Dzieje państwa Franków były oddawna przedmiotem żywego zainteresowania, którego falę powrotna obserwujemy iv ostatnich czasach. Zainteresowanie to znalazło wyraz w bogatej literaturze naukowej; jeśli zaś nie jest ono równoznaczne z ostatecznem wyjaśnieniem zagadnień historycznych, powstających na tle owej epoki, to w każ-dymbądi razie przyniosło dobrą znajomość źródeł do jej poznania. Wybór materjału źródłowego oraz sposób wykorzystania źródeł, to momenty pierwszorzędnej wagi, których znaczenie decydujące stoi ponad wszelką wątpliwością; nie podlega też dyskusji twierdzenie, że -wyniki badań historycznych uzależnione są przedewszystkiem od umiejętności wydawniczej i wyników krytyki erudycyjnej. To też zainteresowanie dziejami jakiejś epoki pociąga za sobą ożywioną działalność wydawniczą, a w związku z nią rozwój badań krytycznych. Nic więc dziwnego, że źródła do dziejów państwa Franków wcześnie już, a więc dawno wprowadzone zostały do dorobku naukowego. Jest to okoliczność, która pociąga bardzo poważne skutki i dla badań współczesnych w tej dziedzinie. Powrotna fala zainteresowania, o której wspominaliśmy wyżej, wywołana została koniecznością poddania rewizji poglądów dotychczasowych; lecz ogromny postąp w dziedzinie nauk pomocniczych historji, krytyki erudycyjnej i techniki wydawniczej, znamionujący historjografję współczesną, sprawił, że podstawy źródłowe, na których oparte były badania i poglądy dawniejsze, stały się niewystarczające w pojęciu badaczy współczesnych: ani wydawnictwa źródłowe, ani wyniki badań krytycznych nie odpowiadały ich wymaganiom. Rozpoczęła się przeto znów ożywiona działalność na polu wydawniczem, coraz częściej pojawiały się studja monograficzne, celem ustalenia pochodzenia oraz wartości historycznej ważniejszych zabytków owej epoki. Ożywione, gorące, wręcz zajadłe polemiki niech posłużą za miarę zainteresowania. Również i zagadnienia metodyczne, tak ściśle zwią~
zane ze sprawą krytyki źródeł, nabierać zaczęły na tym terenie szczególniejszej wagi i znaczenia.
Charakter epoki i źródeł sprawia, że zwalczanie trudności, toiuarzyszących badaniu, a więc też ostateczne rozstrzygnięcie zagadnień i zakończenie sporów wymaga wielkiej sumy wysiłków i czasu. To też w chwili obecnej stoimy w momencie bynajmniej nie końcowym, badań przedwstępnych. Pobieżny nawet rzut oka na źródła przekonywa, jak niewiele zagadnień z dziedziny krytyki źródeł można uważać za przesądzone, z jak niewielu wydawnictw możnaby korzystać bez zastrzeżeń i wątpliwości.
Czy jednak stwierdzenie takiego stanu rzeczy nie narzuca niepokojącego pytania, na które odpowiedź jest przedwstępnym a koniecznym warunkiem wszelkiego badania? W rzeczy samej, czy możliwe jest badanie epoki, dla której poznania rozporządzamy jedynie tak dalece niepewnym materjałem ? Czy celowe jest stawianie i rozstrzyganie zagadnień na podstawie źródeł, których charakter i wartość podlegają wciąż jeszcze wątpliwościom zasadniczym ?
Na pytania te można wszakże i należy odpowiedzieć twierdząco. Badanie jest możliwe. Oczywiście, brak dobrych krytycznych wydawnictw, podobnie jak nięzakończone spory nad czasem powstania niektórych źródeł, czy też ich wartością lub charakterem nieraz utrudniają wnioskowanie. Wszakże treść postawionego w tem studjum zagadnienia, jak też wynikająca z rodzaju zagadnienia metoda korzystania ze źródeł, pozwala w znacznym stopniu uniezależnić badanie i jego wyniki od stanu szczegółowych badań krytycznych.
