Ruch dysydencki w ZSRR pojawił się pół wieku temu - nagle i jakby
znikąd, wprawiając w zdumienie nie tylko sowieckie władze,
ale także zachodnich sowietologów. Do tej chwili nikt nie ośmielał
się nawet myśleć, że możliwe jest w Związku Radzieckim jawne
działanie niezależnych stowarzyszeń. Anatolij Marczenko, prosty
robotnik, jako młody chłopak przypadkowo dostał się w tryby opresywnego
systemu i wszedł w środowisko więźniów politycznych,
by z czasem stać się jednym z nich. Łagry mordowskie, do których
trafił w latach 60. i które opisuje w swoich wspomnieniach, stały
się jego "uniwersytetem". Poznał tam prawdziwą historię, nauczył
się podstaw ekonomii, wiedzy o polityce i stał się zdeterminowanym
przeciwnikiem nieludzkiego systemu, a zarazem prawdziwym
humanistą.
Zmarł 8 grudnia 1986, w wyniku głodówki, którą podjął w więzieniu
w obronie więźniów politycznych w ZSRR. Pięć dni później Michaił
Gorbaczow odbył rozmowę telefoniczną z Andriejem Sacharowem
przebywającym na zesłaniu w Gorkim, co zapoczątkowało proces
uwalniania więźniów politycznych. W 1988 roku Parlament Europejski
przyznał po raz pierwszy Nagrodę im. Andrieja Sacharowa - Nelsonowi
Mandeli i Anatolijowi Marczence.