NAWOZY I NAWOŻENIE
tom II
NAWOZY MINERALNE
Praca zbiorowa pod redakcją
PROF. DRA MARIANA GÓRSKIEGO
Zespól autorów
PROF. DR JÓZEF GÓRALSKI, PROF. DR MARIAN GÓRSKI, PROF. DR MIECZYSŁAW KOTER, PROF. DR ALEKSANDER MAKSIMÓW, DOC. DR KAZIMIERZ STARZYŃSKI,
PROF. DR PIOTR STREBEYKO
PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO ROLNICZE i LEŚNE
Warszawa 1961
Liczba stron: 626 + kartka z erratą
Stan: DOBRY+ / BARDZO DOBRY, twarda oprawa płótno, wykluczona z magazynu bibliotecznego
Koszt wysyłki: 11 / waga ponad kilogram
TYLKO JEDNO WYDANIE. NISKI NAKŁAD 4 080 EGZEMPLARZY
_________________________
TRESC
Przedmowa.................• 4
Zarys historyczny................. 5
Zagadnienia nawozowe w starożytności i w wieku Odrodzenia ... 5
Próchniczna teoria odżywiania się roślin......... 8
Liebig i jego mineralna teoria............ 10
Wprowadzanie nawozów mineralnych . ....... 13
Znaczenie bakterii w życiu roślin........... 14
Prawo minimum..............■ ■ 15
Przemysł nawozowy............... 22
Klasyfikacja nawozów i ich podział........... 23
Nawozy azotowe................. 28
Azot w roślinie................ 28
Azot w glebie................. 38
Źródła azotu dla rośliny.............. 45
Otrzymywanie nawozów azotanowych i ich podział ....... 48
Nawozy saletrzane................ 52
Saletra chilijska............... 54
Saletra syntetyczna sodowa............ 56
Saletra wapniowa............... 57
Saletra potasowa............... 59
Nawozy amonowe..............• 59
Siarczan amonu................ 59
Chlorek amonu — wapnamon............ 64
Fosforan amonu............... G5
Woda amoniakalna, amoniak skroplony i amoniakaty..... 66
Nawozy saletrzano-amonowe............. 74
Saletra amonowa ............... 74
Saletrzaki................. 77
Montan-saletra (Leuna saletra)........... 78
Nitrofosfat........;........ 78
Nawozy amidowe............... 78
Azotniak.................. 78
Mocznik.................. 87
Nawozy zawierające azot w postaci związków organicznych .... 89
Wybór nawozu azotowego.....'......... 90
Wykorzystanie nawozów azotowych i ich działanie....... 92
Literatura................... 94
Nawozy fosforowe................. 97
Rozpowszechnienie i obieg fosforu w przyrodzie........ 97
Charakterystyka kwasów fosforowych i ich soli........ 99
Rola fosforu w roślinach.............. 104
Fosfor w glebie.................. 108
Pobieranie fosforu przez rośliny i wpływ jego na wzrost i rozwój roślin . 116
Surowce do produkcji nawozów fosforowych......... 123
Superfosfaty ......... .......... 130
Precypitat, tomasyna, termofosfaty i metafosforany....... 139
Precypitat................. 141
Tomasyna.................. 144
Supertomasyna, i inne termofosfaty,........... 143
Metafosforany . . . . ............. 153
Fosforyty i inne nawozy............ . 154
Mączka kostna . . . ............. 164
Fosforyty topione i palone (odfluorowane)........ 166
Fosforan amonu................ 166
Wiwianit.................. 167
Dobór nawozów fosforowych .,............ 169
Dawki nawozów fosforowych............. 172
Wykorzystanie fosforu z nawozów fosforowych........ 175
Literatura................... 177
Nawozy potasowe.................. 184
Potas i jego właściwości fizyczne i chemiczne...... 184
Występowanie potasu w roślinach i jego fizjologiczna rola .... 185
Pobieranie potasu przez rośliny........... 185
Rozmieszczenie potasu w roślinie ......... . 190
Rola potasu w roślinie.............. 192
Objawy braku potasu.............. 199
Czy można potas zastąpić innym pierwiastkiem?...... 201
Gleba jako źródło potasu dla roślin........... 202
Formy potasu w glebie............. 202
Pobieranie różnych form potasu z gleby przez rośliny...... 207
Uwstecznianie potasu w glebie........... 217
Stan zasobności gleb w potas przyswajalny dla roślin...... 219
Charakterystyka nawozów potasowych . ~........ 222
Znaczenie nawozów potasowych dla produkcji rolniczej .... 222
Powstawanie i ogólna charakterystyka złóż potasowych .... 224
Inne źródła potasu............... 230
Charakterystyka poszczególnych nawozów potasowych..... 231
Działanie nawozowe ubocznych związków występujących w solach
potasowych................ 234
Wartość produkcyjna nawozów potasowych........ 235
Wybór nawozu potasowego............ 238
Magazynowanie nawozów potasowych......... - 238
Popiół jako nawóz potasowy............ 238
Stosowanie nawozów potasowych.......... 141
Literatura........ ......... 242
Nawozy wapniowe................. 251
Wiadomości ogólne................. 251
Wapń jako pierwiastek i jego rozpowszechnienie na Ziemi .... 251
Obieg wapnia w przyrodzie............. 253
Wapń w roślinach................ 255