Sama treść zagadnienia struktury społecznej, pomimo, że występuje w tej pracy w ujęciu statycznem, w przekroju niejako, wymaga objęcia w badaniu większego okresu, tembardziej że ubóstwo materjalu źródłowego nie pozwala na subtelne rozgraniczenie stosunków w przekrojach chronologicznie drobniejszych. Dlatego też wahania czy kontrowersje, dotyczące czasu -powstania zabytków źródłowych, z których przy badaniu korzystamy, wchodzą dla nas w grę dopiero wtedy, gdy różnice wykraczają poza ramy paru dziesiątków, a nieraz są obojętne na przestrzeni kilkudziesięciu czy nawet stu lat. Tembardziej, że stosunki w dziedzinie, przez nas badanej, nie podlegają nagłym, szybkim zmianom.
Z drugiej znów strony zagadnienie ogólne, postawione w tej pracy, jak również kwestje szczegółowe, w niej poruszane, są to zagadnienia, na które źródła nie dają odpowiedzi bezpośredniej, nie
stanowią one przedmiotu czy treści źródeł ówczesnych, nie interesują pisarzy owej epoki. Materjał do rozstrzygnięcia zagadnień uzyskujemy, jak nas przekonywa studjum niniejsze, w sposób pośredni. Okoliczność ta ma niewątpliwie swoje skutki ujemne, gdyż wiadomości, tą drogą zdobyte, są skąpe; z drugiej wszakże strony dzięki niej właśnie badanie w znacznym stopniu jest uniezależnione od wyniku dociekań krytycznych nad charakterem i wiarogodnością zabytków źródłowych. Tendencja źródła nie wpływa na wiarogod-ność wydobytych zeń drogą pośrednią wiadomości, nieustalone autorstwo, skażenie tekstu pierwotnego przez interpolacje i t. p. rzadko jedynie utrudniają wnioskowanie. Skoro usiłujemy uchwycić charakter stosunków epoki w odbiciu pojęć łudzi owej epoki, to miarodajne są dla nas nietyle wiadomości, przekazane wprost przez źródła, ile sposób ujęcia faktów, o których źródła mówią. Niezależnie, a nawet wbrew woli autora pojęcia autora znajdują w źródle swe odbicie, wyciskają na niem swoje piętno. Owe pojęcia są pojęciami epoki, w której się ukształtowały, są więc odbiciem stosunków, współczesnych epoce powstania źródła, —- zupełnie niezależnie od treści objektywnej, od wiadomości, zawartych w tekście źródłowym.
To są okoliczności, które pozwalają na podjęcie badań monograficznych, pomimo [że wyniki bardzo wolno postępujących prac wydawniczych i krytycznych skłaniałyby raczej do ich zaniechania.
SPIS RZECZY.ROZDZIAŁ I.
Przegląd i krytyka pogląd w na strukturę społeczną w państwie Franków za I-ej dynastji.
Brak prac monograficznych. Niedo stateczność badań Naudeta. Vormoora ' G-uiUiiermoza. Teorja plemiennego germańskiego pochodzenia szlachty: Lehuerou, Deloehe. Odblaski tej teorji w formie tezy o upośledzeniu ludności gallo-romańskiej. Braki jej i sprzeczności. Przykłady: Sohultze, Vinogradoff. Teorja rodowego pochodzenia szlachty. Powszechność twierdzenia o wielkiem znaczeniu rodu w ustroju germańskim. Nowy kierunek badań o nauce niemieckiej: prace E. Mayera i V. Ern-sta. Niedostateczne) ść studjów przygotowawczych, stąd hipotetvezność wniosków...........25—33
Teorja urzędniczą czyli służbowa- Odmiany i odchylenia. Fustel, Fahlbeck. Niezgodność założeń i wniosków ze źródłowo znaną rzeczywistością. Próby przystosowania teorji urzędniczej do świadectw źródłowych. Brunner, Waitz, Dahn. Schultze, Prou, Niekonsekwencje teorji urzędniczej......... 33—40
Poglądy Dopycha- Istnienie dziedzicznej warstwy szlacheckiej w państwie Franków. Trzy szeregi argumentów. Krytyką wartości argumentów, opartych na zbadaniu epoki starogermańskiej i metodzie porównawczej. Krytyka dowodów źródłowych, nagromadzonych przez Dopscha, ich niedostateczność. Znaczenie badań Dopscha. Konieczność i możliwość rewizji zagadnienia........40—54
ROZDZIAŁ II.
Charakter epoki najwcześniejszego średniowiecza- Zagadnienie t. z w. „werge Idu". Kierunek badania źródłowego. Zastrzeżenia metodyczne.
