1. Nadzór nad wyposażeniem pomiarowo-badawczym 11

1.1. Kontrola metrologiczna wyposażenia pomiarowego 11
1.2. Wzorcowanie wyposażenia pomiarowego 12
1.3. Klasyfikacja i oznakowanie wyposażenia pomiarowego 13
1.4. Dokumentacja dla wyposażenia pomiarowego 16

2. Procedury badawcze 19

3. Niepewność metod badawczych ....... 21

3.1. Pojęcia opisujące jakość pomiaru .... 21
3.2. Źródła niepewności ............ 23
3.3. Rozkład prawdopodobieństwa zmiennej losowej .. 24

3.4. Niepewność wielkości mierzonej .... 26
3.4.1. Obliczenie składników niepewności metodami stUMfycznymi (szacowanie typu A) 26
3.4.2. Inne źródła danych o niepewności (szacowanie typu B) 27

3.5. Złożona niepewność standardowa........... 29
3.6. Niepewność rozszerzona .................. 33

3.7. Zapisywanie wyniku polaru z niepewnością 36
3.7.1. Zapisywanie wyniku pomiaru z niepewnością rozszerzoną 37
3.7.2. ZapisywaniejJytyku pomiaru z niepewnością standardową 37

3.8. Walidacja metody badawczej 38
3.8.1. Zakres roboczy 39
3.8.2. Precyzjaj>ośrednia metody 43

3.8.2.1. Powtarzalność 44
3.8.2.2. Odtwarzalność 47

3.8.3. Odporność 49
3.8.4. Selektywność metody 50
3.8.5. Granica wykrywalności (LOD) 50
3.8.6. Granica oznaczenia ilościowego (LOQ) 51
3.8.7. Czułość metody 52
3.8.8. Poprawność metody 52
3.8.9. Odzysk 53
3.8.10. Zdolność pomiarowa 54
3.8.11. Określenie zależności funkcyjnej pomiędzy wartościami określającymi precyzję a wartością średnią 55
3.8.12. Szacowanie niepewności pomiaru na podstawie parametrów charakteryzujących dokładność metody 55
3.8.13. Niepewność metody badawczej 56

3.9. Ocena metody 56
3.9.1. Porównanie z wartością odniesienia 56
3.9.2. Porównanie dwóch metod ....... 59

3.10. Porównanie dwóch średnich .... 60
3.11. Sprawdzenie dwóch pojedynczych wyników ........... 60
3.12. Określenie wyniku końcowego dwóch badań .. 61

3.13. Metoda liczbowa wykrywania wartości odstających ....... 61
3.13.1. TestGrubba 61
3.13.2. Jedna zaobserwowana wartość odstqffqla 62
3.13.3. Dwie zaobserwowane wartości odstające 63

3.14. Ocena jednorodności wariancj i............. 63
3.15. Niepewność wskazania przy^SĄomiarowego 65

3.16. Przykłady ...... 66
3.16.1. Niepewność analizy wagowej 66
3.16.2. Niepewność użycia kolby miarowej 67
3.16.3. Niepewnwfcrozcieńczenia 68
3.16.4. Niepmo przygotowania roztworu wzorcowego roboczego 69

4. Pomiary hałasu w środowisku pracy 71

4.1. Odbiór wrażeń dźwiękowych i ich wpływ na człowieka 71
4.2. Pojęcia i definicje 73
4.3. Wartości normatywne 78

4.4. Metoda badawcza 80
4.4.1. Akty prawne i Polskie Normy 80
4.4.2. Przyrządy pomiarowe 81
4.4.3. Wzorcowanie mierników hałasu i kalibratorów akustycznych 85
4.4.4. Instrukcja sprawdzenia i kalibracji miernika hałasu 86
4.4.5. Pomiary hałasu do oceny ekspozycji zawodowej 87

4.4.5.1. Pomiary zorientowane na zadania 90
4.4.5.2. Pomiary zorientowane napracę 92
4.4.5.3. Pomiar całodniowy 95

4.5. Instrukcja IB 01 -Pomiary hałasu na stanowiskach pracy 97
4.6. Walidacja metody IB 01 - Pomiary hałasu na stanowiskach pracy 111
4.7. Przykład obliczeniowy dla metody zorientowanej na zadania 123
4.8. Hałas infradźwiękowy ....... 125

