MONETA OBRÓT PIENIĘŻNY EUROPA ZACH. ŚREDNIOWIECZE

09-07-2012, 13:33
Aukcja w czasie sprawdzania nie była zakończona.

Najwyzsza cena licytacji: 59.99 zł Aktualna cena: 59.99 zł

Użytkownik inkastelacja

numer aukcji: 2456383777

Miejscowość Kraków

Licytowało: 1 Wyświetleń: 25

Koniec: 09-07-2012 19:40:00

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO SPISU TREŚCI

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO OPISU KSIĄŻKI

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY ZNAJDUJĄCE SIĘ W TEJ SAMEJ KATEGORII

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG CZASU ZAKOŃCZENIA

KLIKNIJ ABY ZOBACZYĆ INNE WYSTAWIANE PRZEZE MNIE PRZEDMIOTY WEDŁUG ILOŚCI OFERT

PONIŻEJ ZNAJDZIESZ MINIATURY ZDJĘĆ SPRZEDAWANEGO PRZEDMIOTU, WYSTARCZY KLIKNĄĆ NA JEDNĄ Z NICH A ZOSTANIESZ PRZENIESIONY DO ODPOWIEDNIEGO ZDJĘCIA W WIĘKSZYM FORMACIE ZNAJDUJĄCEGO SIĘ NA DOLE STRONY (CZASAMI TRZEBA CHWILĘ POCZEKAĆ NA DOGRANIE ZDJĘCIA).

PEŁNY TYTUŁ KSIĄŻKI - MONETA
I OBRÓT PIENIĘŻNY W EUROPIE ZACHODNIEJ

AUTOR -
STANISŁAW SUCHODOLSKI

WYDAWNICTWO, WYDANIE, NAKŁAD -
WYDAWNICTWO - ZAKŁAD NARODOWY IMIENIA OSSOLIŃSKICH OSSOLINEUM
WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK
WROCŁAW - WARSZAWA - KRAKÓW - GDAŃSK - ŁÓDŹ 1982
WYDANIE - 1???
NAKŁAD - 3000 EGZ.

STAN KSIĄŻKI -
BARDZO DOBRY JAK NA WIEK (ZGODNY Z ZAŁĄCZONYM MATERIAŁEM ZDJĘCIOWYM, DROBNE PRZYBRUDZENIA I LEKKIE ZAGIĘCIA OBWOLUTY) (wszystkie zdjęcia na aukcji przedstawiają sprzedawany przedmiot).

RODZAJ OPRAWY -
ORYGINALNA, TWARDA, PŁÓCIENNA + OBWOLUTA

ILOŚĆ STRON, WYMIARY, WAGA -
ILOŚĆ STRON - 277 + TABLICE Z ILUSTRACJAMI I ROZKŁADÓWKI
WYMIARY - 24 x 17 x 2 CM (WYSOKOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GRUBOŚĆ W CENTYMETRACH)
WAGA - 0,621 KG (WAGA BEZ OPAKOWANIA)

ILUSTRACJE, MAPY ITP. -
ZAWIERA

KOSZT WYSYŁKI 8 ZŁ - Koszt uniwersalny, niezależny od ilośći i wagi, dotyczy wysyłki priorytetowej na terenie Polski. Zgadzam się na wysyłkę za granicę (koszt ustalany na podstawie cennika poczty polskiej).

KLIKNIJ ABY PRZEJŚĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

SPIS TREŚCI LUB/I OPIS (Przypominam o kombinacji klawiszy Ctrl+F – przytrzymaj Ctrl i jednocześnie naciśnij klawisz F, w okienku które się pojawi wpisz dowolne szukane przez ciebie słowo, być może znajduje się ono w opisie mojej aukcji)

KULTURA EUROPY WCZESNOŚREDNIOWIECZNEJ
Redaktor WITOLD HENSEL Sekretarz TADEUSZ ROSŁANOWSKI
Zeszyt 13
POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT HISTORII KULTURY MATERIALNEJ
Stanisław Suchodolski
MONETA
I OBRÓT PIENIĘŻNY W EUROPIE ZACHODNIEJ
WROCŁAW - WARSZAWA - KRAKÓW - GDAŃSK - ŁÓDŹ
ZAKŁAD NARODOWY IM. OSSOLIŃSKICH
WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK
1982
Redaktor RÓ2A WÓJTOWSKA
Redaktor techniczny ADAM PRZYLIBSKI
Okładkę i obwolutę projektował EDWARD KOSTKA
Copyright by Stanisław Suchodolskl, Wrocław 1982

SPIS TRESCI

Wstęp..........-..........
I. Dziedzictwo antyku................ 13
1. Moneta późnego Cesarstwa Rzymskiego......... 13
2. Funt rzymski i stopa mennicza........... 23
3. Obieg monet.................. 32
4. Polityka mennicza............... 44
5. Podsumowanie............... ^2
II. Początki mennictwa w germańskich państwach barbarzyńskich ... 57
1. Moneta Wandalów...........- 57
2. Moneta Ostrogotów............... 69
3. Moneta Swewów............... 87
4. Moneta Wizygotów............... 94
5. Moneta Burgundów............... H5
6. Moneta Franków............... i22
7. Podsumowanie................ I62
III. Reformy karolińskie............... Wi
1. Od złota do srebra............... 175
2. Karolińskie mennictwo.............. I85
3. Data reformy................ I92
4. Funty karolińskie............... 202
5. Przedmiot reformy — zasady mennictwa......... 215
6. Moneta złota ................225
7. Znaleziska monet i obieg pieniężny.......... 229
8. Karolińskie wpływy na mennictwo europejskie w X i XI w. . , . 241
9. Zakończenie................. 245
Wykaz literatury ................. 248
Wykaz skrótów.................. 264
Wykaz ważniejszych wydawnictw źródłowych......... 265
Uzupełnienie................... 266
Indeksy.................... 267