Rozbieżność poglądów na strukturę społeczną w państwie Franków. Zasadnicze różnice w punktach wyjścia. Konieczność ujmowania zagadnień zgodnie z charakterem epoki badanej. Cechy charakterystyczne stosunków, panujących w państwie Franków. Poglądy: Waitza, Halbaną, Levy-Bruhla. Przeniesienie punktu ciężkości badania z interpretacji norm prawnych na poznanie stanu faktycznego.....55—62
Zagadnienie wergeldn. Pogląd panujący na znaczenie wergeldu.
Poglądy Hecka, Waitza, Brunnera, Hareta i in. Próby osłabienia rygoryzmu tej zasady: Reth, Dahn, E. Mayer. Trudność pogodzenia teorji wergeldu ze źródłowo znauemi faktami. Teorja Brunnera o wpływie or--aiiizaoji rodowej na system wyliczania główszczyzny. Zastrzeżenia przeciw teorji Brunnera. Hipoteza, o wpływie rozmiarów własności gruntowej na wysokość główszczyzny. Zagadnienie wergeldu na tle stosunków życiowych. Różnorodność momentów, wpływających na różnice stawek wergeldo-wych. Przyczyny i skutki różnie w wysokości główszczyzny. Konieczność rewizji zagadnienia wergeldu. Wytknięcie kierunku badania- . 62—72 Konieczność starannych badań terminologicznych. Ograniczenie materjału do źródeł współczesnych. Skupienie badania dookoła 4 zasadniczych ra meritów różnicowania społecznego .... 72—76
ROZDZIAŁ III.
Moment przynależności e t n i o z n o-k u 1 t u r a 1 n e j.
Różnorodność pochodzenia etniczno-kulturalnego mieszkańców Galji merowińskiej jako rezultat powstania monarchji Franków drogą podboju. Zagadnienie stosunków pomiędzy zdobywcami a ludnością miejscową. Teza upośledzenia ludności gallo-romańskiej; "Waitz, Havet, Vormoor. Bninner, Dahn, Teza równouprawnienia: Koth, Fustel, Haiban, Hanek, Kurth. Wpływ teorji wergeldu na ujmowanie stanowiska Honum&w. Pozorna sprzeczność świadectw źródłowych. Próby uzgodnienia: Scliultze Vinogradoif, Fuetel, Brunner. Ich bezskuteczność. Konieczność rewizji zagadnienia w myśl zmienionego poglądu na znaczenie wergeldu. Przegląd i analiza materjału źródłowego. Lex Salica- Treść terminu ~R.ommi.us. Błędny pogląd Fustela. Wieloznaczność wyrazu Bomantis. Trudności interpretacyjne. Les Ribuaria. Krytyka poglądów Ha^eta. Lex Burgundio-iiuni. Brak w prawach szczepowych dowodu na upośledzenie Romanów. Analiza pozostałych argumentów: źródła opowiadające, prolog prawa sa-lickiego, teksty prawodawcze. Charakter argumentów, za, tezą o równouprawnieniu Romanów. Analiza znaczenia terminów: Francus i Romemus. Badania Kurtha, Manteufflą. Konieczność dalszych badań. Analiza tekstów. Ewolucja znaczenia terminu Francus w tery tor jalno-politycznym i polityczno-społecznym kierunku. Analogiczna ewolucja terminu Boma-nus. Ewducja terminologiczna odbiciem rozwoju stosunków. Zreasumowanie wyników badania. Trudności, powstające w związku z zagadnieniem wergeldu. Wnioski ........ 77—118
ROZDZIAŁ IV.
Moment szlachetności pochodzenia.
Analiza pojęcia nobilis. Milczenie źródeł terminologicznie ściślejszy vh: prawodawczych i aktowych. Teksty źródeł opowiadających. Luźny sposób użycia terminu nobilis: brak określonej treści społecznej. Krytyka twierdzeń Fustela de Coulanges. Analiza treści luźniejszych określeń. Znaczenie szlachetności pochodzenia w świadomości ludzi owej epoki.
