację ma nurt badań społecznych prowadzonych przez polityków społecznych, socjologów, politologów, filozofów, prawników i specjalistów administracji publicznej. Badania Kolegium obejmują także problemy z zakresu międzynarodowych stosunków gospodarczych i politycznych, bezpieczeństwa międzynarodowego oraz problematyki europejskiej, europejskiego prawa gospodarczego, instytucji i funkcjonowania Unii Europejskiej.
Książka ta jest ważną próbą rozwijania poszukiwań nad uniwersalną naukowo problematyką kryzysu, w zakresie którego niezmiernie ważne od 2007 roku okazywały się nie tylko refleksje ekonomiczne, ale także prawne i filozoficzne. Jest też pracą wpisującą się w trwające od 2008 roku poszukiwania badawcze Kolegium obdarzone wspólnym tytułem: Zrozumieć kryzys.
prof. dr hab. Joachim Osiński
Dziekan Kolegium Ekonomiczno-Społecznego SGH
Niepokój związany z różnymi zagrożeniami towarzyszy człowiekowi i społeczeństwom od niepamiętnych czasów. Wraz z rozwojem nauki i techniki do niebezpieczeństw dla życia ludzi płynących z natury doszły zagrożenia płynące z wytworów człowieka. Rozwinięta gospodarka i coraz bardziej złożone działania rynków wymiany towarów i przepływów finansowych wprowadziły kolejne niepewności. Tym różnorodnym zmianom i nowościom towarzyszył też rozwój (albo i niedorozwój) prawa. Trzecia dekada XX w. przyniosła świadomość, że doszło do wykształcenia nowego fenomenu w postaci nowoczesnego kryzysu finansowo-gospodarczego o rozległych następstwach. Z mniejszym czy większym nasileniem problematyką tą zajęła się nauka. Sukces neoliberalnej ideologii ekonomicznej w ostatnich dwóch dekadach XX w. spowodował, że badania problematyki kryzysowej nie cieszyły się zainteresowaniem, zwłaszcza z uwagi na tzw. naturalny charakter rynków. Zdarzenia kryzysowe z początku XXI w., a zwłaszcza kryzys umownie łączony z rokiem 2007, spowodowały konieczność pogłębionej analizy tego zjawiska. Seminaria organizowane przez Kolegium Ekonomiczno-Społeczne Szkoły Głównej Handlowej od 2007 r. poświęcone potrzebie zrozumienia kryzysu zwróciły uwagę na wieloaspektowość tego zjawiska, a zatem na to, że wątki ekonomiczne, finansowe czy z obszaru zarządzania itd. muszą być rozwinięte o różne uwagi o charakterze społecznym. Inaczej mówiąc, aktywności różnych nauk poznających, zwłaszcza ze sfery biologii, techniki, gospodarki czy zarządzania, nie mogą nie towarzyszyć refleksje tzw. nauk rozumiejących. Zjawisko kryzysu finansowo-ekonomicznego z 2007 r., jak i na tym tle ogólny fenomen współczesnego kryzysu nie mogą więc być obce refleksji filozoficznej, prawnej czy politologicznej. Świadomość zatem, że kryzys finansowo-gospodarczy rezonuje w różnych dyscyplinach naukowych spowodowała przygotowanie kolejnego seminarium mającego na celu, jak wspomniano, poszerzenie podejścia umożliwiającego pojmowanie zjawiska kryzysu.
Powyższe uwagi dostarczyły podstawowej informacji o wspólnym wątku zgromadzonych w niniejszym zbiorze artykułów. Zostały one pogrupowane pod różnymi tytułami, ale systematyzacja ta jest dosyć umowna ze względu na fakt, że poszczególne materiały skupiają się niejednokrotnie na wielu, różnych problemach. Kryzys stał się przedmiotem zarówno bardzo ogólnych rozważań teoretyczno-finansowych (z jednej strony), jak i szczegółowych analiz dogmatyczno-prawnych (z drugiej).
Kryzys z perspektywy najbardziej ogólnej stał się przedmiotem zwłaszcza refleksji skierowanej na istotę, charakter, strukturę i formy kryzysu (S. Kaźmierczyk), jego wymiar konfliktowy (A. Kociołek Pęksa), naturę obserwowaną w XIX w. przez Tocqueville'a (M. Tracz-Tryniecki) czy dyskurs kryzysu (B. Markiewicz). Fundamentalnym problemem są źródła kryzysów, w tym kryzysów finansowo-gospodarczych. Istotną kwestią jest zatem zwłaszcza pewność/zawodność idei wolnego rynku i rola społeczeństwa (M. Szyszkowska) czy też fragmentaryczność kryzysu 2007 r., tj. części większego zjawiska kryzysowego (M. Stępień). Różnorodność postaw w stosunku do kryzysu wynikającego z napięcia występującego na granicy kultur, epok i języków stawia kwestię mechanizmów i wizji wychodzenia z kryzysów czy radzenia sobie z nimi (J. Kłos). Kryzys obecnego modelu gospodarczego rodzi kwestię poszukiwania wizji alternatywnych (A. Kość, J. Potrzeszcz).
