Daria Mazur Między wschodem a zachodem - Horyzonty aksjologiczne literatury europejskiej w lekturze Józefa Czapskiego Universitas 2004
stan dobry
274 str
Spis treści
Wstęp 7
Rozdział 1
Polskością obarczeni -świadomością wydźwignicci.
Czytając Nonuida i Brzozowskiego 15
Rozdział II
Metafizyczne wędrowanie, czyli o „ja" poszukującym Absolutu.
Refleksje nad zapiskami Maine de Birana i Simone Weil 43
Piękno kwitnącego gtogu przeciw nicości.
Lektura Prousta w lagrze 83
Blask światła Sacrum.
Świat powieści Bcrnanosa i Mauriaca 124
Rozdział III Muzyka zmysłów.
Refleksje nad pismami Wasilija Rozanowa 149
Prawda rozpoznana w głębinach wiecznych znaczeń.
Lektura prozy Aleksieja M. Remizowa 175
Los artysty w „czasie marnym". Cóż po poecie...? Refleksje nad twórczością Bloka, Solżenicyna, Siniawskiego,
Szczepanovicza i Camusa
Rozdział IV
Czytając, czując, myśląc.
Lektury Józefa Czapskiego a kategorie filozof:! dramatu "i
Bibliografia
Indeks rzeczowy ^
Indeks nazwisk ^63
Summary 269
Czapski jest od lat moim mistrzem wprowadzającym w świat sztuki. Pierwszą poruszającą mnie lekturą tego autora, która też zdecydowała o dalszym zainteresowaniu jego twórczością, było Na nieludzkiej ziemi. Mieszkający w dalekim Maisons-Laffitte emigracyjny twórca okazał się wtedy, u początku lat osiemdziesiątych, nauczycielem historii, dającym świadectwo prawdy o XX wieku, o jego obliczu, zakłamanym przez piewców zwyrodniałego systemu. Czapski byl wymagający, mobilizował do poszukiwań, które pozwoliłyby oprzeć się naporowi dotkliwych doświadczeń totalitarnej rzeczywistości polskiej owego czasu, co więcej, nadać sens chaosowi istnienia. Odrażająca atmosfera tamtych lat tym bardziej wzmagała tęsknotę za trwałością, potrzebę kontemplacji wizerunku piękna. Autor esejów zebranych w tomie Patrząc zawładnął moją wyobraźnią. Przykładając wysoką miarę do twórczości innych i swojej, Czapski uczył patrzeć na dzieła malarskie tak, by rozpoznać w nich błyski objawień wieczności i okruchy soczystego, widzialnego świata. Wyczulał na autentyzm przekazu, skłaniał do wypatrywania wizji malarskiej wolnej od upozowania. Nieuchronnie prowadził mnie-czytelnika ku swoim szkicom i stronom z dziennika, w których odnalazłam dopełnienie przemyśleń dotyczących kultur)' europejskiej minionego wieku.
Lektury miaty dla Czapskiego znaczenie faktów biograficznych -kształtowały, integrowały jego osobowość; wspomagały wysiłek od-
krywania terytorium „ja" (personalistycznej tożsamości) i formowania jego aksjologicznego oblicza zwróconego ku światu zewnętrznemu. Literackie poszukiwania stużyly umocnieniu hierarchii wartości etycznych i estetycznych, która pod wpływem wydarzeń historycznych, jak i przewartościowań w sztuce minionego stulecia, uległa zachwianiu. Akt lektury, osadzony na fundamencie nadziei, niiat moc stwarzania; pozwalał budować własny, intymny świat, ocalał też, dzięki przekonaniu o żywotności nurtów istotnych w kulturze europejskiej, wizję przyszłości wynurzającą się z odsłanianego horyzontu aksjologicznego. Czapski okazał się mistrzem, uczącym rozumiejącego, empatycz-nego czytania. Stąd też zrodziła się potrzeba zaprezentowania autora, którego jestem dłużnikiem, a który swym pisarstwem przekonuje, że literatura, sztuka istnieje po to, by szukać poprzez nią ładu w sobie i ładu w świecie. Podjęcie rozważań nad inspirowaną lekturami eseistyką J. Czapskiego, stanowiącą próbę namysłu nad ważkimi ideami XX wieku, umotywowane było więc chęcią przybliżenia innym niedostatecznie znanej, a tak cennej w moim przekonaniu refleksji, przeciwne] tendencji czyniącej uprawnionym każdy sąd i utrwalającej wyrazisty wzorzec aksjologicznej skali. Stawiając literaturę wobec wartości, eseista formułował tezy odnoszące się do rozmaitych autorów, różnych literatur, które wiązała sieć zależności charakterystycznych dla dialogowej inteligencji Czapskiego, zdolnego łączyć sprzeczności, a zarazem wrażliwego na specyfikę tembru głosów interesujących go twórców. Charakteryzując więc kategorie zaczerpnięte z lektur polskich, francuskich i rosyjskich, odnosiłam interpretacje autora szkiców do wybranych prądów filozoficznych - personalizmu, fenomenologii, filozofii dramatu. Próby podprowadzenia współczesnego czytelnika do istoty intuicji Czapskiego nie wiązały się z ambicją badań zmierzających do wyznaczenia stałego miejsca jego eseistyce w systemowych ujęciach historii kultury lub historii idei. Prezentowanym przez niego odczytaniom literatury bliższa jest doceniana przez Nicolai Hartmanna w książce Myśl filozoficzna i jej historia. Systematyczna autoprezenta-cja formuła myślenia problemowego.
