Brak w polskiej literaturze fachowej opracowania szerzej przedstawiającego metody konserwacji i naprawy mebli, zwłaszcza zabytkowych i innych unikatowych, skłonił mnie do zajęcia się tą tematyką. Podjęłam próbę usystematyzowania i opisania tych metod.

W książce omówione zostały krótko meble różnych epok oraz materiały użyte do ich wyrobu, konstrukcje i techniki wykonania mebli w różnych krajach. Jest to niezbędne dla ustalenia pochodzenia mebla oraz doboru odpowiednich technik i materiałów do naprawy. Ograniczyłam się jednak do opisu mebli typowych dla omawianych stylów, a więc głównie do mebli pochodzących z krajów wiodących w meblarstwie w danym okresie. Czytelni­ków zainteresowanych głębszym poznaniem cech mebli różnych stylów odsyłam do bogatej literatury przedmiotu zamieszczonej w książce.

Czytelnicy znajdą w książce stare i współczesne receptury środków używanych do konserwacji mebli oraz sposoby ich wykonania. Dawniej używane środki konserwacji dlatego zasługują na uwagę, że są sprawdzone przez wiele pokoleń konserwatorów i nie wywołują niekorzystnych skutków nawet po latach, w przeciwieństwie do nowoczesnych, które niekiedy powodują nieoczekiwane następstwa, np. zmianę barwy intarsji, pęknięcia czy matowie­nie powłoki wykończeniowej.

Książka przeznaczona jest przede wszystkim dla osób mających już pewną praktykę w naprawianiu i odnawianiu mebli. Przed przystąpieniem do tych prac dobrze byłoby jeszcze zasięgnąć porady konserwatorów.

Mam nadzieję, że prezentowana książka przyczyni się do wzbudzenia zainteresowania naprawą i odnawianiem mebli dawnych i współczesnych i będzie miała swój udział w zachowaniu ich piękna.

Podczas pisania książki korzystałam nie tylko z fachowej literatury polskiej i zagranicznej, lecz także z pomocy wielu osób.

Spis treści

Meble od starożytności do współczesności

1. Starożytność 7

Meble egipskie 7, Meble greckie 12, Meble rzymskie 14

2. Wczesne średniowiecze 16

Meble bizantyjskie 16, Meble romańskie 18

3. Gotyk 18

4. Renesans 21

5. Barok 24

Meble francuskie 24, Meble angielskie 28, Meble polskie 31

6. Klasycyzm 34

Meble francuskie 34, Meble angielskie 38, Meble polskie 39

7. Biedermeier 42

8. Historyzm 46

9. Inne kierunki w meblarstwie XIX i XX wieku 49

Meble windsorskie 49, Meble Thoneta 49, Meble Art and Crafts 51, Meble sece­syjne 52, Meble Shakersów 52, Meble Art Deco 54, Meble zakopiańskie 54, Meble Bauhausu 54, Meble de Stijl 57, Meble Warsztatów Krakowskich i Spółdzielni „Ład" 57

10. Wzornictwo przemysłowe i najnowsze tendencje w meblarstwie 58

Techniki konserwatorskie stosowane w meblarstwie

I. Wpływ czynników abiotycznych i biotycznych na trwałość mebli 62

1. Czynniki abiotyczne 62

Czynniki klimatyczne 62, Czynniki chemiczne 63, Czynniki fizykomechaniczne 63

2. Czynniki biotyczne 63

Owady żerujące w drewnie i ich zwalczanie 63, Owady żerujące w tapicerce i ich

zwalczanie 67, Grzyby i ich zwalczanie 68

II. Zasady konserwacji mebli 69

III. Prace stolarskie 70

1. Narzędzia stolarskie 70

Narzędzia do piłowania 70, Narzędzia do strugania 78, Narzędzia do dłutowania 84,

Narzędzia do wiercenia 86, Narzędzia do wyrównywania i wygładzania 88, Przyrządy do mierzenia, trasowania i mocowania 90

2. Pomieszczenia warsztatowe 92

3. Typy konstrukcji mebli i sposoby wykonywania najczęściej spotykanych połączeń oraz elementów mebli 93

4. Klejenie połączeń 109

5. Okleinowanie powierzchni 114

6. Naprawa uszkodzonych powierzchni drewna i okleiny 119

7. Naprawa pęknięć i odkształceń 124

8. Usuwanie skorodowanych gwoździ i wkrętów 128

9. Intarsjowanie i inkrustowanie 129

10. Uzupełnianie ubytków i uszkodzeń rzeźby 139

IV. Wykańczanie powierzchni mebli 145

1. Wybielanie i odżywiczanie drewna 145

2. Barwienie drewna 147

Barwniki do drewna 147, Barwienie powierzchniowe150, Barwienie wgłębne 154

3. Naprawa i nakładanie powłok 154

Odświeżanie i naprawa starych powłok 154, Wykańczanie powierzchni olejem 157, Wykańczanie powierzchni woskiem 158, Wykańczanie powierzchni werniksem 160, Wykańczanie powierzchni politurą 162, Wykańczanie przezroczyste mebli współ­czesnych 167, Wykańczanie kryjące mebli zabytkowych 170, Wykańczanie kryjące mebli współczesnych 173

4. Renowacja powierzchni wykończonych techniką pozłotniczą 175 Narzędzia pozłotnicze 176, Techniki pozłotnicze 178

V. Naprawa i odnawianie wyrobów tapicerskich 184

1. Narzędzia tapicerskie 184

2. Wzmacnianie podłoży i sznurowań tapicerskich 187

Naprawa wyrobów nie sprężynowych 187, Naprawa wyrobów sprężynowych 196

3. Czyszczenie i wywabianie plam 200

Czyszczenie tkanin 200, Wywabianie plam na tkaninach 202

4. Naprawa uszkodzonych wyplotów siedzisk i oparć 207

VI. Odświeżanie okuć i marmurów 214

1. Odświeżanie okuć 214

2. Czyszczenie marmurów 217

Przykłady prac konserwatorskich

1. Szafka do stojącego zegara (przełom XIX/XX wieku) 218

2. Stół rokokowy (pierwsza połowa XVIII wieku) 220

3. Kanapa w stylu biedermeier (pierwsza połowa XIX wieku) 225

4. Stolik klasycystyczny (druga połowa XVIII wieku) 228

Wykaz literatury 235