Spis treści

Przedmowa ... 11
 

1. Ocena pokroju bydła ... 13
1.1. Informacje ogólne ... 13
1.2. Nazwy partii ciała ... 13
1.3. Określanie wieku bydła ... 14
1.4. Określanie masy ciała bydła ... 18
1.5. Pomiary bydła ... 19
1.6. Ocena typu i budowy bydła mlecznego ... 21
1.7. Ocena typu i budowy bydła mięsnego ... 39
1.8. Ocena kondycji krów mlecznych ... 42
1.9. Ocena kondycji krów mięsnych ... 45

2. Identyfikacja, rejestracja bydła i dokumentacja hodowlana ... 48
2.1. Informacje ogólne ... 48
2.1.1. Wprowadzenie ... 48
2.1.2. Metody znakowania bydła ... 49
2.1.3. Regulacje prawne dotyczące identyfikacji i rejestracji bydła w UE i Polsce ... 50
2.2. System Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt w Polsce ... 51
2.2.1. Wprowadzenie ... 51
2.2.2. Struktura systemu ... 52
2.2.3. Centralna Baza Danych Systemu IRZ (komputerowa baza danych) ... 52
2.2.4. Znaki identyfikacyjne dla bydła ... 53
2.2.5. Zasady zaopatrywania posiadaczy bydła w kolczyki
oraz duplikaty kolczyków ... 54
2.2.6. Obowiązki posiadacza bydła wobec systemu ... 54
2.2.7. Rejestracja posiadacza zwierząt, siedziby stada i zdarzeń dotyczących bydła ... 57
2.2.8. Obsługa IRS przez Internet ... 59
2.2.9. Przywóz bydła z krajów UE lub wwóz z państw niebędących członkami UE ... 59
2.2.10. Dokumenty związane z IRZ ... 60
2.3. Dokumentacja hodowlana ... 63
2.3.1. Dokumentacja hodowlana prowadzona w stadach bydła mlecznego ... 63
2.3.2. Dokumentacja hodowlana prowadzona w stadach bydła mięsnego ... 79

3. Warunki produkcji i pozyskiwanie mleka ... 87
3.1. Tworzenie się i sekrecja mleka ... 87
3.2. Przygotowanie krowy do doju i przeprowadzenie doju ... 88
3.2.1. Przygotowanie krowy do doju ... 88
3.2.2. Dój ręczny ... 90
3.2.3. Dój mechaniczny w oborach uwięziowych ... 91
3.2.4. Dój mechaniczny w oborach wolnostanowiskowych ... 92
3.2.5. Nowoczesne techniki doju krów ... 95
3.3. Postępowanie z mlekiem po doju ... 97
3.4. Mycie i konserwacja sprzętu do doju ... 97
3.5. Ogólne wymagania w zakresie higieny dla gospodarstw produkujących mleko ... 98
3.6. Wymagania dotyczące produkcji mleka w gospodarstwach ekologicznych ... 99

4. Ocena użytkowości mlecznej ... 103
4.1. Pojęcie oceny użytkowości mlecznej ... 103
4.2. Cele prowadzenia oceny ... 103
4.3. Metody prowadzenia oceny ... 104
4.4. Ocena użytkowości mlecznej krów w Polsce ... 105
4.4.1. Wprowadzenie ... 105
4.4.2. Czynności przygotowawcze przed próbnym dojem ... 106
4.4.3. Przeprowadzenie próbnego doju ... 106
4.4.4. Prezentacja wyników ... 107

5. Ocena jakości mleka ... 109
5.1. Aktualne przepisy dotyczące jakości i oceny mleka surowego ... 109
5.2. Pobieranie próbek mleka i przygotowanie do badań laboratoryjnych ... 110
5.3. Kryteria dotyczące przyjęcia mleka do skupu ... 111
5.4. Zakres badań mleka w laboratorium ... 113
5.4.1. Wprowadzenie ... 113
5.4.2. Ocena organoleptyczna ... 113
5.4.3. Wady organoleptyczne mleka surowego ... 114
5.4.4. Ocena świeżości mleka ... 115
5.4.5. Badanie jakości cytologicznej mleka ... 117
5.4.6. Badanie jakości mikrobiologicznej mleka ... 120
5.4.7. Wykrywanie zafałszowań mleka surowego ... 122
5.4.8. Badanie podstawowego składu chemicznego mleka przy wykorzystaniu aparatu Milkoscan FT 120 ... 125
5.4.9. Zapalenie wymienia krów (mastitis) ... 126
5.4.9.1. Drobnoustroje wywołujące mastitis ... 126
5.4.9.2. Podatność na infekcję ... 128
5.4.9.3. Czynniki środowiskowe wpływające na powstawanie mastitis ... 128
5.4.9.4. Zmiany składu chemicznego mleka oraz wydajności spowodowane mastitis ... 129
5.4.10. Ocena przydatności technologicznej mleka surowego ... 130