Znamienne, iż oddziaływanie dzieł literackich miało charakter wieloaspektowy, ujawniany w złożonym procesie, w którym tak istotną rolę odgrywało pośrednictwo szkiców Czapskiego. Konsekwencją wpisanej w owe teksty problematyki aksjologicznej jest też osobisty rys rozważań im poświęconych. Moje intuicje dotyczące duktu refleksji esei-
sty, swoistości toku lego czytelniczych poszukiwań, zdradzają poddanie się urokom dziel proponowanych przezeń, rytmowi inkantaqi tekstów europejskich autorów. Nieokiełznana, różnorodna, gdyż rak znakomicie odbi|a)ąca walory osobowości autora, materia tekstów inspirowanych rozległymi lekturami ogarnia formy artykułów problemowych, sylwetek i wspomnień o poszczególnych pisarzach oraz recenzje. Czap-ski jawi się ]ako wnikliwy komentator czytanych utworów, scalający wielość perspektyw, nie przywiązujący tez wagi do ostrych podziałów gatunkowych, które zacierałyby tok |ego interpretacji. Autor zbioru Czytając nie podejmuje również roli krytyka zobowiązanego do recenzowania nowości wydawniczych. Proces lektury Czapskiego to lata obcowania z dziełami; charakteryzuje go skłonność ciągłego powracania do książek - kamieni milowych, stanowiących stale odniesienie w pracy nad wewnętrznym „ja" czytelnika.
Podejmując więc refleksję nad rozległą dziedziną lektur komentowanych przez Czapskiego, wybieram tych pisarzy, krórym poświęci! on oddzielne teksry, przypisując im zarazem znaczącą rolę w kształtowaniu obrazu kultury XX wieku. Pominięcie zaś w niniejszych rozważaniach szkiców poświęconych twórczości polskich autorów, które powstawały nierzadko pod wpływem specyficznych okoliczności (trudna sytuaqa emigracyjnych pisarzy, teksty pośmiertne), wynika z dominujących w nich wątków narodowych, które wydają się mniej przydatne do naświetlenia podjętej w niniejsze] książce problematyki. Natomiast dwudzielność refleksji, przejawiająca się wyodrębnieniem rozdziału poświęconego czytelniczym inspiraqom płynącym z dziel autorów francuskich i odrębnego rozdziału dotyczącego autorów rosyjskich, winna być traktowana wyłącznie jako formuła pozwalająca na uporządkowanie ogromu zagadnień wyrastających z materii szkiców Czapskiego. Ambicją moją było wskazanie na ciągłość przeplatających się motywów; nawiązania w twórczości różnych pisarzy i obecność wspólnych, zarówno zachodnich, jak i wschodnich, źródeł kategorii wywiedzionych z europejskiej literatur,'. Owa pokrewność postaw twórców oraz formujących je pojęć znajduje wyraziste odbicie w interpretowanych przez Czapskiego utworach Alberta Camusa. Rozważania dotyczące lektur)' dzieł francuskiego egzystencjalisty znalazły się więc w ostatniej części rozdziału IH, w nawiązaniu do twórczości Aleksandra A. Błoka i Aleksandra Sołzenicyna, gdyż podejmowana w kontekście utworów Camusa kwestia swobody twórczej jest dopełnieniem wniosków płvna-
cych z interpretacji utworów i sytuacji biograficznych autorów rosyjskich - stanowi pewnego rodzaju klamrę spinającą literaturę Wschodu i Zachodu, zamykającą również całość toku moich rozważań nad poszczególnymi esejami.