WSTĘP

Dzieje monety w Europie Zachodniej w ciągu polowy tysiąclecia wykazują dość znaczne zróżnicowanie. Inaczej toczyły się one bezpośrednio po upadku Cesarstwa Rzymskiego u schyłku V w., zupełnie inaczej zaś w epoce Karolingów w VIII i IX w. i w okresie późniejszym. Odmiennie też układały się stosunki monetarne w zależności od regionu. Odrębność wykazuje w zasadzie każde terytorium: Galia, Italia, Półwysep Iberyjski czy Wyspy Brytyjskie. Jest jednak pewna cecha wspólna, która łączy cały ten obszar: mianowicie uprzednia przynależność do Cesarstwa Rzymskiego. Jednocześnie cecha ta wyróżnia tę część Europy od części położonej na wschód od Renu, w której rozwinęło się własne mennictwo dopiero poczynając od X w. Obszarowi temu poświęciliśmy osobne rozważania w innym miejscu. Tu będziemy się do nich tylko odwoływać, gdy zajdzie konieczność dokonywania porównań.
W zakres geograficzny pracy, przy przedstawionym wyżej założeniu, muszą wchodzić Italia i Galia, a także Germania. W mniejszej mierze włączamy tu również położone nieco na uboczu Wyspy Brytyjskie oraz Półwysep Iberyjski, ale tylko do czasu podboju arabskiego w początkach VIII w. Od tego momentu należał on do zupełnie już odmiennej strefy kulturowej i gospodarczej. Podobnie rzecz się miała z północną Afryką, przynależną do Cesarstwa Rzymskiego, a potem Bizantyjskiego. Między tymi dwiema epokami zaistniał jednak stosunkowo krótki epizod wandal-ski, który będzie nas tu interesował ze względu na analogie do dziejów innych państw germańskich powstałych na gruzach Imperium. Zakres chronologiczny pracy wyznaczany jest z jednej strony przez początki mennictwa barbarzyńskiego, z drugiej zaś przez schyłek epoki karolińskiej. Realizacja tych założeń napotykała jednak w praktyce pewne trudności. Zaczynano bowiem mennictwo na całym tym obszarze w różnych momentach — najwcześniej, bo w V w., na Półwyspie Iberyjskim, w Italii i Afryce, najpóźniej zaś, już w VII w., na Wyspach Brytyjskich. Poza Italią początki tego procesu nie są zresztą dokładnie znane. Zrozumiałe jest, że w celu ukazania genezy tego mennictwa konieczne było przedstawienie sytuacji panującej w okresie późnego Cesarstwa Rzymskiego, a więc cofnięcie się jeszcze w głąb V, a nawet do IV stulecia. , Ostatnim władcą karolińskim był król francuski Ludwik V (986-987).
W jego czasach sytuacja w mennictwie już bardzo poważnie różniła się od tej, jaka panowała w poprzednim stuleciu, nie mówiąc już o okresie jeszcze dawniejszym. Dlatego celowe wydawało się zamknięcie rozważań na czasach Karola Prostaka (898-923), ostatniego przedstawiciela dynastii, który świadomie nawiązywał do zasad wprowadzonych przez Karola Wielkiego.
W tak zakreślonych ramach geograficznych i chronologicznych chcemy zająć się dziejami monety i obiegu pieniężnego. Ze względów praktycznych nie można oczywiście przedstawić tutaj w sposób szczegółowy wszystkich typów i odmian monetarnych powstałych na tak wielkim obszarze w okresie obejmującym ponad pięć stuleci. Nie byłoby to zresztą potrzebne do naszych zamierzeń. Chodzi tu bowiem o uchwycenie tylko zasadniczych cech mennictwa w poszczególnych okresach na mniejszych obszarach oraz głównych jego linii rozwoju i przemian. Stempel monety, wbrew dawniejszej tradycji badań, jest tylko jednym z przedmiotów studiów. Poza nim uwzględniono również metrologię monet, przede wszystkim ich wagę oraz analizę kruszcu — oczywiście w miarę posiadanych informacji. Badając te elementy, chcieliśmy się dowiedzieć nie tylko, jakie monety były emitowane, gdzie, w jaki sposób i przez kogo, ale także na jakiej zasadzie i w jakim celu. Dalsze pytanie dotyczy roli monety w obiegu. Wyłoni się tu więc raz jeszcze problem wielkiej liczby mincerzy, których imiona widnieją na monetach merowińskich w towarzystwie ok. 800 nazw miejscowości. Trzeba się będzie ponownie zastanowić, kim byli ci ludzie, na czyj rachunek działali i dlaczego w sposób aż tak zdecentralizowany. Skąd wreszcie, jeśli nazwy miejscowości rzeczywiście wskazują miejsce bicia, co ostatnio było podawane w wątpliwość, mincerze ci czerpali zapłatę za swą pracę. Jeśli dostarczało jej samo bicie monet, to na jakiej zasadzie. Problem miejsca bicia istotny jest również dla mennictwa karolińskiego, gdyż także i w jego przypadku wysunięto domysł, że nazwy na denarach wskazują centra ich dystrybucji, a nie wykonania. Nie mniej ważna jest też sprawa osiągania zysku, i to przez wszystkich emitentów, w rozpatrywanym okresie. Ciekawi nas tu nie tyle globalna wielkość tego zysku, zresztą bardzo trudna do oszacowania, ile zasada, na jakiej był on osiągany. Łączy się to bowiem z problemem zasadniczym: wartością realną i nominalną monety, a także sposobem uzyskiwania różnicy między tymi wartościami. To z kolei rzutuje na sposób posługiwania się monetą, na prędkość i zasięg jej obiegu. Ciągle żywo dyskutowanym problemem, choć nadal nie rozwiązanym, jest rola pieniądza monetarnego w wymianie handlowej. Istnieją bowiem zarówno poglądy o intensywnym używaniu pieniądza w tej wymianie i jej towarowym charakterze, jak też poglądy o gospodarce naturalnej i głównie tezauryzacyjnych funkcjach spełnianych przez pieniądz. Niestety brak nowych źródeł, które mogłyby przyczynić się do rozwiązania tej kwestii. Bazując na dotychczas znanych, różni badacze dochodzili cło
przeciwstawnych sądów. Spróbujemy raz jeszcze podjąć ten temat, wykorzystując w większej mierze źródła numizmatyczne, a to ze względu na węzłowe jego znaczenie dla oceny gospodarki we wczesnym średniowieczu.
Nie mogąc równie wiele uwagi poświęcić całemu badanemu obszarowi w przeciągu połowy tysiąclecia, konieczne było skoncentrowanie się na terenach, jak się wydaje, najbardziej reprezentatywnych oraz na okresach, w których zachodziły zasadnicze przemiany. Obszarami takimi była Italia, zwłaszcza w V-VI w. i potem w VIII w., oraz Galia do IX w. Za momenty przełomowe uważać można początki mennictwa przypadające w V i VI w., następnie przejście od złota do srebra u schyłku VII w. i potem reformy karolińskie w VIII w.
Rozpoczęcie bicia własnych monet przez Germanów wchodzących w granice Imperium było faktem bardzo istotnym - a nawet zwrotnym „ w dziejach pieniądza Europy Zachodniej, rzutującym na cały badany okres. Mimo że proces ten zachodził w różnych państwach barbarzyńskich w przeciągu około dwóch stuleci i miał w nich nieco odmienny przebieg, ze względu na pewne prawidłowości nie można wątpić, że był uwarunkowany tymi samymi lub podobnymi przyczynami. Mówiąc o mennictwie barbarzyńskim, mamy na myśli przede wszystkim emisje mniej lub bardziej oficjalne, wypuszczane pod auspicjami władzy państwowej, nie zaś jakiekolwiek naśladownictwa wytwarzane przez fałszerzy w celu zysku lub przez pokątne warsztaty. W praktyce nie zawsze jesteśmy w stanie odróżnić jedne produkty od drugich, ponieważ również monety władców miały początkowo charakter naśladownictw. Problem powstania rodzimego mennictwa w tej strefie Europy interesuje nas jeszcze i z innego względu — mianowicie z powodu analogii do podobnego procesu zachodzącego później w Europie pozałimesowej.
Antyczny charakter monet germańskich utrzymał się do schyłku VI w., kiedy to imiona cesarzy wyparte zostały przez imiona aktualnie panujących, rodzimych władców. Ważniejszy jednak przełom nastąpił po upływie stulecia w związku z zastąpieniem złota jako surowca menniczego przez srebro. Zmiana ta była bardzo różnie oceniana w literaturze. Na ogół przyjmuje się, że stanowiła ona wynik drenażu złota z Europy Zachodniej na Wschód na skutek ujemnego bilansu płatniczego. Posługiwanie się wyłącznie walutą srebrną było interpretowane przez jednych jako dowód zupełnego zubożenia i upadku ekonomicznego, przez drugich zaś jako świadectwo ożywienia rynku i zawierania na nim mniejszych, codziennych transakcji, niemożliwych do przeprowadzenia uprzednio z powodu zbyt wielkiej wartości monet złotych,
Wykrystalizowanie się nowego systemu nastąpiło dopiero w ciągu VIII w. w wyniku karolińskich reform monetarnych, które legły u podstaw średniowiecznego systemu pieniężnego. O ile dawniej mówiło się raczej o jednej reformie łączonej z Karolem Wielkim, o tyle ostatnio
wskazuje się na dłuższy proces przemian zachodzących już od czasów Pepina Krótkiego. Osobny problem stanowi ustalenie dat poszczególnych etapów reformy, a zwłaszcza owej najbardziej znanej, po której Karol Wielki wprowadził nowy typ denara. Również nie zostało definitywnie rozstrzygnięte zagadnienie, ile ważył funt zwany karolińskim, którego ciężar ulegał jeszcze zmianom w ciągu IX w., zapewne w wyniku dalszych jeszcze etapów reform. Kolejny problem do studiów to stosunek reformy we Francji do reformy w Italii oraz na Wyspach Brytyjskich. O ile jednak w dwu pierwszych krajach zmian dokonał Karol Wielki — nie wiadomo tylko, czy równocześnie, czy też kolejno, a jeśli tak, to gdzie wcześniej — o tyle innowacje w Brytanii wprowadził tamtejszy władca. Ale i w tym przypadku przypisywano pierwszeństwo bądź Brytanii, bądź też Francji.
Kolejna epoka we wczesnośredniowiecznym mennictwie zachodnioeuropejskim, którą już jednak nie będziemy się tutaj bliżej zajmować, zaczęła się w X w. po przezwyciężeniu kryzysu w okresie późnokaroliń-skim, kiedy to większość mennic w środkowej i wschodniej części dawnej monarchii była zamknięta. Nowy rozwój najbardziej widoczny jest w cesarstwie Ottonów i w Anglii. Istnieją powody, aby się domniemywać, że mennictwo to wiele zapożyczyło z tradycji karolińskiej.
Przy pisaniu pracy korzystano z dwojakiego rodzaju źródeł: materialnych w postaci monet oraz źródeł pisanych. W rzeczywistości rozdział między nimi nie jest bardzo duży, gdyż ze względu na inskrypcje pomieszczone w stemplu monety wykazują cechy obu tych rodzajów źródeł.
Monety z badanego okresu nie należą do masowych, a poszczególne typy i odmiany są czasem reprezentowane przez jeden tylko lub zaledwie kilka egzemplarzy. W sumie jednak monet wizygockich, merowińskich czy karolińskich zanotowano tysiące, a liczebność monet ostrogockich ocenia się nawet na ok. 20 000. Najrzadsze są natomiast okazy przydzielane Swewom. Większość interesujących nas tu numizmatów przechowywana jest w kilku największych kolekcjach, takich jak w Bibliotheąue Nationale w Paryżu, British Museum w Londynie, Bodę Museum w Berlinie, American Numismatic Society w Nowym Jorku. Tylko niewielką część tych monet można powiązać z zespołami, w których zostały znalezione. Zespołów takich znamy dziś już wiele dziesiątków, a znalezisk drobnych znacznie ponad tysiąc. Niestety tylko część z nich została w ogóle opublikowana, przy czym nie zawsze w sposób zadowalający. Nie znany jest żaden skarb monet swewskich. Do tej pory zestawione i skartografowane zostały tylko znaleziska wizygockie (Barral) oraz karolińskie dla krótkiego okresu 751-800 (V61ckers).
W swoich obecnych studiach autor tylko wyjątkowo mógł sięgać do materiału oryginalnego i samemu analizować monety lub opracowywać, czy też zestawiać znaleziska. Konieczne było przeto oparcie się na ma-
teriałach już publikowanych, przy czym nie zawsze istniała możliwość ich weryfikacji.
Źródła pisane dotyczące okresu przedkarolińskiego, które można by wykorzystać do naszych celów, są więcej niż skromne. Należą do nich nieliczne wzmianki w źródłach narracyjnych, epistolograficznych czy hagiograficznych, a wyjątkowo także w Leges Barbarorum. Jedynym tekstem przynoszącym więcej informacji jest właściwie tylko Vita S. Eligii, zachowana niestety w późniejszej przeróbce. Znacznie przydatniejsze są przekazy z czasów karolińskich, znaleźć bowiem można wśród nich oficjalne rozporządzenia władców zawarte w kapitularzach. Stosunkowo często poruszają one sprawy handlu, obrotu pieniężnego i samej monety, określając czasem nawet jej stopę, stempel oraz zasady wytwarzania i obiegu. Dwa spośród zachowanych kapitularzy poświęcone były wyłącznie monecie. Od IX w. sprawy monetarne trafiają do materiału aktowego, a to w związku z nadaniami przez władców praw menniczych różnym instytucjom kościelnym. W stuleciu następnym źródła te są niemal jedynymi, jakie przynoszą informacje na interesujący nas tu temat. Do nielicznych wyjątków należą prawa anglosaskie, które znów - wzorem karolińskim — zawierają przepisy dotyczące również monety.
Dotychczas brak pracy, która zajmowałaby się całością przedstawionych tu zagadnień na całym rozpatrywanym obszarze i w ciągu całego wchodzącego tu w rachubę czasu. Nie znaczy to jednak, że brak zupełnie poprzedników w tym zamierzeniu. Pierwszy C. F. Keary badał przed stu laty monetę w Europie Zachodniej — od upadku Cesarstwa Zachodnio-rzymskiego do Karola Wielkiego (NC XVIII, 1878). Następnie temat ten - w ramach syntezy pieniądza europejskiego czasów średniowiecznych — podjęli A. Engel i R. Serrure. Jednak dopiero studia P. le Gen-tilhommeła opublikowane w czasie ostatniej wojny przyniosły nowoczesny obraz mennictwa i obrotu pieniężnego od V do VIII w. Od tego czasu stan badań nad monetą poszczególnych krajów znacznie posunął się naprzód, przede wszystkim dzięki pracom J. Lafaurie5go, Ph. Grierso-na, G. C. Milsa, X. Barrala, E. Bernareggiego, J. P. C. Kenta, C. H. V. Sutherlanda, Ph. V. Hilla, S. E. Rigolda, W. H. Tomasiniego, W. Hanna, C. Morrisson i wielu innych. Dla poznania monety karolińskiej najbardziej zasłużyli się w okresie powojennym: Ph. Grierson, J. Lafaurie, K. F. Morrison, H. H. V61ckers. Ostatnio znakomitego podsumowania naszej wiedzy na temat monet wczesnośredniowiecznych dokonał Ph. Grierson w swojej syntezie poświęconej całemu średniowieczu. Ze względu na duży zakres pracy tematy nas tu interesujące musiały być, niestety, potraktowane dosyć skrótowo.
Pisanie pracy umożliwiły kilkakrotne wyjazdy zagraniczne, odbyte dzięki stypendiom otrzymanym za pośrednictwem IHKM PAN: w 1972 r. do NRD, w latach 1976 i 1979 do Francji (Ecole des Hautes Etudes en
Sciences Sociales), w 1978 r. do Hiszpanii (Consejo Superior de Investi-gaciones Cientificas). W czasie tych oraz kilku innych wyjazdów mogłem zapoznać się z kolekcjami numizmatycznymi oraz zasobami bibliotek w Paryżu (Bibliotheąue Nationale, Cabinet des Medailles), Berlinie (Staatliche Museen, Miinzkabinett), Madrycie (Museo Arąueológico Na-cional) i Barcelonie (Cabinete Numismśtico de Cataluńa). Wszędzie doświadczyłem wielkiej życzliwości kierownictwa tych zbiorów oraz osób opiekujących sę działami monet średniowiecznych. Szczególnie dużo zawdzięczam J. Lafaurie^u i M. Dhenin w Paryżu oraz B. Klugemu w Berlinie. Cenne informacje o publikowanych i niepublikowanych materiałach uzyskałem dzięki uprzejmości C. Morrisson i J. Lafaurie^o z Paryża oraz W. Hahna z Wiednia. Z osobami tymi oraz z J.-P. Callu z Paryża i J. Kolendo z Warszawy miałem możność przedyskutować niektóre zagadnienia. Życzliwe uwagi o pierwszej części tekstu poczynił prof. dr J. Kolendo.
Zdjęcia monet otrzymałem z Paryża i Berlina za pośrednictwem M. Dhenin i B. Klugego. Mapy sporządziła Sława Nowińska, rysunki monet Barbara Hartwig, a tabelę synoptyczną wykreśliła Maria Gawroń-ska. Reprodukcje fotograficzne wykonał Stanisław Biniewski.
Wszystkim wspomnianym instytucjom i osobom, a także wielu innym, nie wymienionym tutaj, które okazały mi pomoc przy zbieraniu materiałów i pisaniu pracy, składam serdeczne podziękowanie.