6. Rozród bydła ... 134
6.1. Podstawowe pojęcia z rozrodu ... 134
6.2. Organizacja rozrodu ... 136
6.2.1. Wprowadzenie ... 136
6.2.2. Organizacja rozrodu w stadzie mlecznym ... 137
6.2.3. Organizacja rozrodu w stadzie mięsnym ... 146

7. Odchów cieląt i jałówek hodowlanych ... 151
7.1. Informacje ogólne ... 151
7.2. Wzrost i rozwój płodu ... 151
7.3. Poród i postępowanie z noworodkiem ... 154
7.4. Rozwój przewodu pokarmowego i funkcji trawiennych ... 157
7.5. Żywienie siarą ... 159
7.6. Żywienie w okresie pojenia mlekiem i preparatami mlekozastępczymi ... 164
7.7. Żywienie jałówek hodowlanych ... 166
7.8. Systemy utrzymania cieląt i jałówek ... 170
7.9. Odchów jałówek ras mięsnych ... 172

8. Ocena użytkowości mięsnej ... 174
8.1. Informacje ogólne ... 174
8.2. Ocena wartości opasowej ... 175
8.2.1. Wprowadzenie ... 175
8.2.2.Tempo wzrostu i wykorzystanie paszy ... 175
8.2.3. Ocena umięśnienia ... 179
8.2.4. Ocena otłuszczenia ... 182
8.3. Poubojowa ocena wartości rzeźnej ... 183
8.3.1. Wprowadzenie ... 183
8.3.2. Wzrokowa ocena tuszy ... 184
8.3.3. Wydajność rzeźna i przyrost netto ... 191
8.3.4. Pomiary liniowe tuszy ... 192
8.3.5. Rozbiór tuszy na wyręby ... 192
8.3.6. Dysekcja ... 196
8.4. Fizykochemiczne właściwości mięsa ... 197
8.4.1. Wprowadzenie ... 197
8.4.2. Skład chemiczny ... 197
8.4.3. Właściwości fizyczne ... 198
8.4.4. Właściwości organoleptyczne ... 199

9. Pielęgnacja i poskramianie bydła ... 202
9.1. Informacje ogólne ... 202
9.2. Budowa racic ... 202
9.3. Pielęgnacja racic ... 206
9.3.1. Wprowadzenie ... 206
9.3.2. Korekcja racic ... 207
9.4. Pielęgnacja skóry ... 213
9.5. Dekornizacja ... 215
9.6. Strzyżenie i opalanie wymion oraz usuwanie dodatkowych strzyków ... 218
9.7. Ochrona zwierząt przed owadami ... 219
9.8. Poskramianie bydła ... 220

10. Dobrostan, zachowanie się i metody postępowania z bydłem ... 226
10.1. Percepcja i uczenie się bydła ... 226
10.1.1. Narządy zmysłów, pole widzenia ... 226
10.1.2. Uczenie się i zapamiętywanie. Inteligencja bydła ... 229
10.2. Wybrane zagadnienia dotyczące zachowania się bydła ... 232
10.2.1. Rytm dobowy i aktywność bydła ... 232
10.2.2. Formy zachowania się bydła ... 233
10.2.2.1. Zachowania społeczne ... 233
10.2.2.2. Inne formy zachowania się bydła ... 238
10.3. Relacje pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem ... 242
10.3.1. Postrzeganie człowieka przez bydło ... 242
10.3.2. Wpływ postępowania ze zwierzętami na cechy produkcyjne i zdrowotne bydła. Transmisja wiedzy dotyczącej percepcji bydła do praktyki zootechnicznej ... 243
10.4. Dobrostan bydła ... 249
10.4.1. Pojęcie dobrostanu ... 249
10.4.2. Wskaźniki dobrostanu ... 251
10.4.3. Normatywy i warunki utrzymania bydła ... 256
10.5. Transport bydła. Regulacje prawne i warunki transportu ... 258