Rozdział I poświęcony lekturze dziel dwu Polaków: Cypriana Kamila Norwida i Stanisława Brzozowskiego pełni rolę wptowadzenia do zagadnień rozwijanych w odniesieniu do utworów pisarzy francuskich i rosyjskich. Sądzę, iż Czapski odczytuje pisma Norwida i Brzozowskiego, rozpoznając w nich zawiązki pojęć, które stanowią źródto interpretacyjnych koncepcji dzieł europejskich autorów. Dziewiętnastowieczny poeta, a także myśliciel okresu Młodej Polski pełnią szczególną rolę przewodników w kształtowaniu się biografii lektur Czapskiego. Kolejny rozdział otwiera część dotycząca literatury intymistycznej (Marie Francois-Pierre Gonthier Maine de Biran, Simone Weil), która skłaniała eseistę do podjęcia i rozwinięcia kwestii OSOBY, tak istotnej w perso-nalistycznej myśli europejskiej XX wieku. Usiłując określić wewnętrzne „JA" poprzez dziennikową autoanalizę w Wyrwanych stronach, Czapski odnosił zasadnicze nurty swych rozważań do zaczerpniętej z pism Simone Weil kontemplacyjnej kategorii wyostrzonej UWAGI i przeciwstawiał ją, spełniającej rolę służebną, woli człowieka. Kolejna część rozdziału II poświęcona została wieloletniej lekturze cyklu W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta i odsłanianemu przez nią pojęciu CZASU UNIWERSALNEGO. Dzieło francuskiego pisarza ułatwiło niewątpliwie Czapskiemu-malarzowi sprecyzowanie własnego twórczego POWOŁANIA, pojmowanego jako możliwość oswojenia dotkliwości egzystencjalnych lęków przed skończonością i niebytem. Eseista odczytał tez w utworze Prousta przesłanie dotyczące wagi PAMIĘCI, ofiarującej człowiekowi poczucie TRWANIA i ciągłości, w konfrontacji z niszczycielską siłą historycznego tumultu. Zawarta w szkicach Czapskiego interpretacja W poszukiwaniu straconego czasu eksponuje szczególnie istotne dla eseisty motywy epifaniczne, jako odniesienia do HORYZONTU METAFIZYCZNEGO. Dopełnieniem poszukiwań wątków transcendentnych w literaturze była dla autora zbioru Czytając lektura powieści Georges'a Bernanosa2 i Francois Mauriaca. Problematyce tej poświęcam ostatnią część rozdziału dotyczącego francuskich twórców,
koncentrując swą uwagę na kluczowej idei SACRUM oraz zagadnieniach związanych ze zjawiskiem współczesnego wypaczenia SUMIENIA chrześcijańskiego. Wątek religijny myśli Czapskiego spaja w przedstawionej przeze rnnie interpretacji jego szkiców rozdziały poświęcone literaturze francuskiej i rosyjskiej. Eseista czerpał z lektur wschodnich pokarm dla swej niespokojnej, poszukującej duchowości. Znajdował -dzięki refleksji wyrosłej z założeń teologii prawosławia - tej ortodoksyjnej i tej nieoficjalnej - to, czego nie dane mu było odnaleźć w utworach autorów zachodnioeuropejskich. Część rosyjską otwierają refleksje poświęcone analizie kategorii rozważanych w dziełach Wasilija W. Ro-zanowa - egzystencji w perspektywie jej zakorzenienia w NATURZE oraz relacji EMOCJI, UCZUĆ wobec przejawów życia wewnętrznego człowieka. Lektura prozy Aleksieja M. Remizowa' przywraca zaś, według Czapskiego, poczucie związku z podglebiem TRADYCJI, jak również właściwą wartość, wagę SŁOWA. Rozważania nad sensem i prawdą logosu znalazły swe dopełnienie w ostatniej części rozdziału III poprzez rozwinięcie problematyki wynikającej z analizy tekstów Aleksandra A. Bioka, Aleksandra Sołżenicyna, Andrieja Siniawskiego, Branimira Szczepanovicza i Alberta Camusa - SWOBODY TWÓRCZEJ, kategorii WOLNOŚCI i wypływającej z niej konieczności WYBORU DOBRA.