Warszawa, maj 1980.

WYKAZ SKRÓTÓW

Actes N. Y. — Actes du 8^me Congres International de Numismatiąue, New York—
Washington, Septembre 1973, red. H. A. Cahn, G. Le Rider, Paris-Bale 1976.
Anglo-Saxon coins — Anglo-Saxon coins. Studies presented to F. M. Stenton on
the occasion of his 80th birthday 17 may 1960, red. R. H. M. Dolley, London 1961.
Annales E.S.C. — Annales. Economies, Societćs, Civilisations, Paris.
Annuaire — Annuaire. Ecole Pratique des Hautes Etudes. IV^ Section sciences
historiques et philologiąues, Paris. BML — British Museum, London. BNJ — British Numismatic Journal, London. BNP — Bibłiotheque Nataonale, Paris.
BSFN — Bulletin de la Societe Francaise de Numismatiąue, Paris. CENB — Cercle d"Etudes Numismatiques. Bulletin trimestriel, Bruxelles. DJN — Deutsches Jahrbuch fur Numismatik, Munchen.
DOC — Dumbarton Oaks Collection, Washington, por. Bellinger, Grierson 1966. HBN - Hamburger Beitrage zur Numismatik, Hamburg. JRS — Journal of Roman Studies, London. Melanges J. Lafaurie — Mślanges de numismatiąue d"arcUeologie et drhistoire of-
ferts a Jean Lajfaurie, Paris 1980.
Methods — Methods oj chemical and metallurgical investigation oj ancient coinage. A Symposium held by the Royal Numismatic Society at Burlington House, London 9-11 December 1970, red. E. T. Hali, D. M. Metcalf, Royal Numismatic Society Special Publication Nr 8, London 1972. MN — Museum Notes, American Numismatic Society, New York. Moneta e scambi — Moneta e scambi neWalto Medioevo, Settimane di studio del Centro Italiano di studi sulalto Medioevo, VIII, 21-27 aprile 1960, Spoleto 1961. NC — Numismatic Chronicie, London.
NNM — Numismatic Notes and Monographs, American Numismatic Society,
New York. P. - Prou 1892.
RIN. — Rivista Italiana di Numismatica e Scienze Affini, Milano. RN — Revue Numismatiąue, Paris.
WYKAZ WAŻNIEJSZYCH WYDAWNICTW ŹRÓDŁOWYCH
C.J, - Codex Justinianus, wyd. P. Krueger, Berlin 1[zasłonięte]893-19.
C.Th. — Codex Theodosianus, wyd. Th. Mommsen, P. M. Meyer, Berlin 1[zasłonięte]904-19; C. Pharr, The Theadosian Code and novels and the sirmondian constitutions. A translation with commentary, glossary and bibliography, Princeton 1952. Greg. Tur. Hist. Fr. — Gregorii episcopi Turonensis Historiarurn libri decem (Historia Francorum), MGH SRM I, Hannover 1885; Ausgewdhlte Quellen zur deutscheTt Geschichte des Mittelalters, Gregor von Tours, Zehn Biicher Ge-schichte, wyd. R. Buchner, t. I-II, Berlin 1955 (oryg. i tłum.). MGH — Monumenta Germaniae Historica
AA — Auctores Antiąuissimi, X. I-XV, Berlin 1[zasłonięte]877-19
LL — Leges I: sectio I, Leges nationum germanicarum, t. I, 1902; Leges Visi-gothorum, wyd. K, Zeumer, t. II, cz. 1, 1892; Leges Burgundionum, wyd. L. R. de Salis
II: sectio II, Capitularia regum Francorum, t. I, 1883, wyd. A. Boretius; t. II, 1-2, 1890, wyd. A. Boretius, V. Krause; cz. 3, 1897, wyd. V. Krause III: sectio III, Concilia, t. II, 1-2, 1906, wyd. A. Werminghoff V: sectio V, Formulae, wyd. K. Zeumer, t. I, 1882; t. II, 1886 SRM — Scńptores rerum merovingicarum, wyd. B. Krusch i in., t. I-VII, 1885-
1920 Epistolae - t. I, Berlin 1891, wyd. P. Ewald, L. Hartmann