Formy wapnia w roślinach............. 255
Zawartość wapnia w roślinach............ 257
Formy wapnia i jego zawartość w glebie ........ 258
Wapń w skałach i minerałach............ 258
Przedmowa.................• 4
Zarys historyczny................. 5
Zagadnienia nawozowe w starożytności i w wieku Odrodzenia ... 5
Próchniczna teoria odżywiania się roślin......... 8
Liebig i jego mineralna teoria............ 10
Wprowadzanie nawozów mineralnych . ....... 13
Znaczenie bakterii w życiu roślin........... 14
Prawo minimum..............■ ■ 15
Przemysł nawozowy............... 22
Klasyfikacja nawozów i ich podział........... 23
Nawozy azotowe................. 28
Azot w roślinie................ 28
Azot w glebie................. 38
Źródła azotu dla rośliny.............. 45
Otrzymywanie nawozów azotanowych i ich podział ....... 48
Nawozy saletrzane................ 52
Saletra chilijska............... 54
Saletra syntetyczna sodowa............ 56
Saletra wapniowa............... 57
Saletra potasowa............... 59
Nawozy amonowe..............• 59
Siarczan amonu................ 59
Chlorek amonu — wapnamon............ 64
Fosforan amonu............... G5
Woda amoniakalna, amoniak skroplony i amoniakaty..... 66
Nawozy saletrzano-amonowe............. 74
Saletra amonowa ............... 74
Saletrzaki................. 77
Montan-saletra (Leuna saletra)........... 78
Nitrofosfat........;........ 78
Nawozy amidowe............... 78
Azotniak.................. 78
Mocznik.................. 87
Nawozy zawierające azot w postaci związków organicznych .... 89
Wybór nawozu azotowego.....'......... 90
Wykorzystanie nawozów azotowych i ich działanie....... 92
Literatura................... 94
Nawozy fosforowe................. 97
Rozpowszechnienie i obieg fosforu w przyrodzie........ 97
Charakterystyka kwasów fosforowych i ich soli........ 99
Rola fosforu w roślinach.............. 104Fosfor w glebie.................. 108
Pobieranie fosforu przez rośliny i wpływ jego na wzrost i rozwój roślin . 116
Surowce do produkcji nawozów fosforowych......... 123
Superfosfaty ......... .......... 130
Precypitat, tomasyna, termofosfaty i metafosforany....... 139
Precypitat................. 141
Tomasyna.................. 144
Supertomasyna, i inne termofosfaty,........... 143
Metafosforany . . . . ............. 153
Fosforyty i inne nawozy............ . 154
Mączka kostna . . . ............. 164
Fosforyty topione i palone (odfluorowane)........ 166
Fosforan amonu................ 166
Wiwianit.................. 167
Dobór nawozów fosforowych .,............ 169
Dawki nawozów fosforowych............. 172
Wykorzystanie fosforu z nawozów fosforowych........ 175
Literatura................... 177
Nawozy potasowe.................. 184
Potas i jego właściwości fizyczne i chemiczne...... 184
Występowanie potasu w roślinach i jego fizjologiczna rola .... 185
Pobieranie potasu przez rośliny........... 185
Rozmieszczenie potasu w roślinie ......... . 190
Rola potasu w roślinie.............. 192
Objawy braku potasu.............. 199
Czy można potas zastąpić innym pierwiastkiem?...... 201
Gleba jako źródło potasu dla roślin........... 202
Formy potasu w glebie............. 202
Pobieranie różnych form potasu z gleby przez rośliny...... 207
Uwstecznianie potasu w glebie........... 217
Stan zasobności gleb w potas przyswajalny dla roślin...... 219
Charakterystyka nawozów potasowych . ~........ 222
Znaczenie nawozów potasowych dla produkcji rolniczej .... 222
Powstawanie i ogólna charakterystyka złóż potasowych .... 224
Inne źródła potasu............... 230
Charakterystyka poszczególnych nawozów potasowych..... 231
Działanie nawozowe ubocznych związków występujących w solach
potasowych................ 234
Wartość produkcyjna nawozów potasowych........ 235
Wybór nawozu potasowego............ 238
Magazynowanie nawozów potasowych......... - 238
Popiół jako nawóz potasowy............ 238
Stosowanie nawozów potasowych.......... 141
Literatura........ ......... 242
Nawozy wapniowe................. 251
Wiadomości ogólne................. 251
Wapń jako pierwiastek i jego rozpowszechnienie na Ziemi .... 251
Obieg wapnia w przyrodzie............. 253
Wapń w roślinach................ 255
Formy wapnia w roślinach............. 255
Zawartość wapnia w roślinach............ 257
Formy wapnia i jego zawartość w glebie ........ 258
Wapń w skałach i minerałach............ 258
Formy wapnia w glebie............. 260
Zawartość wapnia w glebie......... 261
Odczyn środowiska................ 261
Elektrolity.................. 262
Kwasy i zasady................ 264
Jony wodorowe i wodorotlenowe w wodzie........ 267