We wszystkich utworach literatury europejskiej odczytywanych przez Czapskiego odzwierciedla się, ujmowany w sensie norwidowskim, wizerunek CZŁOWIEKA WIECZNEGO; dzieła te niosą przesłanie o konieczności formowania AKSJOLOGICZNEGO JA. Dają również wyraz ODPOWIEDZIALNOŚCI TWÓRCZEJ, postulowanej przez obu polskich autorów-Norwida i Brzozowskiego, w których dziełach eseista odnajdywał wskazanie, jak interpretować, odczytywać literaturę w perspektywie jej istnienia KU WARTOŚCI. Interesujące byłyby zapewne porównania dokonywanej przez Czapskiego recepcji z innymi świadectwami odbioru lektur (np. Mariana Zdziechowskiego). Jednakże zagadnienia te nie były przedmiotem mojej refleksji. Zważywszy na konieczność ogarnięcia rozległej dziedziny literackich inspiracji Czapskiego, wymuszała ona pominięcie tego rodzaju charakterystyk porów-
nawczych. Ostatnia część rozważań, zawarta w rozdziale IV, stanowi próbę analizy specyfiki procesu czytania prezentowanego przez Czap-skiego. W podsumowaniu tym zarysowuję całościowy obraz recepcji formowany przez poszczególne pojęcia - kategorie czerpane z dziel autorów wybieranych przez eseistę. Wsparciem w charakteryzowaniu aktu lektury Czapskiego, tak niepodległego wobec rozmaitych kategoryzacji utartych koncepcji metodologicznych, były artykuły Stefana Sa-wickiego, rozwijające trudną kwestię problematyki aksjologicznej w badaniach literackich4. Natomiast założenia Tischnerowskiej filozofii dramatu5 stanowią zasadnicze odniesienie dla przedstawianej przeze mnie hipotezy interpretacyjnej ogarniającej eseistykę Józefa Czapskiego poświęconą lekturom europejskim. Kategorie, mające swe źródła w dziełach dobieranych przez autora szkiców, zmuszają do przyjęcia w lekturze postawy dialogu, otwarcia na uczestnictwo w dramacie człowieka współczesnego i zarazem otwarcie na rysujący się wyraziście horyzont aksjologiczny. Odczytanie szkiców emigracyjnego autora przez człowieka przełomu XX i XXI wieku prowadzi do rozpoznania w nich szczególnego przekazu - powiernictwa nadziei w ujęciu Tisch-nerowskim. Refleksje Czapskiego przeciwstawiam więc relatywizmowi, chaosowi, rozpaczy, spazmowi schyłku epoki i lękom przed niewiadomym. Eseista uczył, jak czytać literaturę europejską, poszukując w niej WARTOŚCI, które pozwalają zachować NADZIEJĘ. Jego lektury czynią ziemię bardziej ludzką. Tytuł, którym opatrzyłam moje rozważania, winien więc być pojmowany nie tylko w aspekcie geograficznym, sytuującym twórcę szkiców pomiędzy dwoma skrzydłami kultury europejskiej i zarazem łączącym je. Tytuł ten wskazuje również
metaforycznie na przesianie lektur, konfrontowane ze znakami budzącymi poczucie schytkowości, zachodu kultury europejskiej. Dzieła te są świadectwami nieustannie podejmowanego trudu kreaqi zwróconego ku nieprzemijającej tajemnicy WARTOŚCI.
Czapski, którego portret wyłania się spoza rozlicznych książek — lektur i poświęconych im esejów, jawi się jako nowa, mato znana postać. Wiele pisano do tej pory o autorze zbioru Oko - jako malarzu. Wnikliwy wizerunek artysty przedstawił w swej książce Portret Czapskiego Wojciech Karpiński6. Wątek inspiracji lekturowych stanowi w niej dopełnienie dla charakterystyki twórczości malarskiej Czapskiego. Podobnie wykorzystała motyw literackich fascynacji dawnego kapisty Joanna Pollakówna w studium zamieszczonym jako wstęp do monograficznego albumu Czapski7. Rysy legendarnego świadka epoki, uczestnika wydarzeń przełomowych dla dwudziestowiecznej historii, odtwarzano z upodobaniem w ostatnim dziesięcioleciu minionego wieku. Nie dociekano jednakże głębszej prawdy o Tym, który krył się za nimi - nie-upudrowany diarysta, wyzbyty pozy twórca skupiony na autoanalizie, ale i rozmiłowany w pięknie świata i zatroskany o niego, namiętnie komentujący dzielą kultury przeszłego stulecia. Upomniałam się więc w swych rozważaniach o taką część dzieła Czapskiego, taką sferę jego refleksji, która zdaje się być mało znana i doceniana. W ubiegłym roku uptynęta dziesiąta rocznica śmierci eseisty, prowokuje ona także do przywołań jednego spośród wielkich, których obecność kształtowała oblicze polskiej kultury XX wieku.