UZUPEŁNIENIE

Już po oddaniu do druku niniejszej pracy ukazało się. kilka ważnych pozycji dotyczących numizmatyki karolińskiej. Opublikowano monografie skarbów z Bais i Dorestadu: Catalogue des deniers mśrovingiens de la trouvaille de Bais (Ille-et--Vilaine) ridige par Maurice Prou et Etienne Bougenot. Edition de 1907 avec de nouveau commentaires et attributions par Jean Lafaurie, Paris [1981] (praca o znaczeniu podstawowym dla studiów nad denarami sprzed czasów Pepina. J. Lafaurie przekonywająco dowodzi, że podział funta na 20 solidów po 12 denarów sięga już tej epoki, a może nawet schyłku VII w.); H. Enno van Gelder, Coins from Do-restad, Hoogstraat I, [w:] W. A. van Es, W.J.H. Verwers, Excavations at Dores-tad 1. The Harbour: Hoogstraat I, ROB, Nederlandse Oudheden 9, s. 212-224 (2 skarby denarów: Pepina I oraz Karola W. i Ludwika Pobożnego, a także znaleziska luźne).
Por. również: P. Berghaus, Zur Deutung der karolingischen Fundmunze von Bad Nauheim, [w:] L. Siiss, Materialien zur Vor- und Friihgeschichte von Hessen, t. 3, Frankfurt a. M. 1978, s. 177-181 (tu zestawienie znalezisk z monetami Ludwika Pobożnego typu Xpistiana Religio).
Ukazały się też dwie ważne prace o monetach Karola Łysego: Ph. G r i e r s o n, The fGratia Dei Retf coinage of Charles the Bald, [w:] Charles the Bald: Court and Kingdom, BAR International Series 101, Oxford 1981, s. 39-51; D. M. Met-c a 1 f, A sketch of the currency in the time of Charles the Bald, tamże, s. 53-84. Z dawniejszych pozycji wymaga wspomnienia: W. Hess, Geldwirtschaft am Mittelrhein in karolingischer Zeit, „BIStter fur deutsche Landesgeschichte", t. 98: 1962, s. 26-63 (dopisano w korekcie).

INDEKSY
zestawiła Ewa Suchodolska
(Cyfry złożone kursywą wskazują, że hasło występuje w przypisie lub podpisie pod ryciną. Indeksy nie obejmują bibliografii)