Wykładnik jonów wodorowych — pH (potentia Hydrogenii) . . . 270
Moderatory................. 273
Odczyn gleby.................. 276
Wpływ odczynu gleby na wzrost roślin......... 278
Rośliny jako wskaźnik odczynu gleby.......... 278
Odporność roślin na różne pH gleby.......... 278
Wpływ odczynu na procesy mikrobiologiczne w glebie..... 279
Wpływ odczynu gleby na rozpuszczalność różnych fosforanów . . 281
Optimum pH dla roślin uprawnych . ■......... 284
Względność pojęcia optymalnego pH.......... 285
Rola zasadowych związków wapnia w regulowaniu odczynu gleb . . . 285
Wpływ wapnia na właściwości fizyczne gleby ........ 288
Przemiany i straty wapnia w glebie........... 291
Procesy uruchomiania wapnia w glebie......... 291
Wypieranie wapnia z kompleksu sorpcyjnego gleby przez jony wodorowe .................. 294
Straty wapnia w glebach ............. 294
Pobieranie wapnia przez rośliny uprawne *........ 298
Odwapnienie gleby i jego skutki........... 299
Zasadnicze formy nawozów wapniowych.......... 302
Działanie tlenku i wodorotlenku wapnia w glebie..... 302
Działanie węglanu wapnia............. 303
Krzemian wapnia............... 305
Gips...................306
Nawozy wapniowe stosowane w rolnictwie......... 306
Margiel.................. 306
Wapień, czyli wapniak . ............. 307
Wapno dolomitowe............... 308
Tuf wapienny................ 309
Wapno łąkowe................ 309
Wapno palone, czyli tlenek wapnia.......... 309
Wapno palone mielone.............. 311
Miał wapienny................ 311
Wapno sucho gaszone.............. 312
Wapno wielkopiecowe (żużel wielkopiecowy)....... 312
Wapno saturacyjne, czyli defekacyjne......... 314
Wapno posodowe............... 315
Wapno koksownicze.............. 315
Wapno pokarbidowe, czyli poacetylenowe......... 316
Wapno odpadkowe z przemysłu garbarskiego....... 316
Wapno odpadkowe z przemysłu farbiarskiego....... 316
Wapno odpadkowe z przemysłu papierniczego....... 316
Zasadowe związki wapnia w nawozach mineralnych..... 316
Wapno w mieszankach nawozowych.......... 317
Gips.................... 320
Stosowanie nawozów wapniowych............ 320
622
I
Cel wapnowania gleb............. 320
Wielostronne działanie wapna........... 321
Znaczenie wapna przy nawożeniu mineralnym ....... 322
Znaczenie wapna przy nawożeniu organicznym...... 323
Wybór nawozu wapniowego..........." . 324
Dawkowanie nawozów wapniowych.......... 325
Przewapnowanie gleby.............. 330
Wysiew nawozów wapniowych............ 331
Zużycie nawozów wapniowych w Polsce......... 335
Podsumowanie................. 335
Literatura................... 337
Mikronawozy................... 340
Wprowadzenie................. 340
Ogólne pojęcie o mikroelementach............ 341
Bor ................... 344
Występowanie boru i boranów w przyrodzie......... 344
Bor w glebach................. 348
Zawartość rozpuszczalnego w wodzie boru w glebie....... 349
Wpływ wapnowania i pH na przyswajalność boru przez rośliny . . . 352
Nawozy borowe................. 359
Stosowanie nawozów borowych............. 364
Bor w roślinach................ 370
Zawartość i rozmieszczenie boru w roślinach w zależności od dawek
nawozów borowych............. 373
Fizjologiczna rola boru w roślinach.......... 378
Wpływ nawozów borowych na plonowanie poszczególnych roślin uprawnych 379
Rośliny zbożowe ............... 379
Rośliny motylkowe............... 379
Rośliny przemysłowe.............. 384
Rośliny okopowe................ 387
Warzywa ................. 393
Drzewa owocowe............... 397
Wpływ boru na pobieranie przez rośliny innych składników pokarmowych .400
Mangan ................... 401
Mangan i jego związki w przyrodzie........... 401
Mangan w glebach................. 403
Mangan przyswajalny w glebach........... 404
Nawozy manganowe................ 408
Odpadki manganowe.............. 409
Stosowanie nawozów manganowych.......... 410
Wpływ wapnowania na pobieranie manganu przez rośliny..... 413
Znaczenie i zastosowanie manganu w rolnictwie....... 414
Wpływ manganu na życie w glebach.......... 414
Zawartość manganu w roślinach uprawnych........' . 416
Zawartość manganu w roślinach łąkowych i bagiennych..... 418
Wpływ pH i nawożenia na pobieranie manganu przez rośliny .... 420
Warzywa.................. 424
Łąki i pastwiska............... 425
Drzewa owocowe............... 426
Miedź ................... 427
Miedź w glebach................ 428
Nawozy miedziowe................. 433Stosowanie nawozów miedziowych oraz wypalków pirytowych . 434
Dolistne stosowanie nawozów miedziowych........ 436
Miedź w roślinach ................ 43?