Wsparciem w mych interpretacyjnych poszukiwaniach były słowa o Czapskim - przyjacielu, człowieku, twórcy, którymi obdarzyli mnie Jerzy Giedroyc i Wojciech Karpiński. Wdzięczna za to powiernictwo poświęcam tę książkę pamięci jednego z jej pierwszych czytelników -Redaktora Giedroycia, którego życiowy trud wspierał KULTURĘ WARTOŚCI XX wieku. Wojciechowi Karpińskiemu dziękuję za spotkanie w niezwykłym pokoju - pracowni na piętrze domu „Kultury" i za snute wtedy z wrażliwością i taktem wspomnienia o przyjacielu, które okazały się cennymi wskazaniami w mych próbach odczytań lntymistycznych wątków twórczości Czapskiego. Niniejsza książka wyrosła z rozprawy doktorskiej obronionej na Wydziale Filologicznym UMK w roku 2000.
Czas pozwolił na pogłębienie i wyostrzenie jej tez. Pragnę serdecznie podziękować mojej Promotorce Pani Profesor Zofii Mocarskiej--Tycowej za niezwyczajną troskę, życzliwość i opiekę, jaką mnie obdarzyła. Wdzięczna jestem także Recenzentom: Pani Profesor Alinie Brodzkiej-Wald i Panu Profesorowi Jerzemu Zbigniewowi Maciejew-skiemu za życzliwe, cenne uwagi i rady, które zainspirowały mnie do rozbudowania pewnych wątków interpretacyjnych i sprecyzowania konkluzji.
Abraham 209
Achmatowa Anna A. (właśc. A. A. Go-
rienko) 202, 207
Adorno Theodor Wiesengrund 201 Aeschlimann Richard 71 Afanasjew Aleksander 183 Amelia Antonella de 187 Amiel Henri-Frederic 48 Ampere Andre Marie 54 Anders Władysław 110 Andrzejewski Jerzy 127 Antochewicz Bernard 223 Arendt Hannah 216 Aries Phihppe 225 Arżak Nikolaj zoh. Daniel juh| Augustyn, św. 50 Awwakum Pietrowlcz, protopop 184
Babel Izaak 200
Bacon Franciszek 235
Baczko Bronisław 126
Baglajewski Arkadiusz 16, 47
Balzac Honore de 113
Bałalajew Vładimir A. 165
Barańczak Stanisław 199
Barres Maurice 116
Beguin Albert 121
Berberowa Nina 203, 204
Bergson Henri 22, 84, 91, 92, 96, 106, 115,120, 121, 122,227
Berkeley George 50
Bemanos Georges 10, 28, 31, 36, 42, 124-131, 134-137, 139-141, 143-148, 155, 162, 226, 235, 237, 241
Bierdiajew Nlko!a| A, 158
Biernacka Małgorzata 159-161
Blake William 22, 36
Blanchot Maunce 115
Bloy Lćon 162
Blok Aleksander A. 9, 11, 38, 176, 193
196-207, 226, 239 Błońska Maria 126 Błońska Wanda 92, 105, 115 Błoński Jan 88, 90, 94, 95, 115 Bocheński Adolf Maria 217 Bołewskl Jacek SJ 71, 72, 77, 80, 82, 164 Bonnard Pierre 110 Bonowicz Wojciech 12 Bossuet Jacąues Benigne 132 Brodskijosifm, 207, 222 Brodzka-Wald Alicja 14 Browning Robert 22 Brzozowski Stanisław 10, 11, 15-37, 39-
44, 48, 62, 63, 83, 85, 115, 124,
227,235,240,241 Buber Martin 126 Bujnicki Tadeusz 12 Burek Tomasz 37 Busłajew Fiodor 183 Buror Michel 92
Camus Albert 9, 11, 21, 26, 38, 41, 42, 176, 196-198, 212-221, 226, 227, 235, 239, 241
Carlyle Thomas 22, 170
Cezanne Paul 38, 68, 81, 85, 110, 115, 117
Chandos Philhp, lord 235
Chateaubnand Francois Renę de 54
Chiaromonte Nicola 75, 216
Chirpaz Francois 126
Chomiakow Aleksiei S 183
Cieszkowski August 31
Cioran Emile Michel 46, 62
Claudel Paul 162
Colinjean232