INDEKS NAZW OSOBOWYCH

Abbo, mincerz 129, 130
Abd al-Malik 179, 182
Achila, król Wizygotów 100
Adelson H. L. 17-22, 30, 40, 42, 42, 43,
47, 67, S5, 137 Aecjusz 38, 39, 95, 103 Alaryk I, król Wizygotów 34, 95, 116 Alaryk II, król Wizygotów 103, 103 Alfbldi M. R. 20, 20, 34, 70 Amalaryk, król Wizygotów 97, 112 Ampelius, prefekt 112
Anastazjusz I, cesarz 21, 22, 25, 50, 54, 55, 63, 64-66, 70, 72-75, 78-83, 90, 97, 98, 101, 103, 105, 106, 116, 119, 120, 122-124, 135, 145, 146, 153, 162, 165
Anonim Akwitański 211, 213, 215
Anthemius, cesarz 36
Apollinaris, bp Walencji 103
Archibald M. 208
Arkadiusz, cesarz 19, 37, 39, 48/ 105
Arslan E. A. 69, 73
Atalaryk, król Ostrogotów 72, 74, 75, 77, 78, 78, 80, 81, 83, 85, 143, 165
Audeka, król Swewów 91, 165
Audenus, mincerz 131
August Oktawian 36
Awitus, bp Clermont 129
Awitus, cesarz 94, 103
Awitus, św. 103
Baduila (Totyla), król Ostrogotów 70, 72, 75, 75, 76, 76, 78, 80, 81, 85, 86, 126, 143, 166, 168
Barceló M. 88, 91, 101, 101, 102, 104,
104, 111, 114, 114, 175 Barral X. 10, 11, 34, 35, 87, 89, 91, 91,
92, 92, 94, 99, 104-107, Ul, 114 Bauer H.-U. 130, 134 Baziliscus, cesarz 16 Belfort de A. 122, 128, 143 Belizariusz 68, 125 Beltran Villagrasa P. 87, 91, 91 Bendixen K. 153, 154 Berghaus P. 185, 194, 237, 238, 266 Bernareggi E. 11, 70, 162, 192, 195, 225 Biniewski S. 12 Biró-Sey K. 26, 32 Blancard L. 201, 202
Blanchet A. 32, 39, 40, 122, 202, 210, 210 Bleiber W. 143, 155, 159, 160, 182 Bloch M. 176, 182, 182 Blunt C. E. 198 Bockh A. 23 Bolin S. 180, 180 Boni G. 32, 36 Bonifacy, św. 179, 205 Bost J. P. 32, 34, 40, 41, 114 Bouąet de M. 201
Brenot C. 68, 85, 126, 143, 152, 153 Brunetti L. 71 Bruun P. 45 Buttrey T. V. 65, 67
Cabre Aguiló J. 104, 107, 128, 153 Callu J.-P. 12, 16, 20, 21, 25, 45, 50, 51, 55, 68, 85, 117, 126, 152, 153
Carcassonne Ch. 24, 26, 28
Carson R. 13, 20, 34, 39, 73
Cesano L. 40, 43, 67, 85
Childebert, król Franków 124, 127, 143, 153
Childeryk, król Franków 37, 123
Chilperyk, król Franków 151
Chlodomir, król Franków 124
Chlodwig I, król Franków 123, 124, 124, 158, 164
Chlodwig II, król Franków 138 Chlotar I, król Franków 123, 124, 127,
173 Chlotar II, król Franków 127, 130, 138,
139, 146, 159, 165 Cigoi L. 71 Cipolla C. 181, 242 Claude D. 160
Clover F. 57, 59, 64, 65, 72, 13, 79 Cothenet A. 36 Crawford M. 17, 44, 54, 54 Crescencja, św. 131
Dagobert I, król Franków 138-140, 142
Dannenberg H. 241
Decourdemanche J. A. 202, 206, 206, 211,
211, 216 Degani M, 32
Dezyderiusz, bp Verdim 160 Dezyderiusz, król Longobardów 193 Dhenin M. 12
Dhont J. 182, 228, 239, 240 Dieudonne A. 128, 202, 212, 216 Dioklecjan, cesarz 16, 17, 19-21, 25, 44,
47, 55, 56
Doehaerd R. 182, 184, 239 Dolley R. H. M. 187 Domolenus, mincerz 131 Dopsch A. 239, 240 Droctebadus, mincerz 131 Duby G. 174, 176, 176, 182, 217, 239 Du Cange C. 121
Dumas F. 24, 26, 28, 32, 229, 241, 242 Duplessy J. 180 Durliat J. 184
Edward Wyznawca, król Anglosasów
242
Egica, król Wizygotów 98 Einhard 181 Eligiusz, św. 129-133
Engel A. 11, 116, 122, 123, 131-133, 241 Epifaniusz, św. 17
Ermintruda 159
Etelred II, król Anglosasów 242
Eudocia, cesarzowa 16
Eufemia, cesarzowa 36
Euryk, król Wizygotów 103, 113, 114, 116
Fagerlie J. M. 38, 78, 82, 120, 153
Fokas, cesarz 156
Fournial E. 176, 179, 179, 202
Franco, mincerz 131
Fredegar, 142, 178
Frere H. 185, 186, 194
Galia Placydia, cesarzowa 15, 90 Gariel E. 118, 118, 185, 239 Gawrońska M. 12 Geilamir, król Wandalów 57, 59, 60, 63,
64, 67, 68
Gelder van H. Enno 266 Genzeryk, król Wandalów 34, 58, 59, 65 Ghijssens J. 212 Giacchero M. 44 Gil Farres O. 100 Godegisel, król Burgundów 116 Gondebaud, król Burgundów 115-120,
165
Gondemar, król Burgundów 115-120 Gondovald 123
Gontran, król Burgundów 152 Gorini G. 33, 40, 41 Gren E. 40, 43
Grierson Ph. 11, 15, 21-25, 28, 29, 40,
40, 46, 60, 60, 62, 62, 71, 72, 72, 79, 91,
91, 101, 101, 102, 104, 114, 123, 123, 128,
133, 149, 150, 157, 162, 164, 175, 176,
179, 179, 180, 180, 182, 182, 185, 190,
192-196, 198, 201, 201, 202, 210, 212,
213, 213, 215, 215, 216, 216, 221, 221,.
. 222, 224-228, 239-241, 266
Grimoald III, król Longobardów 197,
197, 198
Grunthal H. 185, 190, 191, 194, 198, 202, 203, 205, 207-209, 212, 216, 226, 227, 229, 237-239 Grunhagen W. 32 Grzegorz Wielki, papież 137 Grzegorz z Tours 131, 131, 157-160, 182 Guadan A. M. 87, 91 Guerard B. 202 Gućry R. 41 Guey J. 24, 25 Guilhiermoz P. 202, 211
Guntamund, król Wandalów 57-59, 63, 67, 166
Guntram, król Franków 127
Habrekorn R. 126
Hahn W. 11, 12, 18, 21, 22, 29, 30, 44,
47, 50, 51, 57, 59, 59, 61, 61, 63, 64, 67,
69-79, 81, 81, 85, 118, 137, 179, 179 Hamblin L. K. 178, 179, 219 Hartwig B. 12 Havernick W. 225-227 Heiss A. 91 Hendy M. F. 14, 15
Henryk VI, król Anglii i Francji 28 Herakliusz, cesarz 42, 122, 156, 182 Hermenegild, król Wizygotów 99, 107 Hess W. 266
Hiernard J. 32, 34, 40, 41, 114 Hilderyk, król Wandalów 57, 59, 63, 63,
65, 67, 68
Hill Ph. V. 11, 13, 20, 28, 73 Hillgarth J. N. 99 Hilliger B. 202 Honoriusz cesarz 19, 20, 23, 36, 37, 39,
49, 58, 62, 63, 65, 87-91, 93-96, 105,
113, 162, 165 Hraban Maur 240 Hultsch F. 23
Huneryk, król Wandalów 58, 59, 63, 67 Huvelin H. 24, 26, 28
Ingold J. 187 Izydor z Sewilli 30
Jan Lydus 19 Jansen B. 146 Jesse W. 104, 125, 185, 187, 192, 193,
205, 215
Johnson Ch. 216, 218 Jones A. H. M. 14, 15, 15, 19, 20, 44, 48,
55, 55, 56
Julian Apostata, cesarz 14, 46 Juliusz Nepos, cesarz 96 Justus, mincerz 137 Justyn I, cesarz 63, 65, 67, 71, 72, 79,
81, 82, 97, 98, 101, 103, 105, 106, 119,
120, 122, 124, 135, 145, 146 Justyn II, cesarz 98, 101, 106, 108, 122 Justynian I, cesarz 50, 57, 61, 63-65,
70, 72, 79-83, 85, 86, 90, 97, 98, 101,
103, 105, 106, 108, 114, 116, 119, 122,
124, 125, 128, 129, 135, 137, 145, 146,
151, 172, 179
Justynian II, cesarz 182
Kaiser R. 187
Karloman, syn Pepina Krótkiego 188,
204, 205 Karol Łysy 179, 185, 187-189, 190, 210,
214, 219, 220, 224, 226, 229, 236, 237, 266 Karol Prostak 8, 229, 242 Karol Wielki 8-11, 23, 180, 181, 185, 186,
188-198, 200-202, 204-210, 212, 214, 216,
217, 219, 221-226, 229, 230, 233, 236,
237, 241, 242, 244, 266
