Wstęp
Mowa jako narzędzie poznania i porozumiewania się jest istotnym problemem w filo- i ontogenezie człowieka. Jej wielorakie uwarunkowania biologiczne i społeczne różnicują w ontogenezie indywidualny poziom posługiwania się tym narzędziem, co implikuje różny poziom funkcjonowania społeczno-emocjonal-nego, poznawczego i edukacyjnego człowieka. W społecznej płaszczyźnie problemów mowy na czoło wysuwa się opieka wychowawcza rodziców wobec dziecka będącego w okresie kształtowania się i rozwoju mowy. Chodzi tu o stopień, w jakim rodzina jest dostosowana do czynności wspomagania i wzbogacania rozwoju mowy dziecka. Wartość tej opieki zależy między innymi od:
1)  koncepcji człowieka i wartości przyjętych przez rodzinę,
2)  stanu wiedzy o sposobie i uwarunkowaniach nabywania mowy, jej używania jak i od wiedzy o stymulacji mowy dziecka,
3)  powszechności dostępu do tej wiedzy,
4)  potrzeb rodziców i innych członków rodziny w dziedzinie wzbogacania rozwoju dziecka.
Wielokierunkowe kształcenie człowieka stawia wysokie wymagania rodzinie i instytucjom wychowawczym. Dotyczą one również wychowania językowego. Jak stwierdza D. Barnes (1975) „uczenie się porozumienia stanowi człon edukacji" (za Kielar, 1989 c, s. 175). Jednocześnie wyraża się wątpliwości co do dotychczasowego, pełnego wykorzystania możliwości wychowawczych rodziny w zakresie rozwoju mowy. Rola rodziny w rozwoju mowy dziecka wydaje się znacząca ze względu na:
1)  wagę wczesnych bodźców społecznych dla rozwoju dziecka,
2)  pośredniczenie rodziny między jednostką a społeczeństwem,
3)  istotne znaczenie więzi uczuciowych dla efektów wychowawczych.
W oparciu o doświadczenia z wieloletniej pracy z dziećmi mającymi trudności w porozumiewaniu się oraz z ich rodzicami, a także analizę literatury przedmiotu, sformułowano hipotezę o występowaniu związku między poziomem rozwoju mowy a więziami uczuciowymi w rodzinie.
Dzieci wstępujące do szkoły charakteryzują się nierównym poziomem rozwoju mowy. Fakt ten ma swoje konsekwencje w ich osiągnięciach edukacyjnych i społecznych (...)

Wstęp...................................................................................................................... 9
Rozdział 1. Przegląd kierunków badawczych dotyczących mowy
1.1.  Sposoby ujmowania zjawisk językowych.......................................................13
1.2.  Społeczno-kulturowy aspekt badań nad językiem i mową..............................14
1.3. Kierunek zmian w badaniach nad mową dziecka............................................19
1.4. Badanie procesu porozumiewania się - podstawowe kategorie opisu............21
 

Rozdział 2. Rozwój mowy w rodzinnym środowisku wychowawczym
2.1. Poznawcze i emocjonalne determinanty zachowań........................................26
2.2. Znaczenie rodzinnego środowiska wychowawczego dla rozwoju dziecka......28
2.3. Rozwój mowy a rodzinne środowisko wychowawcze....................................32
2.4.  Więzi uczuciowe w rodzinie jako czynnik rozwoju mowy.............................34
 