Źródła tej świadomości. Obtimates prawa burgundzkiego. Trość pojęcia w źródłach epoki merowińskiej. Senatores. Stanowisko senatorów w Galji VI i VII wieku. Badania i wnioski KuTtha. Pogląd Fahlhecka,. Indywidualny charakter świadectw Grzegorza z Tours. Zanik tradycji senatorjalnej. Wpływ stosunków rzymskich. Wzmianki źródeł o rodzinach germańskie)] szlachetnego pochodzenia. Wnioski........119—152
ROZDZIAŁ V.
Moment aktywności po] ityeznej.
Wielka ilość terminów, używanych przez źródła dla oznaczenia elementów politycznie czynnych. Analiza pojęcia obtimates. Źródła prawne. obtimates prawa burgundzkiego. Źródła aktowe. Przynależność do optyma-tów a piastowanie funkcyj urzędniczych. Funkcje sądownicze optymatóv. t. zw. traktat Conrata. Wlywy istotne optymatów. Źródła opowiadające. Analiza pojęcia proceres. Źródła aktowe. Źródła opowiadające. Brak pod-" staw do rozgraniczenia pojęć: obtimates i proceres. Pozostałe terminy oznaczające politycznie czynny element społeczny. Analiza, porównawcza poszczególnych kategoryj źródeł. Źródła prawne i aktowe. Brak różnicy pojęciowej w treści poszczególnych terminów. Źródła opowiadające. Dowolność terminologji Grzegorza i Kroniki t. zw. Fredegara. Hagjografja. Analiza pojęcia vir inluster. Pogląd panujący. Analiza formuł Markulfa. Analiza pozostałych przekazów. Wnioski........153-—196
ROZDZIAŁ VI. .
Moment potęgi osobistej.
Analiza pojęcia potentes. Uchwały synodalne. Capitularia królewskie. T. zw. traktat Conrata. Pozostałe przekazy źródłowe. Charakterystyka stanowiska -patentów na podstawie tych ŹTÓdeł. Milczenie źródeł pozostałych. Próby wyjaśnienia tego faktu. Konieczność oderwania badania od ter-minologji źródeł. Wiadomości źródłowe o grupie potentes pod terminem: r,iri inluster. Odpoznanie potentów w szeregu imiennych znanych jednostek-Istniejące w nauce poglądy na stanowisko potentów w państwie Franków. Związek pomiędzy zagadnieniem stanowiska potentów a zagadnieniem wielkiej własności ziemskiej. Charakterystyka potentów, jako arystokracji prowincjonalnej. Wiadomości o arystokracji prowincjonalnej w dziełach Grzegorza z Tours. Różnorodność używanych przez Grzegorza terminów. 8eniores, maiores natu, priores. Luźne określenia. Przekazy nie zawierające żadnych wyróżniających określeń. Analiza przekazów innych źródeł: uchwały synodalne, Kronika t. zw. Fredegara, hagjograf ja. Charakterystyka stanowiska ludzi, wyróżnionych przez niektóre źródła mianem senatores. Poglądy Kurtha. Porównanie pojęć potentes i sebatores. Wielka ilość wzmianek o arystokracji prowincjonalnej w źródłach opowiadających. Wnioski . 197—229
ROZDZIAŁ VIT.
Ł e u d e s.
Przegląd istniejących w literaturze naukowej poglądów. Dwa skrajne punktu widzenia: Uudes, — ¦ terminem dodatkowym dla oznaczenia ogółu poddanych (pogląd Rotlia), leudes terminem dla oznaczenia odrębnej giurj-społecznej (pogląd Dopscha). Analiza wywodów Dopscha. Rewizja zagadnienia na podstawie analizy przekazów źródłowych. Edykt Chilperyka li i Traktat w Andelot. Sprawdzenie słuszności -wniosku w zastosowaniu do pozostałych przekazów źródłowych. Momenty wyróżniające leudów zpo-śród ogółu ludności. Analiza i interpretacja materjahi źródłowego. Związek zagadnienia stanowiska leudów z zagadnieniem: organizacji wojskowej organizacji skarbowej, charakteru posiadłości ziemskich. Charakterystyka stanowiska leudów. Pokrywanie się pojęcia leudes z polityezno-społecznem znaczeniem terminu Franci. Wnioski, osiągnięte na rozszerzonej w ten sposób podstawie badania. Obalenie wywodów Rotha. Krytyka twierdzeń Dopscha. Dodatkowe rysy charakterystyczne stanowiska Jeudów. Analiza wiadomości zaczerpniętych z przekazów, które nie używają terminu leudes- Analogje, zachodzące pomiędzy stanowiskiem leudów i procerów-Wnioski. ...........230—273
ROZDZIAŁ VIII.