Karolingowie 7, 175, 176, 181, 243, 246 Kasjodor 112, 167 Keary C. F. 11 Kent J. P. C. 11, 13, 14, 20, 21, 25, 38,
69, 71-73, 94-96, 113, 116, 121, 128, 135,
136, 138-140, 142, 148, 150, 164, 178 Klaudiusz II, cesarz 85 Kloss F. 157, 158, 160 Kluge B. 12 Kolendo J. 12 Kolnikova E. 26, 38
Konstancjusz II, cesarz 25, 30, 36, 67 Konstans, cesarz 21 Konstans II, cesarz 156 Konstantyn III, cesarz 20, 39 Konstantyn Wielki, cesarz 16, 45 Kraus F. F. 69, 70, 72, 77-80, 117 Kunisz A. 44, 47, 54, 54 Kustas G. L. 21, 22, 40, 42, 43, 47, 67, 85
Lafaurie J. 11, 12, 28, 28, 33, 34, 36, 38-41, 43, 44, 47, 61, 61, 66, 68, 82, 84, 89, 89, 94-97, 102, 103, 105, 105 109, 109, 112, 114-134, 136, 137, 137, 142-147, 150-152, 154-156, 165, 178-180, 185, 185, 188-191, 193-195, 197, 203, 204, 204, 207, 210, 210, 211, 217, 226, 226, 229-231, 234, 237, 266
Laily P.-A. 42
Lallemand J. 32, 37
Latouche R. 179, 182, 239
Latronne J. A. 23
Laurentius, mincerz 128
Le Blanc L. 202
Le Gentilhomme P. 11, 18, 89, 95, .95, 115, 117, 120, 120, 122, 123, 185
Le Goff J. 163
Lelewel J. 88
Lenormant Ch. 124
Leon I, cesarz 22, 36, 67, 82, 119, 146
Leowigild, król Wizygotów 89, 93, 94, 98-102, 104, 106, 108, 109, 165, 167, 173
Le Roy M. 23
Liberius, prefekt 112
Libiusz Sewer, cesarz 94, 96, 101, 103,
105 Lombard M. 176, 180, 180, 183, ryc. 53
i 54
Longuet H. 128, 130, 134 Lopez R. S. 176, 176 Lotar I, cesarz 188, 190, 210, 217, 219,
226, 227
Loup de Ferrieres 233 Ludwik Niemiec 235 Ludwik Pobożny 185, 188, 190-192, 201,
208-215, 219-221, 224, 226, 227, 234-236,
241, 266
Ludwik V, król Francji 7 Luschin von Ebengreuth A. 23, 24, 29,
133, 202, 213, 216 Lyon S. 194, 198, 205, 206
Mabillon J. 211
Mac Isaac J. D. 22, 47, 49
Magnoaldus, mincerz 131
Majorian, cesarz 91, 94, 116, 121, 171
Marcellinus Comes 25
Marcjan, cesarz 16, 32, 96
Maret (Maurentius), mincerz 128
Mataswinta 72
Mateu y Llopis F. 114
Mattingly H. 13, 44
Maurycy Tyberiusz, cesarz 128, 137, 153
Medard, św. 187
Merowingowie 122, 157, 176, 203
Merrick J. M. 121, 178, 179, 218, 219
Metcalf D. M. 22, 25, 30, 72, 92, 102, 103, 121, 178, 179, 194, 202, 202, 205, 206, 206, 209, 216, 218, 219, 239, 240, 266
Mickwitz G. 17, 18, 20
Miles G. C. 11, 99-101
Miskimin H. A. 194, 202, 202, 205, 206, 209, 216
Modzelewski K. 173
Mommsen T. 13, 18, 23
Morrison K. F. 11, 185, 190, 191, 194, 198, 202, 202, 203, 205, 207-210, 212, 216, 226, 227, 227, 229, 237-239
Morrisson C. 11, 12, 21, 26, 43, 57-62, 65, 66, 82
Mosser S. 65, 67, 82, 85
Mrozek S. 181
Naville L. 24
Neron, cesarz 55 ...
Newell E. T. 41 Ncvy R. 202, 202, 216 Nowińska S. 12
Oddy W. A. 121, 136, 138, 140, 146, 150
Odo, król Francji 210, 214
Odoaker 34, 69, 71, 71, 72, 77, 79, 80,
85, 117, 162, 164, 166-168 Offa, król Mercji 194, 198, 198, 200 Omajjadzi 175, 176 Orsi P. 26, 82 Otto I, cesarz 242
Ottonowie (I-III), cesarze 10, 191 Ouen, św. 131
Painter K. S. 14, 71
Panvini Rosati F. 34
Patterson C. C. 182, 183
Pearce J. W. E. 17
Pepin Krótki 10, 180, 185, 188, 189, 191,
192, 203-205, 207, 216-219, 221-224,
230, 235, 237, 238, 244, 266 Pepin I, król Italii 201, 212 Pepin II, król Akwitanii 212, 212 Pereira J. 32, 34, 40, 41, 114 Perroy E. 239
Petersson H. B. A. 240-242, 244 Finto (kolekcja) 93 Firenne H. 239, 240 Prokopiusz z Cezarei 50, 50, 125-127,
167, 167 Prou M. 41, 41, 122, 123, 123, 125, 126,
128, 129, 129, 135, 143, 185, 202, 206,
206, 209-212, 218, 221
Radagais 34
Rainfroi, duchowny 233
Reccared, król Wizygotów 98, 102
Reece R. 55, 55
Regling K. 32, 38
Reinhart W. 38, 38, 87, 87, 89-91, 94,
94, 96, 96, 101-103, 105, 113, 123 Rey van M. 229 Richard A. 183 Richiarius, król Swewów 88, 89,. 90, 92,
165, 167, 168, 173
Rigold S. E. 11, 123, 123, 149, 150, 164 Robert Ch. 82, 120, 135, 145 Rolland H. 85; 127, 152 Romulus August, cesarz 72 Ruggini L. 173, 1S1
Salamon M. 44, 46, 47, 50, 68 Salomon, król Izraelitów 96
Sambon G. 198
Schilbach E. 23
Schramm P. E. 198
Schweizer F. 92, 102, 103, 121
Serrure R. 11, 116, 122, 123, 131-133,
241
Siagriusz, „król Rzymian" 124 Sigibert, król Franków rypuarskich
158
Sigibert I, król Franków 127, 128, 151 Sigibert III, król Franków 138, 141 Sigismund, król Burgundów 115, 117-
120, 165
Sisebut, król Wizygotów 109 Sisenand, król Wizygotów 100, 142 Skaare K. 153 S om osa J. 93 Soetbeer A. 202
Stefan, bp Chalon-sur-Saóne 129 Stefan F. 88 Stewart I. 164
Stylichon, magister militum 95 Suchodolski S. 26, 102, 191, 207, 218,
222, 241, 242, 244 Suinthila, król Wizygotów 109 Sutherland C. H. V. 11, 25, 150, 164 Symmachus 49
Tabaczyńscy E. i S. 162
Teja, król Ostrogotów 70, 72, 76, 18
Teodahat, król Ostrogotów 75, 77, 78
80, 81, 85, 151 Teodebert, król Franków 119, 125-127,
135, 137, 141, 143, 143, 145, 149, 153,"
160, 165-167, 173 Teodoryk Wielki, król Ostrogotów 34,
38, 69-83, 85, 97, 112, 117, 162, 164,
165, 168, 173 Teodoryk I, król Franków 124, 124, 125,
127, 151, 165 Teodoryk II, król Franków 124, 127,
151
Teodozjusz I, cesarz 71 Teodozjusz II, cesarz 16, 26, 32, 36, 38,
65, 82, 94, 95, 119 Thirion M. 29, 32, 40
Tomasini W. J. 11, 91, 91, 96-98, 101, 102,
116, 116, 120, 135 Torres M. 111 Trazamund, król Wandalów 57, 59, 61,
63, 63, 65-67, 85 Tricou J. 117 Troussel M. 85
Tulgan, król Wizygotów 109 Turcan R. 41, 43, 61, 67 Tusa Cutroni A. 32, 82 Tyberiusz II, cesarz 82 Tyberiusz Konstantyn, cesarz 19
UMch-Bansa O. 24
Valdeavellano de L. G. Ul
Varel Fernandez J. 93
Vassy A. 145
Verhulst A. 177
Violante C. 180, 180, 182
V61ckers H. H. 10, 11, 190, 192, 197,
199, 229, 229, 233-238 Volz P. 187
Walens, cesarz 38, 45, 46, 244 Walentynian I, cesarz 36, 38, 45 Walentynian II, cesarz 18 Walentynian III, cesarz 15, 21, 32, 36f
38, 39, 49, 58, 87-92, 94-96, 101-103,
113, 119, 162, 165, 170 Wamba, król Wizygotów 100 Werner J. 41, 41, 82-86, 134, 157, 157,
158
Wespazjan, cesarz 75 Witigis, król Ostrogotów 72, 78, 80 Wittiza, król Wizygotów 98, 109 Wroth W. 60, 63, 63, 69, 12, 78
Yannopoulos P. 182
Zachariasz, papież 205 Zadoks-Josephus Jitta A. N. 146 Zenon I, cesarz 22, 38, 62, 71-73, 79, 82,
94, 96, 101, 103, 116, 117, 119, 120, 162,
165
Zabiński Z. 56, 184

INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYCH I ETNICZNYCH

Abusejo 10S, 109 Aduana de la Corufia 93 Afryka (północna) 7, 21, 22, 39, 41, 58, 60, 62, 63, 65, 66, 66, 109, 142, 143, 165, 166, 168, 169, 172, 173, 192 Agaune 129
Aguntum (Innichen) 40, 41 Aln Kelba 60, 61, 65, 66 Ain Meddah 65, 105 Akwileja (Aąuileia) 13-15, 34, 37, 40 Akwitania 96, 103, 105, 107, 124, 124, 150, 154, 158, 172, 192, 201, 212, 230, 232, 234
Akwizgran 185, 221, 228 Alanowie 34, 35 Albania 237 Alcudia de Pollensa 68 Aleksandria 40
Alesia zob. Alise-Sainte-Reine Algieria 43, 60, 61, 65, 66, 85, 105 Alise-Sainte-Reine (Alesia; dep. Cóte dłOr) 82, 115, 116, 119, 122, 124, 128, 135, 144, 145 Alpy 83, 84, 86, 177 Alvignac (Alviaco) 131 Alzacja 85
Amiens (Ambianis) 13 Andernach 126 Angera 39 Angers 159
Anglia 10, 84, 137, 156, 164, 169, 172, 176, 179, 187, 214, 217, 225, 228, 237, 242^244 Anglosasi 175 Anglowie 164 Announa (Thibilis) 61, 67 Antiochia 14, 37, 40, 85 Aphrodisias 47 Aąuileia zob. Akwileja Arabowie 94, 142, 175, 176, 179, 181,
182, 194 Arcay 36, 38 Arelate zob. Arles Argentoratum zob. Strasburg Arles (Arelate) 13, 14, 37, 40, 122, 127,
130, 132, 138, 155, 172 Arpajon 134
Artois 233
Arvernus zob. Clermont-Ferrand
Ateny 68, 85
Augustedunum zob. Autun
Austrazja 124, 125, 153, 165, 169, 172
Austria 82
Autun (Augustedunum) 131, 137, 232
Auxerre 40, 41
Auzeville 239
Awarowie 52, 181, 193, 194
Awinion 105
Azja Przednia 68, 170
Badajoz 96
Badenia-Wirtembergia 84
Bais 204, 205, 216, 266
Bałkany 40, 53
Bałtyk 38, 39
Banassac 127
Barbi 100
Barcelona (Barcinona) 12, 97, 100
Baugisiere (dep. Vendee) 150, 156
Bawaria 84, 85, 193, 214, 243
Bayeux 243
Bazas 153
Beauvais 207
Beja (Pax Julia) 88
Bel-Air 197
Belgia 32, 36, 82, 83, 109, 120, 124, 154, ~230
Belvezet 238
Benevento 88
Benewent 82, 197, 198
Bergamo 195
Berlin 10, 12
Betyka 108
^Biebrich 232, 236
Binia 26, 27, 27, 28, 31, 38
Bizancjum 7, 16, 21, 41, 57, 71-73, 76, 79, 97, 99, 105, 118, 123, 1&5, 126, 137, 143, 168-170, 173, 176-182, 184
Bondeno 229, 229, 232
Bonn 196
Bonnevaux 232, 239
Boppard 126
Bordeaux 68, 107-109, 144, 150, 151, 156 Botes 82
Bou-Lilate 60, 66
Bourgneuf 238, 238
Braga (Bracara) 88, 89
Brescia 82
Bretania 233
Breuvery-Coole 229
Brioux 239
Bruggia 213
Brytania 10, 42, 53, 150
Buis (dep. Sa6ne-et-Loire) 146
Burgundia 116, 145, 165, 169, 172, 232
Burgundowie 63, 97, 98, 115, 117, 118,
122, 123, 125, 143, 156, 162, 164, 165,
168, 169 Butera 32
Campbon (Cambidonno) 131
Campobello di Mazara 82
Cannitello 32
Carnotum civitas zob. Chartres
Carpigniano 34, 35, 37
Carthaginensis (Hiszpania) 100, 108, 114
Carthago zob. Kartagina
Castel Trosino 82
Castellana Sicula 82
Castro dei Volsci 43, 67, 81, 85
Cenomanorum civitas zob. Le Mans
Cesaragusta zob. Saragossa
Cesarstwo Bizantyjskie zob. Bizancjum
Cesarstwo (Rzymskie) 7, 9, 13, 14, 16, 18, 20, 32-35, 37-40, 54, 55, 61, 85, 89, 90, 114, 126, 133, 162, 164, 167-170, 173, 179, 180, 243, 245, 247
Cesarstwo wschodnio-rzymskie 16, zob. też Wschód
Cesarstwo zachodnio-rzymskie U, 77, 79, 127, 164, 169, 172, 178, zob. też Zachód
Cesarstwo (rzymskie narodu niemieckiego) 243
Ch&lons-sur-Marne 187
Chalon-sur-Saóne 127, 129, 150, 185, 238
Cham 243
Chartres (civitas Carnotum) 134
Chateau Ceaux 160
Checy 35-37
Chinon (dep. Indre-et-Loire) 82, 116, 120, 122, 135, 145
Choe zob. Huy
Chur 192
Ciply 120
Clermont-Ferrand (,Arvernus) 127
Cluny 119
Comiso 26, 34, 34
Conimbriga 32, 34, 37, 39, 41, 113, 114
Cordoba zob. Kordoba
Cotrone 26, 82
Crondall (Hampshire) 137, 140, 144, 148,
150
Cuerdale 237 Cuicul zob. Djemila Curium 68, 85 Cypr 68, 85, 170 Cyzikus 40 Czechy 237
Dalmacja 41
Damaszek 147 ~f
Dania 153, 154, 242
Djemila (Cuicul) 65
Domburg 229
Dorestad 153, 154, 190, 225-229, 234, 242,
266, zob. też Wijk-bij-Duurstede Dortmund 26, 32, 34-37 Dronrijp 146, 156 Dunaj 43, 84, 154 Duratón 104
Egipt 43, 68, 170 El Djem 65 Eliberri 109 " Emerita zob. Merida Escharen 136, 141, 144, 146, 147, 156 Essonnes 134 Estinnes 205 Etelhem (Gotlandia) 120 Europa 7, 86, 143, 157, 163, 169, 182, 214
- łacińska 225, 241, 244
- Południowa 105
- pozalimesowa 9, 246
- Północna 105, 156, 243
- Środkowa 243
- Zachodnia 7, 9, 11, 37, 162, 177, 179, 180, 182, 243, 245
Fano 34, 39
Fechin 233
Feltre 18
Fessenheim (dep. Bas-Rhin) 146
Finero 83
Flandria 241
Fontaines 238
Fos-sur-Mer 160
Francja 10, 11, 32, 62, 82, 96, 103, 105,
108, 154, 200, 225, 230, 237, 238, 242,
243
Frankfurt nad Menem 192, 194, 201,
219, 221 Frankowie 39, 86, 97, 98, 116, 119, 123-
-126, 135, 142, 151, 153, 164-170, 173,
175-177, 180, 223 Frickingen (Wirtembergia) 146 Fryzja 154, 156, 158, 175, 177, 227, 228,
230, 233
Gaciaco zob. Gizia
Galia 7, 9, 16, 36, 38-40, 42, 53, 63, 94, 95, 114, 119, 123, 124, 126, 127, 137, 138, 143, 145-148, 150-158, 160, 162, 165, 166, 168-170, 172, 173, 175-177, 189, 237 Galicja (swewska) 93, 100, 104, 108,
164, 169 Garonna 68 Genewa 116
Germania 7, 34, 38, 153, 237, 238 Germanowie 9, 13, 33, 34, 170, 215 Gerona 98 Gijon 93
Gizia (Gaciaco) 131
Glanum (St.~Remy-de-Provence) 85, 152 Goci zob. Ostrogoci Gotlandia 82, 120, 153 Gourdoń (dep. Saóne-et-Loire) 115, 116,
119, 135, 144, 145 Grado 34, 35 Graz 88 Grecja 170
Gross Eodungen 32, 34 Guadalajara 107 Guelma (Philippęville) 65.
Haarlemmermeer 40, 43
Hamma 60, 61, 66, 85
Hawara 68
Heracleopolis 68
Heraklea 40
Herouvilette 43, 151
Hesja 83
Hiszpania 12, 39, 87, 105, 108, 112, 114,
170, 176 Holandia 82, 84, 109, 136, 146, 154, 230,
233
Hon 153
Huy (Choe) 134, 154 Hyeres (dep. Var) 145
Ibersheim 238
Hanz 192, 195, 197, 198, 198, 200, 222, 233, 235, 238
Ula de Cullera 68
Imperium (Rzymskie) zob. Cesarstwo Rzymskie
Imphy 195, 234, 238
Isarnodero zob. Izernore
Ispali zob. Sewilla
Italia 7, 9, 10, 16, 22, 32-34, 36-41, 53, 60-63, 67, 69-75, 77, 79, 81-83, 85, 86, 94, 95, 118, 125-127, 137, 143, 145, 146, 153, 154, Ifi2, 164-166, 168, 169, 17.2, 173, 175, 176, 181, 181, 190, 193-198, 200, 201, 213, 220, 225, 226, 228, 230, 232-235, 237, 242, 244
Italica 99
Izernore (Isarnodero) 131 Jamproyes 238 Jerash 68
Kalabria 82 Kalifat 179 Kanał La Manche 105, 150, 154, 194,
200
Karia 47 Kartagina (Carthago) 40, 57-61, 65-67,
169, 172 Karyntia 85 Kent, hrabstwo 105 Kolonia 126, 134, 242, 243 Konstantynopol 14, 26, 37, 40, 65, 68,
71, 74, 119, 123, 125, 145, 146 Korbeja (Francja) 160, 188 Kordoba (Cordoba) 99, 100, 102, 109, 111 Korynt 67, 85 Krinkberg 195, 222, 233
La Alcudia 34, 35