4.9. Emisja hałasu do środowiska ................. 127
4.9.1. Definicje . 127
4.9.2. Emisja hałasu lotniczego (metoda pomiarów okresowych) 128
4.9.2.1. Lokalizacja punktów pomiarowych 8
4.9.2.2. Zasady metody 8
4.9.3. Emisja hałasu od dróg, linii kolejowych^inii tmmwajowych, portów 130
4.9.3.1. Lokalizacja punktów pomiarowych ................. 130
4.9.3.2. Zasady metody (metoda pośrednia^Ęamipojedynczych zdarzeń akustycznych) 130
4.9.3.3. Zasady metody (metoda bezpośrednia z wykorzystaniem próbkowania) 131
4.9.4. Emisja hałasu od instalacji i urządzeń 132
4.9.4.1. Lokalizacjapunktjmpmiarowych 132
4.9.4.2. Zasady metody (metodapróbkowania) 132
4.9.5. Niepewność w pomiarach emisji hałasu do środowiska 133

4.10. Wykorzystaniee programu komputerowego do obliczeń 136

5. Pomiary drgań w środowisku pracy 139

5.1. Wpływ drgań na człowieka 139
5.2. Pojęcia i definicje 142
5.3. Wartości normatywne 146

5.4. Metoda badawcza 148
5.4.1. Polskie Normy 148
5.4.2. Przyrządy pomiarowe 150
5.4.3. Wzorcowanie miernika drgań i kalibratora 157
5.4.4. Sprawdzenie miernika drgań 159
5.4.5. Mocowanie przetworników drgań miejscowych 160
5.4.6. Mocowanie przetworników drgań ogólnych 162
5.4.7. Pomiary drgań do oceny ekspozycji zawodowej 162

5.5. Instrukcja IB 02 - Pomiar i ocena ekspozycji zawodowej na drgania ogólne i miejscowe 164
5.6. Walidacja metody IB 02 - Pomiar i ocena ekspozycji zawodowej na drgania ogólne i miejscowe 182
5.7. Przykład obliczeniowy 193
5.8. Wykorzystanie programu komputerowego do obliczeń 201

6. Ocena środowisk cieplnych ............ 205

6.1. Wpływ warunków cieplnych na zdrowie człowieka .. 205

6.2. Pojęcia i definicje .... 208
6.2.1. Środowiska cieplne umiarkowane 210
6.2.2. Środowiska cieplne gorące . 213
6.2.3. Środowiska cieplne zimne ........ 214

6.3. Wartości normatywne ................ 216

6.4. Metoda badawcza 220
6.4.1. Polskie Normy ...... 220
6.4.2. Przyrządy pomiarowe 221
6.4.3. Wzorcowanie miem^Ca mikroklimatu 223
6.4.4. Instrutejafo^tlzenia miernika mikroklimatu 224
6.4.5. Pomiary i ocena środowisk cieplnych 225

6.5. Instrukcja IB 03 - Ocena środowisk cieplnych na stanowiskach pracy 228
6.6. Walidacja metody IB 03 - Ocena środowisk cieplnych na stanowiskach pracy 250

6.7. Przykład obliczeniowy 263
6.7.1. Sprawozdanie z badań mikroklimatu gorącego 263
6.7.2. Sprawozdanie z badań mikroklimatu zimnego 268

6.8. Wykorzystanie programu komputerowego do obliczeń 272

7. Oznaczanie metabolicznej produkcji ciepła 275

7.1. Reakcja organizmu na wysiłek fizyczny 275

7.2. Metoda badawcza 279
7.2.1. Akty prawne i Polskie Normy 279
7.2.2. Przyrządy pomiarowe 279
7.2.3. Metoda wentylacji płuc 280
7.2.4. Metoda chronometrażowo-tabelaryczna 281

7.3. Instrukcje badawcze 287
Instrukcja IB 04 - Oznaczanie metabolicznej produkcji ciepła 287
Instrukcja IB 05 - Pomiar tempa metabolizmu metodą wentylacji płuc.... 297

7.4. Walidacja metody IB 04 - Oznaczanie metabolicznej produkcji ciepła..... 301
7.5. Przykład obliczeniowy ... 307
7.6. Wykorzystanie programu komputerowego do obliczeń 312

8. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy .... 315

8.1. Rola światła w procesie widzenia 315

8.2. Pojęcia i definicje . 317
8.2.1. Natężenie oświetlenia ........ 323
8.2.2. Równomierność oświetlenia ................. 325
8.2.3. Rozkładluminancji ................... 325
8.2.4. Olśnienie ...... 326
8.2.5. Migotanie 332
8.2.6. Barwa świaWĘńAddawanie barw 332
8.2.7. OświetlenT^awaryjne 334
8.2.8. Integralne oświetlenie maszyn 336
8.2.9. Oświetlenie terenów sportowych 336
8.2.10. Miejsca pracy na zewnątrz 337

8.3. Źródła światła i oprawy oświetleniowe 338

8.4. Metoda badawcza 346
8.4.1. Polskie Normy 346
8.4.2. Przyrządy pomiarowe 347
8.4.3. Wzorcowanie luksomierza i kalibratorów fotometrycznych 347
8.4.4. Instrukcja sprawdzenia luksomierza 350
8.4.5. Pomiary natężenia oświetlenia 350
8.4.6. Pomiar współczynnika odbicia 353
8.4.7. Pomiar luminancji powierzchni 353
8.4.8. Określenie luminancji opraw na podstawie danych katalogowych 353

8.5. Instrukcja IB 06 - Pomiary natężenia oświetlenia elektrycznego na płaszczyźnie 354
8.6. Walidacja metody IB 06 - Pomiary natężenia oświetlenia elektrycznego na płaszczyźnie 365
8.7. Przykład obliczeniowy 375
8.8. Wykorzystanie programu komputerowego do obliczeń ....... 381

9. Pobieranie próbek powietrza i ocena zawartości pyłu całkowitego i respirabilnego 4. 383

9.1. Podział pyłów i ich działanie na organizm 383
9.2. Wartości normatywne 386

9.3. Metoda badawcza ...... 391
9.3.1. Polskie Normy 391
9.3.2. Przyrządy pomiarowe ............... 393
9.3.3. Wzorcowanie przepływomierzami wagi 398
9.3.4. Adjustacja aspiratorów............ 399
9.3.5. Sprawdzenie aspiratorów i wagi 399

9.4. Pobieranie próbjlujlowietrza 401
9.4.1. Pomiar metodą dozymetrii indywidualnej 402
9.4.2. Pomiary stacjonarne 403

9.5. Instrukcje badawcze 405
Instrukcja IB 07 - Pobieranie próbek powietrza i ocena zawartości pyłu całkowitego i respirabilnego 405
Instrukcja IB 08 - Pobieranie próbek powietrza metodą dozymetrii stacjonarnej i ocena narażenia na pył całkowity i respirabilny 427

9.6. Walidacja metody IB 07 - Pobieranie próbek powietrza i ocena zawartości pyłu całkowitego i respirabilnego 431
9.7. Przykłady obliczeniowe 452
9.8. Wykorzystanie programu komputerowego do obliczeń 455

10. Ocena narażenia inhalacyjnego na czynniki chemiczne 459

10.1. Klasyfikacja substancji chemicznych i ich działanie na organizm 459
10.2. Ocena efektu toksyczności w przypadku łącznego działania substancji chemicznych 462

10.3. Metoda badawcza 463
10.3.1. Polskie Normy 463
10.3.2. Przyrządy pomiarowe 465

10.4. Pobranie próbki powietrza do analizy laboratoryjnej 466
10.4.1. Instrukcja IB 09 - Naczynia do pomiaru objętości 466
10.4.2. Instrukcja IB 10 - Pobieranie próbek powietrza i ocena zawartości lotnych związków organicznych £%.*... 477
10.4.3. Instrukcja IB 11 - Oznaczanie stężenia benzenu i toluenu naglBl^nwskach pracy metodą chromatografii gazowej. 491
10.4.4. Walidacja metody IB 10- Pobieranie próbekpowietrzaiSncena zawartości lotnych związków organicznych 509
10.4.5. Walidacja metody IB 11 - Oznaczanie stężenia benzenu i toluenu na stanowiskach pracy metodą chromatografii gazowej 518

10.5. Bezpośredni pomiar stężenia toksycznych gazów i par 553
10.5.1. Elektryczne przyrządy o szybkim bS^y^ 553
10.5.2. Instrukcja IB 12 - Pobieranie próbek powietrza za pomocą przyrządów o szybkim odczycie i ocena narażenia na gazy toksyczne 556
10.5.3. Walidacja metody IB 12 - Pobieranie próbek powietrza za pomocą przyrządów o szybkim odczycie i ocena narażenia na gazy toksyczne 565

10.6. Wykorzystanie programu komputerowego do obliczeń 575