W kilku artykułach zwrócono uwagę na problematykę etyczną, a rozważania zostały skierowane zwłaszcza na fundamentalną sprawę zjawiska zaufania i na skutki niedomagań w tym zakresie dotyczące rynków finansowych oraz na znaczenie zaufania dla prawa, jak i prawa dla zaufania (T. Stawecki), na trudności w osiągnięciu zaufania zwłaszcza w przestrzeni publicznej (J. Zieliński), na kryzys etyki dotyczącej praktyki w sferze praw i wolności jednostki związany z globalnymi zagrożeniami (J. Zajadło), na sprawę etyki w gospodarce i niedochowywanie jej wymogów jako służących kryzysowi (D. Skuczyński) czy wreszcie na istotę kryzysu indywiduum we współczesnym społeczeństwie demokratycznym i prawo do życia w samotności (A. Rossmanith).
Różne niedoskonałości w poszczególnych sferach życia społecznego i prawnego ze względu na swój rozmiar i cechy są traktowane jako kryzysowe. Pod kątem sytuacji kryzysowej można spoglądać na system polityczny, istotną kwestią wówczas będzie np. budowanie stabilności ustrojowej (J. Jaskiernia). Sens kryzysowy może być przypisywany różnym instytucjom i aktom, np. orzeczeniom ?wykładniczym" Trybunału Konstytucyjnego w kontekście kryzysu legitymizacji legalnej, które sam TK traktuje jako mniejsze zło (J. Mikołajewicz). Także kryzysowy charakter prawa, jego stanowienia i stosowania pojawiają się jako następstwo nienadążania za społeczno-ekonomicznymi potrzebami regulacyjnymi oraz w rezultacie niedoskonałości systemu źródeł prawa (W. Wołpiuk). Zaś problem wpływu zmian gospodarczych na prawo stawia kwestię mechaniki przekształceń prawnych, stosowania prawa i możliwych zjawisk konfliktowych (S. Wojtczak, J. Niesiołowski). Inspirujący wpływ rzeczywistości kryzysu odnajdywany jest w obszarze innowacyjności interpretacji tekstu (M. Matczak). Ważną kwestią jest też wątpliwość uzasadnienia, że w okresie kryzysu (np. finansowego) możliwa jest bardziej racjonalna działalność legislacyjna i stosowania prawa (A. Nowak-Far). Kryzysem prawa jest tworzenie regulacji, które nie ?podejmują" swojego życia (A. Korzeniewska-Lasota).
Rozważania nad kryzysem w świecie gospodarki, a także w stosunkach międzynarodowych, ponadnarodowych i wewnątrzsystemowych dowodzą konieczności poszukiwań instytucjonalno-normatywnych jako umożliwiających w jakimś stopniu zapobieganie stanom o konfliktowej naturze i niedoskonałościom funkcjonalno-organizacyjnym czy układanie prawidłowych relacji w stosunkach prawnych (J. Menkes, M. Wiszowaty, S. Jarosz-Żukowska, Ł. Żukowski). Zmiany postaw ludzi następują nie tylko pod wpływem norm, ale ważne są też inne mechanizmy, np. mediacji (B. Kruszewska).
Znaczenie gospodarki dla sytuacji społeczno-politycznej i prawnej państw budzi od dawna zainteresowania badaczy. Szczególnie istotną kwestią okazuje się wizja zmian i niekonsekwencje polityczne (J. Wojnicki). Wśród różnych społecznych następstw dostrzega się zubożenie społeczeństwa, a zwłaszcza pogorszenie sytuacji bytowej dzieci (M. Giżyńska, A. Brzostek) oraz negatywne następstwa w zakresie ograniczeń w sferze polityki prorodzinnej (A. Breczko). Kryzys stawia też sprawę ograniczeń finansowania sfery politycznej (A. Bień-Kacała).
Na tle zasygnalizowanych artykułów rysuje się najczęściej wprost, a niekiedy pośrednio konieczność różnego rodzaju debat, które mają podejmować wszechstronne aspekty kryzysu i jego następstw.