Zestawienie wyników badania. Fakt zróżnicowania społecznego. Istnienie jednej tylko grupy ary stokratycznej.
Zestawienie wyników badania. Niewątpliwośe faktu zróżnicowania społecznego w państwie Franków. Zagadnienie względnej wartości i -wagi poszczególnych momentów różnicowania. Niesamodzielność dwu pierwszych momentów: momentu przynależności etniczno-kulturalnej i momentu szlachetności pochodzenia. Momenty podstawowe: moment aktywności politycznej i moment potęgi osobistej. Arystokracja dworska i arystokracja prowincjonalna. Sztuczność takiego rozgraniczenia. Jednoliteść teimino-logji. Analiza słownictwa podstawowych źródeł epoki: brak podstaw istotnych do rozgraniczania arystokracji dworskiej i prowincjonalnej. Dowody, zaczerpnięte z wyników badania nad momentem przynależności etniczno-kulturalnej oraz—-szlachetności pochodzenia. Bezpośrednie dowody źródłowe na istnienie jednej tylko grupy arystokratycznej, przeciwstawienie: pauper — potens. Analiza tekstów: Grzegorz z Tours. Passio Praeiecti. uchwały synodalne, teksty prawodawcze — Cbildeberti I Preaceptio. Chil-deberti II Decretio. Wnioski........274 271
ROZDZIAŁ IX.
Współistnienie momentów różnicowania społecznego. Charakter arystokracji w monarchji Franków.
Odrębność momentów rozwojowych. Bezpośrednie dowody źródłowe, zagadnienie względnej siły i znaczenie podstawowych momentów rozwo-
jowych: momentu potęgi osobistej i momentu aktywności politycznej. Krytyka teorji o urzędniczym służbowym charakterze i genezie arystokracji. Analiza przesłanek podstawowych teorji urzędniczej. Brak bezpośrednich dowodów źródłowych, dowody przeciwne. Aktywność polityczna czynników pozaurzędniczych. Zależność stanowiska i wpływów politycznych od potęgi osobistej. FamiUae infulatae et officiales. Zagadnienie swobody monarchy w wyborze urzędników. Wywyższający wpływ przynależności do hierarehji kościelnej. Zespolenie momentów różnicowania w jedną siłę rozwojową Charakter arystokracji w państwie Franków. Wnioski. . . .288—326
ZAMKNIĘCIE.....327—329
Aneks.
Streszczenie wywodów Dopscha, dotyczących zagadnienia struktury połecznej w państwie Franków za pierwszej dynastji. . .330—335
WIELKOŚĆ 24X17CM,
TWARDA INTROLIGATORSKA OPRAWA ,LICZY 354 STRONY.
STAN:OKŁADKA BDB,STRONY SĄ POŻÓŁKŁE,POZA TYM STAN W ŚRODKU DB/DB+ .
WYSYŁKA GRATIS NA TERENIE POLSKI / PRZESYŁKA POLECONA EKONOMICZNA + KOPERTA BĄBELKOWA ,W PRZYPADKU PRZESYŁKI POLECONEJ PRIORYTETOWEJ PROSZĘ O DOPŁATĘ W WYSOKOŚCI 3ZŁ.KOSZT PRZESYŁKI ZAGRANICZNEJ ZGODNY Z CENNIKIEM POCZTY POLSKIEJ / . WYDAWNICTWO TOWARZYSTWO NAUKOWE WARSZAWSKIE WARSZAWA 1932.
INFORMACJE DOTYCZĄCE REALIZACJI AUKCJI,NR KONTA BANKOWEGO ITP.ZNAJDUJĄ SIĘ NA STRONIE "O MNIE" ORAZ DOŁĄCZONE SĄ DO POWIADOMIENIA O WYGRANIU AUKCJI.
PRZED ZŁOŻENIEM OFERTY KUPNA PROSZĘ ZAPOZNAĆ SIĘ Z WARUNKAMI SPRZEDAŻY PRZEDSTAWIONYMI NA STRONIE "O MNIE"
NIE ODWOŁUJĘ OFERT KUPNA!!!
ZOBACZ INNE MOJE AUKCJE
ZOBACZ STRONĘ O MNIE
