Mass Effect to rozbudowana produkcja z gatunku RPG z licznymi elementami gry akcji, za której przygotowanie odpowiadają pracownicy studia BioWare (twórcy popularnych i uznanych serii Baldur's Gate, Neverwinter Nights czy Star Wars: Knights of the Old Republic). Jest to zarazem pierwsza cześć trylogii gier.

Akcja gry rozgrywa się w roku 2183, kiedy to ludzkość rozprzestrzeniła się po całej galaktyce i została zmuszona do współpracy oraz walki z obcymi cywilizacjami o swoje miejsce we wszechświecie. Graczom przypada rola komandora Sheparda, pierwszego ludzkiego Widma – zaprzysiężonego obrońcy pokoju. Jego główne zadanie polega na powstrzymaniu atakujących armii dawnego agenta Sarena, który przeciwstawił się ustanowionemu porządkowi i chce zemścić się na rasie ludzkiej. Wraz z całym zespołem pod komendą, gracze przemierzą szereg nieznanych światów. Podczas wyprawy odkrywają, że prawdziwe zagrożenie jest znacznie poważniejsze, niż się dotychczas wydawało.

Oprócz rozbudowanego i ciekawego wątku fabularnego (podejmowane wybory mają wpływ na późniejsze wydarzenia, decydujemy o losie całej galaktyki, odkrywamy zapomniane cywilizacje, nowe formy życia, zasoby, czy nawet potężne technologie), autorzy Mass Effect zaimplementowali w grze rozbudowany system dowodzenia drużyną. Potyczki przypominają dzięki temu taktyczne gry akcji. Nasz bohater staje się wówczas liderem trzyosobowego zespołu i może wydawać rozkazy podkomendnym. Poszczególni żołnierze, podobnie jak prowadzona postać, z biegiem czasu stają się coraz silniejsi (gromadzimy punkty doświadczenia i przydzielamy je do wybranych umiejętności).

Gracze dysponują własnym, potężnym statkiem kosmicznym, na pokładzie którego przemierzają kosmos eksplorując rozmaite planety. Podczas przemieszczania się po ich powierzchni i starć z rywalami możemy wykorzystywać pojazd bojowy o nazwie Mako. Sporo czasu poświęcamy też na właściwe dopasowanie ekwipunku (zbroje, broń, akcesoria, itp.).

W czasie przygody trafiamy na sporą liczbę postaci niezależnych. Pracownicy BioWare przygotowali rozbudowane opcje dialogowe. Utrzymane w różnym tonie kwestie możemy wybierać zanim nasz rozmówca skończy swoją wypowiedź, przez co rozmowy nabierają bardziej dynamicznego charakteru.