Constant dc Rebecque Benjamin 48
Corot Camille Jean Baptistc 89
Curtius Ernst Robert 94-96, 105, 122
Cuvier Gcorges 54
Czapska Karla 170
Czapska Maria 170,225
Czarkowski Józef 45, 129
Czerwińska Elżbieta 80
Czukovski| Kornej I. 205
Daniel Jullj (pseud. Nikolaj Arżak) 207 Dąbrowski Witold 210 Delacroix Eugene 99 Deleuze Gillcs 103, 104 Descartes Renę (Kartezjusz) 50, 93, 125 Dobraczyński Jan 127 Domagalski Jerzy 89, 101, 115 Dostojewski Fiodor M. 17, 26, 44, 46, 105,117,149,158,170,197,218,219 Du Bos Charles 48, 62, 139 Dybciak Krzysztof 126
Eckhart Johannes (Jan), zwany „mistrzem" 234
Eliade Mircea 128, 130, 138, 139, 145 Eliot Thomas S. 134-136, 181, 1X2 Elzenberg Henryk 226 Evdokimov Paul 152, 159, 164
Fenrychowa Janina 137 Fijalkowska-Janiak Irena 158 Filipów Boris A. 193 Filosofow Dymitr W. 170 Fiut Ignacy Stanisław 215 Flaubert Gustave 44, 113, 117 Florenski Paweł A. 158, 191 Franco Bahamonde Francisco 143 Frenkel-Brunswik Else 201 Freud Zygmunt 109 Fromm Erich 200, 216
Galis Adam 205
Galecki Jerzy 230
Garzarolla Richard 71
Genette Gerard 114, 115
Gide Andrć 60
Giedroyc Jerzy 5, 13
Gippius Zinaida 17, 170
Glowiński Michał 184, 224
Goethe Johann Wolfgang von 15, 22, 63, 149, 170
Golubicw Antoni 127
Gomulicki Juliusz Wiktor 27, 35, 39
Goya y l.ucientes Francisco de 98
Górka Magdalena zob. Łukasiewicz Małgorzata
Górska Konstanqa 27
Górski Konrad 126, 127, 129
Gumilow Nikolaj S. 200
Gusdorf Georges {wlaśc. Johannes Gen-sfleisch zuiti Gutenberg) 25
Gutenberg Johannes 160
Guze Joanna 213, 219
Halćvy Daniel 139
Hartmann Nicolai 8
Haupt Zygmunt 37
Hegel Georg Wilhelm Friednch 91
Heidegger Martin 91, 200, 201, 235
Herling-Grudziński Gustaw 116, 117
Herschjeanne 64
Hcydel Magdalena 136
Hofrnannsthal Hugo von 46, 47, 63,
223, 235
Hokusai zob. Katsushika Hokusai hólderhn Johann Christian Friednch 63,
223
Homer 181 FIuxley Aldous 62
Iwanów Wiaczeslaw I. 178
Jackson Robert J. 218
Jakub 169
Jan od Krzyża, św. (wlaśc. Juan de Yepes
yAlvarez)70, «1, 101 Janion Maria 57, 61, 65, 67, 84, 85, 120,
121, 150,237
Jaremko-Pytowska Zofia 95 Jasińska-Wojtkowska Maria 180 Jastrun Mieczysław 65 Jelcńskl Konstanty Aleksander 58, 59,
111, 225 Juryś Julia 59
Kaczyński Andrzei 17
Kaniowski Michał zob. Pomianowski Jerzy
Kant Immanuel 45, 50, 91, 230
Karamzin Nikoła] M. 183
Karpiński Wo|ciech 13, 44, 46, 58, 61,
62,66, 68, 72, 74, 83, 103, 149, 150 Kartezjusz zob. Descartes Renę Kasprzysiak Stanisław 75, 216 Katsushika Hokusai (Hokusai) 68, 81,
99
Kitowska-Lysiak Małgorzata 47 Klecel Marek 65 Klee Paul 177 Khnger Jerzy 152
Kloczowski Piotr 55, 59, 75, 89, 216 Kodnanskaja Natalia 187 Kolakowski Leszek 130, 131, 138 Konopka Feliks 149 Korczak Janusz 27, 217 Krasiński Adam 68, 146 Krasiński Zygmunt 17 Kraszewski Józef Ignacy 40 Krempl Renata 219 Krzemień Wiktoria 162-165, 169 Krzyżewska Katarzyna 199 Kudelski Zdzisław 71, 124, 133 Kuderowicz Zbigniew 57, 138 Kunowska-Porębna Mana 126
