Problematyka niedostosowania społecznego i przestępczości budzi ciągle zainteresowanie naukowców, praktyków oraz społeczeństwa w związku z nasilającą się falą przestępczości i brakiem skutecznych metod zapobiegania jej. Książka wychodzi naprzeciw tym zainteresowaniom, prezentując uwarunkowania zarówno zachowań prospołecznych, jak i antyspołecznych nieletnich na tle rówieśników ze szkół średnich i wolontariuszy.
Dotychczasowe badania nad zachowaniami pro i antyspołecznymi prowadzone były dwutorowo i niezależnie od siebie, na różnych grupach badanych. Stanowiło to nadmierne uproszczenie tej problematyki, wskazując, że jedni zachowują się dobrze, a inni źle. W rzeczywistości naszych zachowań nie można tak prosto klasyfikować. Uspołecznienie stanowi bowiem kontinuum, na krańcach którego znajdują się jednostki zarówno prospołeczne, jak i antyspołeczne. Autorka proponuje właśnie takie ujęcie przedstawionego problemu. Umożliwia ono nie tylko dokładną diagnozę zjawiska przestępczości nieletnich, ale także formułowanie działań profilaktycznych i resocjalizacyjnych, które powinny opierać się na wiedzy o pozytywnych cechach i zachowaniach badanych.
Część teoretyczna pracy przybliża prawne rozumienie pojęcia nieletni, zawiera także istoty zachowań prospołecznych i antyspołecznych oraz przegląd podstawowych teorii i badań poświęconych motywacji zachowań prospołecznych i antyspołecznych adolescentów.
Część empiryczna zawiera charakterystykę motywacji zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich na tle uczniów ze szkół średnich i wolontariuszy ze względu na podstawowe cechy procesu motywacyjnego – kierunek i natężenie motywacji, a także analizę osobowościowych, środowiskowych i sytuacyjnych czynników motywacyjnych. Analiza prowadzona jest dwutorowo – przez porównanie badanych grup (nieletni, uczniowie szkół średnich, wolontariusze) z uwzględnieniem płci badanych; na drodze porównania grup wyodrębnionych ze względu na częstotliwość zachowań prospołecznych i antyspołecznych (antyspołeczni, prospołeczni, impulsywni, konformiści).
Książka przeznaczona jest głównie dla psychologów, prawników, pedagogów zajmujących się w pracy naukowej i zawodowej problematyką niedostosowania społecznego, patologii społecznej, wychowania i resocjalizacji. Powinna ona zainteresować przede wszystkim pracowników: wymiaru sprawiedliwości, rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych, poradni psychologiczno-pedagogicznych, ośrodków wychowawczych i zakładów poprawczych. Książka skierowana jest także do pracowników naukowo-dydaktycznych i studentów psychologii, prawa, pedagogiki i socjologii.
Wstęp
Rozdział I
Nieletni w świetle przepisów prawnych i badań kryminologicznych
1. Pojęcie nieletniego. Podstawowe zasady postępowania w sprawach nieletnich
2. Statystyka czynów karalnych popełnianych przez dzieci i młodzież
3. Etiologia przestępczości nieletnich w teoriach i badaniach kryminologicznych
3.1. Teorie przyczyn przestępczości
3.2. Badania kryminologiczne nieletnich
Rozdział II
Charakterystyka psychologiczna motywacji
1. Pojęcie i rodzaje motywacji
2. Cechy procesu motywacyjnego
3. Osobowość jako system regulacji i integracji zachowania w koncepcji J. Reykowskiego
4. Motywacja czynów przestępczych w ujęciu J. K. Gierowskiego
Rozdział III
Zachowania antyspołeczne w ujęciu psychologicznym, pedagogicznym i prawnym
1. Zachowania antyspołeczne jako element niedostosowania społecznego, zaburzeń zachowania i procesu demoralizacji
2. Charakterystyka agresji i agresywności
2.1. Pojęcie i rodzaje agresji
2.2. Rozwój zachowań agresywnych
3. Motywacja zachowań antyspołecznych u młodzieży w okresie dojrzewania
4. Inhibitory i facylitatory zachowań antyspołecznych a ich ciągłość i trwałość
Rozdział IV
Zachowania prospołeczne – indywidualny i społeczny kontekst pomagania innym
1. Pojęcie i rodzaje zachowań prospołecznych
2. Geneza zachowań prospołecznych w świetle teorii i badań
3. Motywacja zachowań prospołecznych dzieci i młodzieży
Rozdział V
Metodologia badań własnych
1. Charakterystyka modelu badawczego
2. Teren badań, grupy badawcze
3. Metody badawcze
4. Przebieg badań
5. Kierunki analizy wyników empirycznych
Rozdział VI
Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych młodzieży – cechy procesu motywacyjnego
1. Kierunek i natężenie motywacji czynów karalnych i zachowań świadczących o demoralizacji u nieletnich – analiza porównawcza nieletnich dziewcząt i chłopców
2. Motywacja zachowań antyspołecznych młodzieży – porównanie wolontariuszy, uczniów szkół średnich i nieletnich
3. Motywacja zachowań prospołecznych w trzech badanych grupach młodzieży
4. Charakterystyka młodzieży ze względu na natężenie zachowań prospołecznych i antyspołecznych
Rozdział VII
Osobowościowe tło motywacyjne zachowań prospołecznych i antyspołecznych
1. Prospołeczne i antyspołeczne style ustosunkowań interpersonalnych adolescentow
2. Poziom empatii oraz inteligencja emocjonalna jako predykatory zachowań prospołecznych badanych
3. Rola poczucia umiejscowienia kontroli w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych młodzieży
4. Wpływ agresywności na częstotliwość zachowań antyspołecznych
Rozdział VIII
Środowiskowe tło motywacyjne – znaczenie społecznego uczenia się, dynamiki grupowej i więzi emocjonalnych w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych
1. Wpływ modelowania na uruchamianie zachowań społecznie pożądanych i niepożądanych w badanych grupach
2. Rola nagród i kar – metody wychowawcze stosowane przez rodziców
3. Zachowania prospołeczne i antyspołeczne przejawiane w grupie rówieśniczej
4. Weryfikacja teorii wymiany społecznej
5. Znaczenie doboru krewniaczego w genezie zachowań prospołecznych i antyspołecznych
6. Wpływ norm społecznych na zachowania badanych
7. Altruizm w etiologii zachowań prospołecznych
Rozdział IX
Sytuacyjne tło motywacyjne zachowań prospołecznych i antyspołecznych
1. Sytuacje trudne jako czynnik wzmacniający gotowość do zachowań antyspołecznych adolescentow
2. Rola facylitatorow społecznych w uruchamianiu zachowań prospołecznych badanej młodzieży
Rozdział X
Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich – podsumowanie wyników, kierunki dalszych badań
1. Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych a częstotliwość tych zachowań – weryfikacja założeń badawczych
2. Empiryczne modele zachowań prospołecznych i antyspołecznych
3. Podsumowanie i wnioski
4. Kierunki dalszych badań
Zakończenie
Bibliografia
Aneks