11. Ocena wartości hodowlanej i selekcja ... 264
11.1. Informacje ogólne ... 264
11.2. Księgi bydła hodowlanego ... 264
11.3. Zasady naboru buhajów do zakładów unasieniania ... 267
11.3.1. Wprowadzenie ... 267
11.3.2. Wybór ojców buhajów i buhajów dopuszczonych do użycia w inseminacji ... 269
11.3.3. Wybór matek buhajów ... 270
11.3.4. Indywidualne kojarzenia ... 270
11.3.5. Ocena osobnicza ... 270
11.3.6. Unasienianie testowe ... 271
11.4. Wybrane metody oceny wartości hodowlanej buhajów ... 271
11.4.1. Wprowadzenie ... 271
11.4.2. Metoda równoczesnego porównania (CC – contemporary comparison) ... 272
11.4.3. Najlepsze liniowe nieobciążone błędem przewidywanie (BLUP) ... 274
11.4.3.1. Model ojcowski ... 274
11.4.3.2. Model zwierzęcia ... 278
11.4.3.3. Wielocechowy (wielolaktacyjny) model zwierzęcia ... 279
11.4.4. Międzynarodowa ocena wartości hodowlanej buhajów ... 280
11.4.5. Genomowa selekcja buhajów ... 282
11.5. Indeksy i podindeksy ... 283
11.6. Ocena wartości użytkowej i hodowlanej buhajów ras mięsnych ... 285

12. Organizacja i planowanie produkcji bydlęcej ... 287
12.1. Informacje ogólne ... 287
12.2. Struktura stada, obrót oraz obsada bydła ... 287
12.2.1. Struktura stada bydła ... 287
12.2.2. Obrót stada bydła ... 291
12.2.3. Obsada bydła ... 298
12.3. Organizacja bazy paszowej ... 298
12.3.1. Bilans pasz ... 298
12.3.2. Obliczenie przestrzeni niezbędnej do przechowywania i konserwowania pasz ... 304
12.3.3. Gospodarka pastwiskowa ... 305
12.4. Gospodarka odchodami w stadzie bydła ... 307
12.4.1. Wprowadzenie ... 307
12.4.2. Bilans nawozów naturalnych ... 308
12.4.3. Obliczanie produkcji azotu w nawozach naturalnych na 1 ha użytków rolnych ... 310
12.4.4. Przechowywanie odchodów bydlęcych ... 311
12.5. Zasady efektywnego doboru wybranych urządzeń wykorzystywanych w produkcji bydlęcej ... 314
12.5.1. Wprowadzenie ... 314
12.5.2. Rodzaj i wielkość systemu udojowego ... 314
12.5.3. Wielkość zbiornika do przechowywania mleka ... 315
12.5.4. Pojemność wozu paszowego ... 317
12.5.5. Stacje paszowe dla krów oraz stacje odpoju cieląt ... 319

13. Zarządzanie stadem bydła mlecznego ... 321
13.1. Informacje ogólne ... 321
13.2. Analiza przebiegu laktacji ... 321
13.3. Analiza żywienia ... 327
13.4. Analiza zdrowotności ... 329
13.5. Analiza płodności stada ... 330
13.6. Błędy żywieniowe najczęściej popełniane, ich skutki i przeciwdziałanie ... 331
13.7. Karta katalogowa buhaja ... 335

14. Ocena efektywności produkcji bydlęcej ... 342
14.1. Informacje ogólne ... 342
14.2. Wskaźniki efektywności produkcji ... 342
14.3. Rodzaje rachunku ekonomicznego ... 344
14.4. Ekonomika produkcji w stadzie mlecznym ... 345
14.4.1. Wprowadzenie ... 345
14.4.2. Strona przychodowa w obliczaniu nadwyżki bezpośredniej krowy mlecznej ... 346
14.4.3. Ustalenie kosztów w obliczaniu nadwyżki bezpośredniej krowy mlecznej ... 347
14.5. Ekonomika produkcji w stadzie mięsnym ... 353
14.5.1. Wprowadzenie ... 353
14.5.2. Strona przychodowa w obliczaniu nadwyżki bezpośredniej krowy mięsnej ... 354
14.5.3. Ustalenie kosztów w obliczaniu nadwyżki bezpośredniej krowy mięsnej ... 355

15. Zajęcia terenowe ... 359
15.1. Informacje ogólne ... 359
15.2. Zasady bhp obowiązujące podczas zajęć terenowych ... 360
15.3. System żywienia TMR (total mixed ration) ... 361
15.4. Ocena pokroju ... 361
15.5. Dój ... 368