La Mettne Julien Offray de 50 La Rochefoucaułd Francois de 44 Levmas Emmanuel 210, 229, 233, 234 Levinson Daniel L 201 Lewandowska Irena 210 Lcwin Leopold 223
Łobodowski Józef 208 Łukasiewicz Małgorzata (pscud. Magda-lena Górka) 235
Luźny Ryszard 180
Maciejewski Jerzy Zbigniew 14, 37
Maine de Biran (właśc. Marie Francois Pierre Gonthier de Biran) 10, 26, 27, 4143, 44, 46, 48-58, 60, 62-64, 66, 69, 70, 74. 77, 79, 82, 83, 91, 106, 155, 160, 186, 226, 227, 235, 236, 241
Makowski Tadeusz 27
Malraux Andre 47, 176, 232
Malek Eliza 192
Mandelsztam Osip 196, 200, 203, 205, 207, 222
Marcel Gabriel 105, 126, 219, 227, 240
Marcimak Janusz 58, 67
Maritain Jacques 24, 125, 126, 129, 130, 137, 138, 140, 152, 176,227
Markiewicz Henryk 12
Marks Karol 22
Marylski Antoni 126, 170
Marylski Edward 170
Massis Henryk 104
Matlaw Ralph Eugene 218
Maunac Francois 10, 28, 31, 42, 47, 124-134, 136, 137, 139-149, 151, 152, 154-159, lćl, 162, 164-166, 168-172,176,226,235,237,241
Maurois Andre 103, 104, 121
Mayran Camille 219
Mazurek Sławomir 159
Mcijer Jan Mannus 218
Mencwel Andrzej 18,21,22,25,31
Meredith George 22
Mereżkowski Dymitr S. 17, 158, 167, 170
Merleau-Ponty Maurice 92
Merton Thomas 219, 220
Michnik Adam 45, 118
Mickiewicz Adam 17
Migasiński Jacek 126
Mihaiłow Mihajł 208
Mikotai, św. 178
Mileck. Aleksander 53, 56, 128, 129
Mdewska Zofia 135
Miłosz Czesław 19, 21-23, 26, 28, 32, 36,37,39,41,69,75, 199,222
Mocarska-Tycowa Zofia 14
Mochnacki Maurycy 17
Moizesz 169
Montaigne Michel Eyąuem de 113
Morandi Giorgio 81
Mounier Emmanuei 45, 56, 57, 67, 68, 126, 129, 136, 138, 143, 146
Mrówczyński Tadeusz 126, 130, 136, 143
Musorgski Modest 188
Mycielska Gabriela 137
Nadana Katarzyna 73
Naville Ernest 54, 62
Newman John Henry 22, 29, 33
Nietzsche Fnedrich Wilhelm 17, 46, 63, 170
Norwid Cyprian Kamil 10, U, 15-20, 23-27, 29-32, 34-42, 62, 63, 83, 85, 115, 176, 194,210,235,240,241
Nowakjan81
Oledzka-Frybesowa Aleksandra 81
Orlov Vladimir N. 205
Ortega y Gasset Jose 88, 232
Ortwin Ostap (wlaśc. Oskar Katzenellen-
bogen) 30 Osęka Andrzej 149 Osmańska Krystyna 18 1
1'anas Władysław 12,58
1'areto Wilfrcd 22
Pascal Blaise 30, 62, 70, 82, 101, 125,
132, 168
Passage Charles E. 218 Pćtain Phihppe 143 Piechal Marian 127 Pilmak Bons A. (wlaśc. Boris A. Vogau)
200
Piotr I Wielki, car 184 Platon 103, 181, 194 Podgórzec Zbigniew 191 Polłak Seweryn 222 Pollakówna Joanna 7, 13, 17, 19,48,55,
59,71, 122, 124,225
Pomianowski Jerzy (pseud. Michał Kaniowski) 205, 210
Pommierjean 88, 104
Pomorski Adam 119
Potiebnia Aleksander 183
Poulet Georges 90, 93, 104
Pręczkowska Helena 182
Proudhon Pierre 22
Proust Marcel 7, 10, 15, 35-38, 41, 44, 46, 47, 51, 53, 62, 63, 68, 83-101, 103-123, 145, 161, 184, 186, 194, 221,226,235,237,241
Przybylski Ryszard 158, 203, 218
Puszkin Aleksander S. 177, 180, 206, 207
Regner Uopold 181
Remizów AJeksiej M. (także jako Riemi-zow Aleksy) 11, 35, 36, 38, 39, 41, 42, 149, 151, 160, 175-195, 204, 226, 235, 239, 241
Remizów Serafina Pawtowna 185
Reznikowa Natalia 154
Ricoeur Paul 220
Riemizow Aleksy zob. Remizów Alck-siej M.
