W książce tej każdy powinien wybrać sobie wyłącznie to, co go bawi. Spis treści jest na końcu. Czytelnik znający inne książki autora zechce może przeczytać wszystko. Odbiorca niecierpliwy i krytyk powinien od razu książkę tę podarować. Osoba wrażliwa może mieć na uwadze, że jest to jakby pamiętnik 22 lat, który ma usprawiedliwienie. Kompozycję stworzono tu z gestów obrony, nie tylko ze zdań. I książka ta została ukończona daremnie, zanim ją tu złożono.

Tytuł tej książki, Nauka pisania, należy, oczywiście, odczytać w podwójnym cudzysłowie.

Napisany został w tej chwili z dystansem. Trzeba oddalić się od własnej osoby, od własnego pracowania, aby z odległości kilkunastu czy nawet więcej jeszcze lat popatrzeć ze smutkiem albo i z życzliwością na ślady dawnych doświadczeń, najczęściej zmartwień, ocalonych na papierze. Jeszcze niedawno dystans ten był mniejszy: może w ogóle wtedy go nie było. Autor, młodszy dużo i zarozumiały, chciał naprawdę napisać podręcznik pisania w przekonaniu, że każdy, kto potrafi napisać ładny list, napisze też ciekawą książkę. Trzeba tylko zachęcić go do tego i pokazać, że to nie boli. Wyraźne ślady takiego podręcznika odnajdą się w tej książce w rozdziałach „O melodii polskiej prozy" i „Perspektywa literackiego dzieła sztuki". Oto dwa ujawnienia sposobów.

Wkrótce autor doszedł do przekonania, że pouczanie innych to zadanie zanadto proste i megalomańskie nazbyt. Istnieją setki podręczników na ten temat, które nikogo nie nauczyły. I że w ogóle nie należy nikogo pouczać. Zamiar zrobienia książki porzucono więc, ale tytuł dobry pozostał. Trzeba było z nim coś zrobić. Wtedy autor pomyślał sobie, że oprócz skończonych 22 książek, które wydano mu przez te 22 lata, od 1947 do 1968 roku, istnieje, a raczej nie istnieje, więcej niż setka jego artykułów, esejów, opowiadań wydrukowanych lub odrzuconych, parę książek w rękopisie całych lub w kawałkach, o których nawet już nie pamięta, a które stanowią jego własną, prywatną, na niczyj użytek, naukę pisania. Może nawet jest w tym jakiś rozwój, sprzeczny z rozwojem samego autora: od młodości do upadku. Może nawet jest w tym wszystkim, w tej pracy równoległej, „paralelnej" do wykończonych książek, jedna i jedyna ważna wskazówka: że przed pisaniem trzeba mieć coś do powiedzenia, że trzeba to pomyśleć jasno i ułożyć swoje zdania po kolei. To wszystko. A więc jednak nauka pisania?

SPIS RZECZY