Rozdział 3. Metodyka badań własnych
3.1. Założenia teoretyczne badań własnych...........................................................47
3.2. Problemy badawcze, hipotezy.........................................................................51
3.3. Uzasadnienie hipotez...................................................................................... 52
3.4. Zmienne, ich operacjonalizacja i wskaźniki....................................................55
3.5. Uzasadnienie doboru zmiennych.................................................................... 56
3.6.  Osoby badane..................................................................................................60
3.7. Przebieg badań................................................................................................ 60
3.8. Badanie obrazu więzi uczuciowych w rodzinie..............................................63
3.9. Aspekty pomiaru poziomu rozwoju mowy.....................................................65
3.9.1. Teoretyczne podstawy pomiaru poziomu rozwoju mowy....................65
3.9.2. Teoretyczne podstawy próby językowej zastosowanej
w badaniach własnych......................................................................... 67
3.9.3. Przebieg badań poziomu rozwoju mowy..............................................70
3.9.4. Ocena reakcji dziecka........................................................................... 70
3.9.5. Trafność i rzetelność testu.................................................................... 71
3.10. Charakterystyka prób językowych............................................................... 72
3.10.1. Zadanie I: rozumienie struktur gramatycznych zdań......................... 72
3.10.2. Zadanie II: rozumienie słownika umysłowego...................................74
3.10.3. Zadanie III: konstruowanie opowiadania........................................... 79

3.10.4. Zadanie IV: poprawianie zdań niespójnych semantycznie.................82
3.10.5. Zadanie V: rozumienie znaczeń słów w płaszczyźnie metaforycznej...................................................................................... 83
3.10.6. Zadanie VI: reakcje dziecka na trudne problemy językowe...............84
3.10.7. Zadanie VII: rozumienie opowiadania................................................86
3.10.8. Zadanie VIII: zestawienie informacji werbalnej i niewerbalnej.........88
3.10.9. Zadanie IX: enkodowanie i rekodowanie przyjętej intencji...............90
 

Rozdział 4. Prezentacja wyników badań dotyczących obrazu więzi uczuciowych w rodzinie
4.1. Obraz więzi uczuciowych w badanych rodzinach.......................................... 96
4.1.1. Postawy uczuciowe dzieci wobec rodziców i rodziców
wobec dzieci......................................................................................... 96
4.1.2. Postawy uczuciowe dzieci wobec rodzeństwa......................................99
4.1-.3. Postawy uczuciowe dzieci wobec innych członków rodziny oraz
członków rodziny wobec dzieci............................................................99
4.1.4. Analiza bilansu uczuciowego................................................................99
4.1.5. Typy rodzin w zależności od cech więzi uczuciowych.......................100
4.1.6. Rodziny o pozytywnych więziach uczuciowych (grupa RP)..............101
4.1.7. Rodziny o ambiwalentnych więziach uczuciowych (grupa RA)........ 103
 

Rozdział 5. Poziom rozwoju mowy dzieci różniących się obrazem więzi uczuciowych w rodzinie
Wprowadzenie......................................................................................................108
5.1. Rozumienie struktur gramatycznych zdań a więzi uczuciowe w rodzinie.....109
5.2. Rozumienie słownika umysłowego a więzi uczuciowe w rodzinie.............. 112
5.3. Konstruowanie opowiadania a więzi uczuciowe w rodzinie.........................122
5.4. Poprawianie zdań niespójnych semantycznie a więzi uczuciowe
w rodzinie......................................................................................................127
5.5. Rozumienie słów w płaszczyźnie metaforycznej a więzi uczuciowe
w rodzinie......................................................................................................130
5.6. Reakcja dziecka na trudne problemy językowe a poziom więzi uczuciowych w rodzinie................................................................................133
5.7. Rozumienie opowiadania a więzi uczuciowe w rodzinie..............................136
5.8. Umiejętność łączenia informacji werbalnej i niewerbalnej a więzi uczuciowe w rodzinie....................................................................................142

5.9. Enkodowanie i rekodowanie przyjętej intencji a więzi uczuciowe
w rodzinie.....................................................................................................

Rozdział 6. Podsumowanie badań i interpretacja wyników
6.1. Porównanie obrazu mowy dzieci z grup RP i RA........................................
6.2. Związek pomiędzy kompetencjami językowymi i komunikacyjnymi
a obrazem więzi uczuciowych w rodzinie...................................................