Rilke Ramer Maria 63-65
Robert Ludwik de 105
Rodziński Stanisław 88
Rogalski Aleksander 181, 182
Rogoziński Julian 94
Roszkowska Anna 180
Royer-Collard Pierre Paul 54
Rozanow Wasilij W. 11, 17, 26, 34, 36, 37, 41, 42, 44, 46-48, 62, 63, 125, 127-129, 131-133, 142, 144, 145, 149-176, 178, 187, 188, 192, 194, 195, 205, 208, 209, 226, 227, 235, 236,238,239,241
Ruskin John 99
Saint-Exupćry Antoine de 217 Saint-Simone I.ouis (Louis de Rouvroy
de Saint-Simone) 44, 113 Salomon, król 180 Sanford Nevin R. 201
Sartrejean Paul 218
Sawiclci Andrzej S. 232
Sawtcki Stefan 12, 20, 32, 37, 126, 224
226, 233, 240 Scheler Max 45, 126, 215 Schleiermacher Fredrich Daniel Ernst 50 Schopcnhauer Arthur 43 Sewall Richard Benson 218 Sielicki Franciszek 176 Silesius Angelus (Anioł Ślązak, właśc. Jo-
hannes Scheffler) 70 Siniawskl Andriej D. (pscud. Abram
Terc) 11, 151, 196, 197, 207-209,
226, 238 Skarga Barbara 50, 51, 53, 84, 91, 92,
95, 106, 115, 126 Skórzewska Teresa 86 Skwarczyńska Stefania 127 Sławińska Irena 32 Slawiński Janusz 12 Słowacki Juliusz 17 Sochoń Jan 121 Sokrates 50
Solowiow Wladimir S. 158, 227 Solzcmcyn Aleksander 9, 11, 21, 38, 41,
42, 196, 197, 200, 208-212, 220,
226,235,239,241 Sorel Georges 19, 22 Soutine Chaim 98 Speina Jerzy 86 Spengler Oswald 182 Starowieyska-Morstinowa Zofia 127 Stawar Andrzej (wlaśc. Edward Janus) 31 Stendhal (wlaśc. Henn Beyle) 113, 117 Stróźewski Władysław 233 Suchodolski Bogdan 31 Sulikowski Andrzej 126, 233 Surkov Ałcksicj A. 205 Szałamow Warłam T. 119 SzczepanoviczBranimir 11, 196, 197, 216 Szcstow Lew (właśc. Lew lsaakowicz Szwarcman) 158
Talleyrand-Pćrigord Charles Mauricc de
54 Tamawski Wit 125, 127
Tarnowski Karol 104 Tatarkiewicz Anna 88, 138 Tatarkiewicz Władysław 51 Teilhard dc Chardin Pierre 32, 45 129
227
Teniers Dawid Młodszy 63 Terc Abram zob. Siniawski Andriej D. Teresa z Avila, św. (Teresa od Jezusa,
właśc. T. Sanchez de Cepeda y Ahu-
mada) 70, 101 Thibon Gustave 75, 76, 81 Tischner Józef 12, 39, 130, 200, 201,
210, 216, 218, 220, 226-232, 234,
235,238,240,241 Tołstoj Aleksiej N. 202 Tołstoj Lew N. 41, 46, 149, 158, 177,
180,211
Tomasz z Akwinu, św. 50 Turowicz Jerzy 137 Tyburski Włodzimierz 181 Tyszczyk Andrzej 12
Ujma Magdalena 47 Uspienski Leonid A. 190
Valery Paul 83
van der Eng Jan 218
Van Gogh Vincent 98, 117
Vermeer van Dclft (van der Meer) Jan
Johannes86,100 Vico Giambattista 22
Waszkielewicz Halina 176,179, 183,186 Weil Simone 10, 26-28, 33, 34, 41-43,
46-48, 62, 63, 70-81, 83, 101, 105,
140, 219, 226, 227, 235, 236, 241 Wiernikowska Maria 65 Wiśniewski Ryszard 181 Wojtyla Karol 227 Wolter (Voltaire, wlaśc. Francois Marie
Arouet) 166
Wordsworth William 36 Woroszylski Wiktor 199 Woźniak Anna 179, 180, 184, 186, 187,
193 Woźniakowski Jacek 225
Wyka Kazimierz 28 Wyka Marta 126
Zadura Bohdan 203
Zagajewski Adam 70, 74, 124 Zakrzewska Lucyna 57, 138 Zaleski Marek 150 Zbyszewski Wacław Alfred 152 Zdziechowski Marian 11 Zengel Ryszard 37
Zieliński Jan 17,59 Ziemilscy Olga i Andrzej 200 Zinowiew Aleksander A. 201 Zoszczenko Michail M. 202
Zdanow Andriej A. 202 Żelazna Jolanta 181 Żeleński (Boy) Tadeusz 94, 125 Żurowska Maria 191 Zurowski Maciej 94 |
|
|
|
|