Laborencio 88
La Capilla 108, 109, 111, Ul
La Grassa 108, 109
La Lucerne-d!0utreraer 28, 29
Langwedocja 98, 105
Lanhoso 89
Laon 126
Le Mans (Cenomanorum civitas) 134,
188
Leon 88 Lier 40 Limoges 39, 127, 129, 130
Limcusin 105
Lipari 43, 85
Loara 95, 145, 146, 230
Lombardia 41
Londyn 10, 243
Longobardowie 154, 162, 162, 164, 173,
17-6, 177, 197 Lotaryngia 230, 241
- Dolna 243 Lauhans (Lovinco) 131 Lugdunum zob. Lyon Lukka 196 Luzytania 100, 108 Lyon (Lugdunum) 13, 14, 37, 38, 40,
115-118, 120, 123, 128, 142, 153, 168,
172., 191
Maastricht 136, 141, 147
Madryt 12
Magdeburg 243
Magnia vico 142
Majorka 68
Mantua 193-197, 201
Marsylia 41, 68, 85, 105, 109, 120, 122,
125-127, 130, 132, 138, 141, 146, 147,
150, 153-155, 160, 178 Mauleon (dep. Pyrenees Atlantiques)
108, 109 Maurelos 88
Mediolan 13-15, 32, 34, 36-38, 69-71, 73,
82, 87, 105, 196, 219, 234 Melle 185, 234, 237, 239 Mercja 198 Merida (Emerita) 87, 88, 100, 102, 108,
109, 111 Messyna 34 Metz 134
Meuvy (Mosavico) 131 -
Mezja Dolna 38
Mezzocammino 43, 85
Midlum 238
Minturno 41
Moguncja 20, 1S4, 179, 235
Monneren (dep. Moselle) 151
Mons 109, 146
Monte Cassino 240
Montelibretti 65
Monte Roduni 67
Monte Rosa 43, 85
Morze Północne 227
Morze Śródziemne 86, 145, 169, 172
Mosavico zob. Meuvy
Moutiers-Tarentaise 137 Moza 142, 147, 154 Munningen (Szwabia) 151
Nadrenia 84, 154. 167, 214, 232, 238
Nantes (Namnetis) 131
Narbonne (Narbona) 94, 97, 100, 105,
151, 185 Neapol 36 Neuburg 243
Neustria 145, 154, 158, 169 Niemcy 82, 84, 154, 225, 230, 237, 238 Nietap 136, 140, 141, 146, 156 Nikomedia 25, 37, 40 Nimwegen 142 Nissoria 39 Nitra 237 Nocera Umbra 82 Nohanent 144 Nonantola 34 Nontoeco 131 Noricum 40
Normandia 151, 241, 243 Normanowie 224, 231 Norwegia 153 Nowy Jork 10 Noyons 130 NRD 11 Numidia 62
Oderen (dep. Haut-Rhin) 35, 36
Olimpia 67, 85
Ordona 41
Orlean 127, 146, 185
Ostrogoci 34, 63, 68, 70, 10, 73-76, 86,
97, 98, 117, 124-126, 143, 152, 156, 164-
-167, 169 Owernia 124
Padenge 82
Palaiseau (Palaciolo) 131
Panonia 36, 42
Parma 32, 196
Paryż 10, 12, 89, 122, 127, 130-134, 136,
156, 185
Pawia (Ticinum) 76, 196, 200, 219, 234 Peloponez 83 Persowie 125 Perugia 67, 85 Philippeville zob. Guelma Pictavorum civitas zob. Poitiers Piemont 83
Pilligerheck 232
Pingjum 238
Pireneje 106, 108
Pitres 179, 180, 185, 186, 218, 220
Plassac 144, 204
Poitiers (Pictavorum civitas) 134
Polska 82, 214, 242, 243
Pomorze 38
Port-St.-Pere 160
Półwysep Bałkański 40
Półwysep Iberyjski 7, 34, 35, 35, 87, 89,
92, 93, 97, 105, 107, 108, 156, 166, 168,
169, 172, 175
Portugalia 41, 87, 89, 91-93 Praha-Sarka 237 Prowansja 40, 53, 63, 97, 105, 113, 119,
120, 122, 123, 125-127, 135, 137, 139,
141, 143, 145, 153, 164-166, 169, 172
Quentowik 150, 185, 130, 218, zob. też
Vicco Quierzy 221
Ratyzbona 242, 243
Rawenna 13, 14, 34, 36, 37, 65, 69-71,
74, 75, 77, 96, 168 Recja 233
Reggio Emilia 32, 34, 37 Reims 126-128, 185
Ren 7, 20, 33, 39, 95, 105, 154, 157 Rennes 238 RFN 32 Ribe 153
Rodan 105, 120, 128, 145, 147, 153, 154
Rodas 99
Rodez 150
Roermond 233
Koma zob. Rzym
Rouen 185, 243
Rumunia 43
Rzym (Roma) 13-15, 26, 32, 34, 36, 36,
37, 40, 67, 69, 70, 71, 74, 75, 77, 82,
85, 89, 95, 98
Saint Aubin (dep. Meuse) 146 Saint Denis 129, 160, 243 Sainte-Marguerite (dep. Moselle) 151 Saint-Mihiel (dep. Meuse) 187 Saint-Pierre-les-Etieux 144 Saksonia 181, 243 San Lazzaro 34, 37 San Lorenzo di Pusteria (Sebatum) 82
Sanfta 1 CIS 115 147
Saragossa (Cesaragusta) 100, 102
Sardes 68
Sardynia 35-38, 62
Sarzana 197
Sasi 194
Savonnieres 144, 204
Sebatum zob. S. Lorenzo di Pusteria
Sedmes el Gebel 68
Sekwana 39, 157, 169
Sens 185
Septymania 105, 108, 135, 156, 230
Sessa Aurunca 65, 85
Setif 41
Setubal (Tróia) 35
Sewilla (Ispali) 99, 100, 102, 105, 106,
108, 109, 111, Shkodra 237, 237 Sidi Aich 60, 61, 65, 66 Sirmium 37, 40
Siscia (Sisak) 13, 14, 37, 40, 83, 84 Skandynawia 38, 77, 153, 177, 214, 237 Skania 109 Słowacja 237 Soisson 124, 187 Spira 134 Spoleto 157 Stablo-Malmedy 160 Stany Zjednoczone 86 Stolica Apostolska 225 Strasburg (Argentoratum) 126, 127, 127,
134, 238
Suse (Siguso) 128-Sutton Hoo (Suffolk) 136, 140, 141, 144,
148, 148, 150, 151, 156 Swewowie 10, 35, 41, 87, 87, 89-93, 96,
105, 142, 162, 165, 167-169 Sycylia 62, 82
Szikancs 36-29, 31, 32, 34, 36, 37 Szlezwik-Holsztyn 233 Szwabia 151 Szwajcaria 84, 192 Szwecja 242, 243
Tanger 109
Tarent 60, 61, 67, 85
Tarraconensis 100, 108
Tarragona (Tarracona) 98, 100, 102, 108
Tessalia 40, 43
Tessalotiika (Saloniki) 37, 38, 40
Thionville 185
Thysdrus zob. El Djem
Tfl/tiłiłiłn tr-y-i Domin
Tiddis 42
Tiel 136
Tipasa 41, 43, 60, 61, 66
Toledo (Toleto) 97, 100, 102, 104, 108
Toul 128, 134
Tournai 32, 37, 124, 151
Tours 127, 129, 129
Transjordania 68
Trecenta 41
Treviso 197, 198, 200
Trewir (Treveń) 13, 14, 37-40, 124, 196
Tuluza 94, 98, 239
Tunezja 60, 65, 66
Tunis 62
Turenia 120
Turyngia 85, 181
Uzes 122, 127, 155, 225
Valence (Francja) 138
Vedrin 32, 35, 36, 38
Yelsen 138, 140, 141, 146
Venasque 138
Vercelli 197 ł .
Verdun 160, 187, 189
Vernon 203, 205, 216, 217
Veuillin 238
Veulnilo 134
Vicco (Quentowik?) 131
Vi draceo 34
Vienne 123, 138
Viminacium (Branićevo) 40, 41, 43
Viviers (dep. Ardeche) 116, 122, 127,
138, 145, 146, 155, 156 Voldstedet (Zelandia) 120 Volo 40, 42, 43 Vouille 98, 123
Walencja (Hiszpania) 68 Wandalowie 34, 57-60, 63, 63, 67, 68, 162, 164, 165, 167-170
— Asdingowie 35
— Sylingowie 35 Wenecja 234 Werona 82, 84, 160 Węgry 26, 32, 82, 237, 242 Wiedeń 12
Wielka Brytania 34 Wiesbaden-Kastel 20, 34, 35, 39 Wieuwerd 109, 144, 146, 156 Wijk-bij-Duurstede 229, por. też Do-
restad
Wirtembergia 146 Wizygoci 34, 38, 63, 90, 91, 94-98, 101f
105, 109, 113, 114, 122, 123, 139, 142,
156, 162, 164-166, 168, 169, 173, 175, 177 Wormacja 196, 201, 220 Wschód 9, 16, 19, 39, 55, 65, 71, 90, 97,
177, 178, 181, 182 Wyspy Brytyjskie 7, 10, 35, 39, 149, 249,
153, 154, 177, 241
Za cha 67, 85
Zachód 19, 22, 40, 53, 55, 65, 71, 79, 86,
90, 91, 96, 97, 165, 169, 175, 178, 180-
-182, 184 Zeccone 32
Zeelandia (Holandia) 227 Zelandia (Dania) 120 Zorita de los Canes 91, 92, 104, 107,
128, 153 Ziilpich 134
Żydzi 177

WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

WRÓĆ DO WYBORU MINIATUR ZDJĘĆ

Możesz dodać mnie do swojej listy ulubionych sprzedawców. Możesz to zrobić klikając na ikonkę umieszczoną poniżej. Nie zapomnij włączyć opcji subskrypcji, a na bieżąco będziesz informowany o wystawianych przeze mnie nowych przedmiotach.