Znaczenie miedzi w rolnictwie............. 440
Nawozy miedziowe a rośliny zbożowe.......... 442
Cynk................ 45ł
Cynk w glebach.............; ... 451
Cynk przyswajalny w glebie............ 452
Cynk w roślinach................ 453
Nawozy cynkowe i ich stosowanie........... 454
Molibden ................... 456
Molibden w glebach.................. 457
Znaczenie molibdenu dla życia drobnoustrojów glebowych..... 457
Molibden w roślinach............... 458
Nawozy molibdenowe i ich stosowanie.......... 460
Wpływ nawożenia molibdenem na wzrost i plony niektórych roślin
uprawnych.................. 461
Kobalt ................... 465
Kobalt w glebach................ 466
Nawozy kobaltowe................ 468
Literatura................... 470
Nawozy wieloskładnikowe................ 483
Nawozy mieszane................ 491
Nawozy mieszane przemysłu fosforowego........ 491
Nawozy wieloskładnikowe przemysłu syntezy amoniaku .... 498
Mieszanki nawozowe z mikroelementami........ 500
Nawozy peine (NPK)...............'501
Mieszanie nawozów................ 503
Przechowywanie nawozów mineralnych .......... 506
Literatura................... 511
Badania potrzeb nawozowych gleb............. 512
Metodyka pobierania próbek glebowych reprezentujących określoną powierzchnię pola................ 513
Pobieranie próbek glebowych z poszczególnych użytków rolnych . . . 514
Gleby orne................. 514
Łąki i pastwiska.....■........ 515
Ogrody.................. 515
Wnioskowanie o niedoborze składników pokarmowych w roślinach na
podstawie ich wyglądu zewnętrznego.........515
Roślinność jako wskaźnik potrzeb nawozowych gleby...... 519
Metody określania potrzeb nawożenia na podstawie analizy chemicznej
soku komórkowego............... 527
Określanie potrzeb nawozowych gleb łąkowych na podstawie analizy siana 531
Analiza chemiczfia liści według Lundegardha........ 535
Metoda transpiracyjna Arlanda............ 536
Analiza chemiczna gleby................ 537
Metoda Koeniga i Hascnbaumera.......... 539
Metoda Lemmermanna i Freseniusa.......... 540
Metoda Arrhcniusa............... 540
Metoda Kirsanowa................ 541
Mikrobiologiczne metody określania potrzeb nawozowych gleb . 542
Metoda azotobaktera . . . ............ 542.
624
Metoda kultur spontanicznych............ 543
Metoda Aspergillus niger............. 543
Metoda Niklasa w modyfikacji Kriuczkowej........ 544
Metoda Sekery ................ 545
Uproszczona metoda Aspergillus niger . . . . '..... 548
Oznaczenie potrzeb nawozowych gleb za pomocą grzyba Cunningha-
mella elegans............... 550
Metody wegetacyjne określania potrzeb nowożenia gleb..... 552
Metoda wcgetacyjno-laboratoryjna........... 552
Metody wazonowe................ 562
Metody polowe................ 572
Wybór pola pod doświadczenie.......... 573
Metoda Egnera................. 576
Kwasowość gleb................. 588
Oznaczanie odczynu gleby.............. 589
Kolorymetryczne oznaczanie pH........... 589
Oznaczanie pH kwasomierzem polowym........ 590
Potencjometryczne oznaczanie odczynu gleby........ 590
Literatura................... 596
Książki i czasopisma z dziedziny żywienia roślin i nawożenia .... 599
Skorowidz polski i łaciński............. 601
625
